ارث متوارثین فوت‌شده همزمان در حوادث مشابه هدم

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

سام محمدی ¹ (دانشیار گروه حقوق‌خصوصی، دانشگاه ‌مازندران، بابلسر، ایران)
محسن جعفری بهزاد کلایی ² (استادیار گروه حقوق، دانشگاه پیام نور، ایران)
محسن واثقی ³ (استادیار گروه حقوق، دانشگاه پیام نور، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/01/25 تاریخ پذیرش : 1399/06/24 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: ارث, توارث, هدم, تقدم و تأخّر فوت,

چکیده مقاله :

در ماده 873 ق.م. مسأله ارث در خصوص اشخاصی که وارث یکدیگر می‌باشند اما زمان مرگشان معلوم نبوده و تقدم فوت یکی از آنها مشخص نباشد، بیان گردید‌ه‌ است. ماده مذکور دو استثناء را مطرح نموده و سایرین را که مشمول وضع فوق باشند، از ارث محروم دانسته‌است؛ استثنای اول مربوط است به موردی‌که فوتشان نتیجه غرق باشد و استثنای دوم در صورت فوت ناشی از هدم. استثناهای مزبور که بر صدر ماده وارد شده‌است، مقتبس از فقه امامیه می‌باشد. تعارض ظاهری در صدر و ذیل ماده فوق، در آرای قضایی و نیز نظرات علمای حقوق اثرگذار بوده‌است. در این مقاله با بررسی مبانی دو حکم عدم توارث و توارث در استثنائات مقرر در این ماده و همچنین دیدگاه‌های موجود در خصوص تفسیر محدود یا گسترده آن، امکان توارث در حوادث مشابه هدم که شایع‌تر است، بررسی گردیده و در نهایت با رعایت چارچوب ماده 873 ق.م. و نیز مقتضیات زمان و در جهت حل مشکلات اجتماعی و لحاظ عرف، قائل به‌امکان گسترش مصادیق در محدوده مفهوم هدم شدیم.

چکیده انگلیسی:

In Article 873 Civil Law the issue of inheritance has been raised in relation to persons who inherit from each other but whose time of death is unknown and the precedence of death of one of them is not known. The article mentions two exceptions and excludes others who are subject to the above situation from inheritance; the first exception is related to the case where their death is the result of drowning and the second exception is in case of death due to destruction. The above exceptions, which are included at the beginning of the article, are adapted from Imami jurisprudence. The apparent conflict at the beginning and below of the above article has affected the judicial opinions as well as the opinions of legal scholars. In this article, by examining the basics of the two rulings on non-inheritance and inheritance in the exceptions provided in this article, as well as the existing views on its limited or extensive interpretation, the possibility of inheritance in similar incidents, which is more common, has been investigated. And finally, by observing the framework of Article 873 Civil Law and also the requirements of the time and in order to solve social problems and in terms of custom, we considered the possibility of expanding the examples within the scope of the concept of destruction.

منابع و مأخذ:

1. ابن‌نجیم، زین الدین بن ابراهیم، (بی‌تا)، البحر الرائق فی شرح کنز الدقائق، جلد 8، دارالمعرفه، بیروت، چاپ دوم.


2. اراکی، محمد علی، (1375)، اصول الفقه، جلد2، موسسه فرهنگی سبا، تهران.


3. امامی، سیدحسن، (1386)، حقوقی مدنی، جلد3، انتشارات اسلامیه، تهران.


4. پرسمان فقهی قضایی، (1389)، پاسخ‌های تحقیقی به پرسش‌های حقوقی محاکم، جلد 1، مؤسسه آموزشی و پژوهشی قضا، قم.


5. جبعی‌العاملی،زین‌العابدین علیبن احمد(شهید‌ثانی)، (بی‌تا)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه(شرح لمعه)، جلد 8، دارالاحیاء التراث الاسلامیه، بیروت، چاپ دوم.


6. جبعی‌العاملی، زین‌العابدین علی بن احمد(شهید‌ثانی)، (1413)، مسالک الافهام، جلد 13، موسسه المعارف الاسلامیه، قم، چاپ اول.


7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1384)، ارث، جلد1، گنج دانش، تهران، چاپ پنجم.


8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1387)، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ سوم.


9. حر‌العاملی، الشیخ محمد بن الحسن، (بی‌تا)، وسائل الشیعه الی تحصیل اسانید الشریعه، جلد17، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.


10. حسینی العاملی، السید محمد جواد، (بی‌تا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، جلد7، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت.


11. حلبی، ابوالصلاح، (1403)، الکافی فی الفقه، کتابخانه عمومی امیرالمومنین(ع)، اصفهان، چاپ اول.


12. حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی)، (1420)، تحریرالاحکام، جلد5، موسسه امام صادق (ع)، قم، چاپ اول.


13. حلی، محمد‌بن حسن، (فخرالمحققین)، (1387)، ایضاح الفوائد، جلد4، موسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.


14. حلی، یحیی بن سعید، (1405)، الجامع للشرایع، موسسه سیدالشهداء-العلمیه، قم، چاپ اول.


15. خدابخشی، عبداله،(1390)، بررسی فقهی حقوقی بخشی از احکام ارث در حوادث رانندگی، فقه اهل بیت، شماره 68، صص131-73.


16. خسروی‌نیا، بابک،(1385)، تحلیل و نقد ماده 873 قانون مدنی، مجله تخصصی الهیات و حقوق، شماره 19، صص104-97.


17. خویی، سید ابوالقاسم، (1410)، منهاج‌الصالحین، نشر مدینه العلم، قم، چاپ بیست و هشتم.


18. دسوقی، محمد شمس الدین، (بی‌تا)، حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، جلد4، دارالفکر.


19. سیستانی، سید علی، (1416)، منهاج الصالحین، مکتب آیت الله العظمی السیستانی، قم، چاپ اول.


20. شربینی، محمد، (1352)، المغنی النتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، جلد3، مطبعه مصطفی البابی الحلبی، مصر.


21. شهیدی، مهدی،(1387)، ارث، انتشارات مجد، تهران، چاپ هفتم.


22. طباطبایی، سید علی(صاحب ریاض)، (1404)، ریاض المسائل، جلد7، موسسه آل البیت، قم.


23. طوسی، شیخ محمد بن حسن، (1402)، النهایه ونکتها، دفتر نشر اسلامی، قم.


24. عاملی، محمد‌بن مکی، (شهید اول)، (1417)، الدروس، جلد2، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.


25. عرب‌خزائلی، عباس، عسکری، علیرضا واحمد مرادخانی، (1396)، کاربرد استصحاب در قوانین مدنی به تفکیک نوع آن، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره 50، صص160-147.


26. عدل، مصطفی، (بی‌تا)، حقوق مدنی، تهران، چاپ چهارم.


27. غزال، الشیخ حسین یوسف، (1424)، المیراث علی المذاهب الاربعه، دارالفکر.


28. فاضل لنکرانی، محمد، (1422)، الاحکام الواضحه، مرکز فقه ائمه الاطهار علیهم السلام، قم.


29. کاتوزیان، ناصر، (1385)، دوره مقدماتی حقوق مدنی، درس‌هایی از شفعه وصیت ارث، نشر میزان، تهران، چاپ هفتم.


30. کلینی، محمد بن یعقوب، (1362)، کافی، ج 7، دارالکتب الاسلامیه، تهران.


31. گلپایگانی، سید محمدرضا، (1372)، مجمع المسائل، دارالقرآن الکریم، قم، چاپ چهارم.


32. گنجینه استفتائات قضایی (نرم افزار)، موسسه آموزشی و پژوهشی قضا، قم.


33. لطفی، اسدالله، (1394)، استثنائات اصل تأخر حادث در باب ارث غرق‌شدگان و زیر آواررفتگان (نقد و بررسی رأی دادگاه)، دانش حقوق مدنی، شماره7، صص 12-1.


34. مصلحی عراقی، علی حسین،(1386)، حقوق ارث، انتشارات سمت، تهران، چاپ سوم.


35. معین، محمد، (1371)، فرهنگ فارسی، امیر کبیر، تهران.


36. مغنیه، محمد جواد، (1379)، الفقه علی المذاهب الخمسه (احوال شخصیه)، ترجمه حمید مسجد‌سرایی و مصطفی جباری، انتشارات ققنوس، تهران، چاپ اول.


37. مقدس‌اردبیلی، احمد ‌بن‌ علی، (1414)، مجمع الفائده و البرهان، جلد11، موسسه النشر الاسلامی.


38. محامد، علی، میراث غرق شدگان و زیرآوار ماندگان، (1384)، فصلنامه مطالعات اسلامی دانشکده الهیات مشهد، شماره 69، صص180-155.


39. موسوی الخمینی، روح الله (امام)، (1376)، تحریر الوسیله، جلد2، دارالعلم، قم، چاپ ششم.


40. نجفی، شیخ محمد حسن(صاحب جواهر)، (بی‌تا)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام،جلد 39، نجف و قم و تهران در43جلد، چاپ سربی.


