بررسی شاخص‌های توسعه انسانی در مناطق روستایی ایران بر اساس مدل UNDP

محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

شادعلی توحیدلو ¹ (گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان)
غلامرضا مجردی ² (دانشیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی دانشگاه زنجان)

تاریخ دریافت : 1399/07/27 تاریخ پذیرش : 1400/03/27 تاریخ انتشار : 1400/03/01

کلید واژه: امید زندگی, مناطق روستایی, درآمد, آموزش, توسعه انسانی,

چکیده مقاله :

این پژوهش کاربردی، در قالب یک تحقیق اسنادی و تحلیل ثانویه اطلاعات و با هدف ارزیابی و تحلیل شاخص توسعه انسانی و مولفه‌های آن بر اساس داده‌های رسمی ثانویه جمعیت‌شناختی، اقتصادی و آموزشی در مناطق روستایی ایران به انجام رسید. در این پژوهش بر اساس معیارهایUNDP، ابتدا نسبت به طبقه‌بندی استان‌های مختلف کشور از لحاظ شاخص توسعه انسانی و مولفه‌های آن بر اساس داده‌های رسمی کشور در سال 1395 و سپس پهنه‌بندی این مناطق اقدام شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که از لحاظ شاخص توسعه انسانی، استان‌ها به دو طبقه متوسط(30 استان) و پایین(سیستان و بلوچستان) تقسیم شدند. یافته‌های پژوهش در بخش مولفه‌های توسعه انسانی نیز نشان داد که‌ از لحاظ شاخص امید زندگی استان‌های مختلف کشور در دو طبقه بسیار بالا و بالا قرار گرفتند. در گروه اول استان تهران با امتیاز 840/0 رتبه نخست بود و در گروه دوم 24 استان قرار گرفتند. یافته‌های پژوهش در ارتباط با شاخص آموزش هم مناطق روستایی کشور را به دو طبقه خیلی بالا و بالا تقسیم کرد. در طبقه اول 11 استان قرار داشتند که استان البرز با کسب بالاترین مقدار شاخص یعنی 891/0 در جایگاه نخست قرار گرفت و در طبقه دوم نیز 20 استان دیگر قرار گرفتند. اما بر خلاف شاخص امید زندگی و شاخص آموزش، شاخص درآمد سرانه وضعیت مطلوبی نداشت و از این لحاظ همه مناطق روستایی ایران در یک گروه قرار گرفتند. حداکثر مقدار این شاخص به استان مازندران با امتیاز 485/0 و حداقل آن به استان سیستان و بلوچستان با امتیاز 270/0 تعلق گرفت.

چکیده انگلیسی:

This applied research, in terms of documentary method and secondary information analysis, was conducted with the aim of investigating human development index(HDI) and its components based on official secondary demographic, economic and educational data in rural areas of Iran. In this study, the rural areas in different provinces were classified in two steps, first, classification was done by using of country’s official data in 2017 for HDI and its’ components measurement, based on UNDP criteria,and then zoning of these areas was taken. The research findings showed that the provinces were divided into two categories, middle(30 provinces) and low(Sistan and Baluchestan) classes in terms of HDI values. The findings of the research in the components of HDI also showed that in terms of Life Expectancy Index(LEI) values, 31 provinces were divided into two categories as very high and high LEI value. In the first group, Tehran province achieved the first rank and 24 provinces were categorized in the second group regarding. The third categorization was done by considering Education Index(EI) values,that rural areas were divided into two classes by very high and high. Eleven provinces were placed in the first group. Accordingly, the Alborz province achieved the highest index value. But Per Capita Income Index(PCII), the whole of Iran’s rural areas were placed in one category, based on PCII values.The maximum value of this index allocated to Mazandaran province by a score of 0.485 and the minimum of PCII belonged to the Sistan and Baluchestan province with a score of 0.270.

منابع و مأخذ:

افشانی، ع.، ابراهیم پور، ص و عسکری ندوشن، ع. (1390). مقایسه نقاط روستایی کشور بر اساس شاخص های توسعه انسانی در سال های 1375 و 1385. فصلنامه روستا و توسعه، دوره 14، شماره 3، صفحات 1-18.

امید زاده، ه. (1392). سنجش سطح توسعه یافتگی روستاهای دهستان رازان با استفاده از شاخص ترکیبی توسعه انسانی .(HDI) فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، دوره 5، شماره 16، صفحات 97-106.

باصری، ب و فرهادی کیا، ع. (1387). تحلیل عوامل موثر بر شاخص توسعه انسانی در استان زنجان. فصلنامه پژوهش­ها و سیاست­های اقتصادی، دوره 16، شماره 47، صفحات 5-23.

بختیاری، ص.، دهقانی زاده، م و حسین پور، س. م. (1385). بررسی جایگاه استان­های کشور از منظر شاخص توسعه انسانی. دانش و توسعه، دوره 4، شماره 19، صفحات 39-11.

تقوایی، م. (1385). تحلیل و طبقه بندی مناطق روستایی استان های کشور بر اساس شاخص توسعه انسانی. تحقیقات جغرافیایی، دوره 21، شماره 3، پیاپی 82، صفحات 28-43.

جمعه پور، م. (1385). مقدمه ای بر برنامه ریزی توسعه روستایی: دیدگاهها و روش ها. تهران. انتشارات سمت.

جوانمردی، م و مهدوی، م. (1389). توسعه انسانی در نواحی روستایی، مطالعه موردی: روستاهای شهرستان بهمئی. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، دوره 7، شماره 27، صفحات 21-31.

حسین زاده دلیر، ک و ملکی، س. (1385). بررسی وضعیت شاخص های توسعه انسانی در استان ایلام. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، دوره3، شماره 6، صفحات 26-1.

رضایی پندری، ع.، محمودی نژاد، ا و بخشی، پ. (1396). اندازه گیری کارایی نسبی استان های کشور از نظر توسعه انسانی با رویکرد تحلیل پوششی داده های شبکه ای. فصلنامه علمی و پژوهشی، پژوهش های رشد و توسعه اقتصادی، دوره 8، شماره 29، صفحات 111-126.

زراعت کیش، س.ی، کریمی، م و مرواریدی، م. (1394). ارزیابی شاخص توسعه انسانی در روستاهای استان کهگیلویه و بویر احمد، فصلنامه رسالت مدیریت دولتی، دوره 7، شماره 21، صفحات 43-53.

ساسانی پور، م. (1391). پوشش ثبت مرگ و میر بزرگسالان با استفاده از روش موازنه رشد براس در سال 1385: استان های مرکزی و بوشهر. مجله بررسی­های آمار رسمی ایران. دوره 23، شماره 2، صفحات 254-243.

عباسی نژاد، ح و رفیعی امام، ع. (1385). ارزیابی شاخص توسعه انسانی در مناطق روستایی ایران، مجله تحقیقات اقتصادی، دوره 41، شماره 1، صفحات 31-54.

فرج اله حسینی، س. ج.، ده یوری، س.، پالوج، م. و شجاعی، م. (1395). طراحی و ارائه مدل ساختاری برای مدیریت مناسب توسعه روستایی در ایران. مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، سال 9، شماره 1، صفحات 25 - 15 .

قاضی، س.م.، دقیقی ماسوله، ز و محمدی، م. (1397) بررسی سطح توسع هیافتگی دهستا نهای شهرستان رشت با استفاده از مدل های AHP و TOPSIS. مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی. دوره 11 ، شماره 1، صفحات 10 ـ1.

قدرتی، ش.، میرزایی، م و قاسمی اردهائی، ع. (1392). بررسی و تبیین جمعیت شناختی نابرابری­های مرگ­و­میر زنان در مناطق شهری و روستایی ایران، نامه انجمن جمعیت شناسی ایران، دوره 8.، شماره 16، صفحات 116-97.    

کلانتری، خ. (1380). نقدی بر متدولوژی سنجش سطح توسعه انسانی. تحقیقات جغرافیایی، دوره 16، شماره2، صفحات 166-153.

کوششی، م و ترکاشوند مرادآبادی، م. (1396).بررسی انطباق الگوی سنی مرگ­و­میر در ایران با جداول عمر مدل. دوفصلنامه مطالعات جمعیتی، دوره 3، شماره 1، صفحات 63-39. 

مرکز آمار ایران. (1397). سالنامه آماری کشور 1395. تهران: مرکز آمار ایران. دفتر ریاست، روابط عمومی و همکاری­های بین­الملل. تاریخ نشر اردیبهشت 1397.

نصیری، م و ابدی، ع. (1387). برآورد امید به زندگی و محاسبه جدول عمر مدل لوجیت دوپارامتری براس برای زنان در ایران، ندا (نشریه دانشجویی آمار). جلد 6، شماره 2، صفحات 50-47. 

یاوری، غ و عزیزی، و. (1399). تحلیل موانع و چالش های عدم دستیابی به اهداف برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بخش کشاورزی. مجله پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی. سال 13، شماره2، پیاپی 50، صفحات 36ـ27.

Alijanzadeh, M., Asefzadeh, S and Moosaniaye Zare, S. A. (2016). Correlation between human dvelopment index and infant mortality rate worldwide. Biotechnology and Health Sciences. 3 (1), 1-5. DOI: 10.17795/bhs-35330

Almasi-Hashiani,  A., Sepidarkish, M., Vesali, S and Omani-Samani, R. (2016). The correlation of human development index on fertility and mortality rate: A global ecological study. International Journal of Pediatrics. 4(12), 4071-4080.

Berenger, V and Chouchane, A. V. (2007). Multidimensional measures of well-being: standard of living and quality of life across countries, Worid Development, 35(7), 1259- 1276. https://doi.org/ 10.1016/j.worlddev.2006.10.011

Lozano, S and Gutierrez, E. (2008). Data envelopment analysis of the human development index, International Journal of Society Systems Science. 1(2), 132 – 150. https://doi.org/ 10.1504/IJSSS.2008.021916

Merwan, E., Ian, K and Nilanjana, R. (2008). The human development index as a criterion for optimal planning, Indian Growth and Development Review, 1(2), 172-192. https://doi.org/10.1108/17538250810903774

Unated Nations Development program. (2016). Human development report, Human Development for Everyon. 1 UN Plaza, New York, NY 10017 USA.

Unated Nations Development program. (2018 A). Human development report, Human development for every one. 1 UN Plaza. New York, NY 10017 USA.

Unated Nations Development Program. (2018 B). Human development indices and indicators. 1 UN Plaza. New York, NY 10017 USA.

Unated Nations Development Program. (2018 C). Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical Update. Briefing note for countries on the 2018 Statistical Update: Iran (Islamic Republic of). Avalable at: http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/IRN.