41. وحید خراسانی، حسین، (1428)، منهاج الصالحین، مدرسه امام باقر(ع)، قم، چاپ پنجم.

Adl, M. (n.d). Civil law. Tehran. fourth edition.

Ameli, M. (1996). Al-Durus. Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom.

Arabkhazaeli, A. Askari, A. Moradkhani, A. (2017). The use of istishab in civil law by its type. Research in Islamic Jurisprudence and Law. 50, 147-160.

Araki, M. (1996). Principles of jurisprudence. Tehran: Saba Cultural Institute.

Desuqi, M. (n.d.).  Hashia Al-Desuqi ala Al-sharh Al-kabir. Dar al-Fikr.

Fazel Lankrani, M. (2001). Al-ahkam Al-vazihah. Qom: Center for the Fiqh of the Imams of the Purification.

Ghazal, H. (2003). Al-miras ala Al-mazaheb Al-arbaah. Beirut: Dar al-Fikr.

Golpayegani, M. (1993). Majma Al-Masa'il .Qom: Dar al-Quran al-Karim. fourth edition.

Hor Al-Ameli, S. (n.d.).  Vasael Al-Shiah ela tehsil asanid Al-Sharia. Qom:  Al Al-bayt Institute.

Hosseini Al-Ameli, J. (n.d.). Al-Meftah Al-Karama Fi Sharh Qawa'd Al-Allamah. Beirut: Dar Al-Ahya Al-Torath Al-Arabi.

Halabi, A. (1982). Al-Kafi fi al-Fiqh. Isfahan: Amir al-Momenin Public Library.

Heli, H. (1999). Tahrir al-Ahkam. Qom: Imam Sadegh  Institute.

Heli, (1967), Izah Al-favaed. Qom: Ismailian Institute.

Heli, Y. (1984). Al-Jame LelSharia. Qom: Sayid al-Shuhada-Al-Elmiya Institute.

Imami, S. (2007). Civil Law. Tehran: Islamic Publications.

Jab'i al-Ameli, Z. (n.d.). Al-Rawdha al-Bahiyya in Sharh al-Loma'a al-Damashqiyah. Qom: Institute of Islamic Enlightenment.

Jab'i al-Ameli, Z. (1992). Masalak al-Afham. Qom: Institute of Islamic Enlightenment. Jafari Langroudi, M. (2005). Inheritance. Tehran: Treasure of  Knowledge

Jafari Langroudi, M. (2008). Legal terminology. Tehran: Ganj-e-Danesh Library.

Katouzian, N. (2006). Introductory course in civil law. Tehran: Mizan Publishing.

Khodabakhshi, A. (2011). Legal jurisprudential study of some of the rules of inheritance in traffic accidents. Ahl al-Bayt jurisprudence, 68, 73-131.

Khosravinia, B.  (2006). Analysis and criticism of article 873 of the civil code. Specialized Journal of Theology and Law, 19,  97-104.

Khoei, S.(1989). Minhaj Al-Saleheen. Qom: Medina Al-Alam Publishing.

   Koleyni, M. (1983). Kafi. Tehran: Islamic Library.

    Lotfi, A. (2015). Exceptions to the principle of accident delay regarding the inheritance of the drowned and the dead under the rubble. Knowledge of Civil Law, 7, 1-12.

  Moein, M. (1992). Persian dictionary. Tehran: Amir Kabir Publication.

   Moslehi Iraqi, A. (2007). Inheritance Law. Tehran: Samt Publications.

  Moqadis ardbili, A. (1993). Majma 'al-Fida va al-Burhan. Islamic Publishing Corporation.

 Mousavi Al-Khomeini, R. (1997). Tahrir al-Wasile. Qom: Dar al-Alam.

  Mughniyeh, M. (2000). Jurisprudence on five religions. Tehran: Tehran Publication.

  Najafi, M. (n.d.). Jawahar al-Kalam fi Sharh Sharia al-Islam.

  Shahidi, M. (2008). Inheritance. Tehran: Majd Publications.

  Sistani, S. (1995). Minhaj Al-Saleheen. Qom: School of Grand Ayatollah Sistani.

  Sharbini, M. (1933). Al-moghni Al-nataj ela Al-marefate maani alfaz Al-menhaj. Egypt: Mustafa Al-Babi Al-Halabi Press.

  Tabatabaei, S. (1983). Riaz Almasael.  Qom:  Al Al-bayt Institute.

  Tousi, M. (1981). Al-nahaya va kaktaha. Qom: Islamic Publishing Office.

   Vahid Khorasani, H. (2007). Minhaj Al-Saleheen. Qom: Imam Baqir School.