تبیین ارزش های زیست محیطی «در پرتو مطالعه مؤلفه های زیبایی شناسی شهری ناظر به قواعد فقه شهری»

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

راحله فدوی ¹ ( دانشجوی دکترای هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران. )
مهدی محمدزاده ² ( استاد، گروه هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران. )
علی محمدیان ³ ( استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائنات، ایران )

تاریخ دریافت : 1399/06/31 تاریخ پذیرش : 1399/09/24 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: طراحی شهری, زیبایی‌شناسی, زیبایی‌شناسی زیست محیطی زیبایی شناسی شهری, قواعد فقه شهری,

چکیده مقاله :

منظر شهری و زیباسازی آن یکی از عوامل مهم در ایجاد تصویر ذهنی مثبت و ارتقای تجربه زیباشناختی شهروندان هر جامعه محسوب می شود. درهم آمیختن فنون طراحی منظر با ارزش های زیست محیطی و اکولوژیک، از جدیدترین تدابیر و راهکارهای نیل به توسعه پایدار در عصر حاضر است. جستار حاضر با هدف شناسایی میزان دغدغه و توجه تعالیم اسلامی در رویارویی با مفاهیم یادشده، با الگویابی از مؤلفه ها و رویکردهای مطرح در زیبایی شناسی شهری به تشریح قواعد فقه شهری پرداخته و گستره کارایی آن را مورد ارزیابی و تبیین زیبایی شناسانه قرار داده است. روش پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی بوده و با مراجعه به منابع کتابخانه ای سامان یافته و با توجه به ماهیت میان رشته ای موضوع به تطبیق و ترکیب نظریات مطرح در دو حوزه زیبایی شناسی و فقه شهری پرداخته است. لازم به ذکر است که مقصود از فقه شهری، سلسله آموزه های شرعی و قواعد فقهی ناظر به آداب و بایسته های شهرنشینی می باشد که حسب تتبع جستار حاضر از دل میراث مکتوب فقهی قابل شناسایی، استخراج و تطبیق با موضوع مزبور است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که با بهره گیری از قواعد موجود در میراث مکتوب فقهی از قبیل قاعده سلطنت، اتلاف، تسبیب و لاضرر، و در آمیختن آن ها با روش ها و رهیافت های زیبایی شناسانه، می توان به کارآمدی و اثرگذاری بیشتر این موازین در مدیریت مکان و منظر شهری نائل آمد. همچنین یافته های تحقیق بیانگر آن است که دغدغه توجه به محیط زیست و رویارویی انسان با فضای شهری از جمله مباحثی است که مورد توجه فقها قرار گرفته است. در این راستا بحث حفظ حریم و امنیت اخلاقی و روانی شهروندان از جمله امتیازات فقه شهری است که باید مورد عنایت بوده و در مدیریت شهری مبنای عمل قرار گیرد..

چکیده انگلیسی:

The role of "urban landscape" and its beautification is one of the important factors in creating a positive mental image and promoting the aesthetic experience of citizens.Combining landscape design techniques with "environmental" and ecological values is one of the newest plans and strategies to achieve sustainable development in the present age.In order to identify the level of concern and attention of Islamic teachings in dealing with the mentioned concepts, the present study has explained the rules of urban jurisprudence by modeling the components and approaches proposed in "urban aesthetics" and urban landscape and evaluates its efficiency. The method of the present research is descriptive-analytical and has been adjusted by referring to library sources and due to the interdisciplinary nature of the subject, it has applied and combined theories in the two fields of aesthetics and urban jurisprudence. It should be noted that the purpose of urban jurisprudence is a series of religious teachings and rules of jurisprudence related to the customs and requirements of urbanization, which can be identified, extracted and applied to the subject according to the present research from the written jurisprudential heritage. The results of the research show that by using the existing rules in the written jurisprudential heritage such as the rule of Saltanah, Aitlaf, Tasbib and La darar, and in combining them with aesthetic methods and approaches, efficiency and the greater effectiveness of these standards in managing the place and urban landscape becomes more achievable. Also, the research findings indicate that the concern of paying attention to the environment and human encounter with urban space are among the issues that have been considered by jurists. In this regard, the issue of maintaining the privacy and moral and psychological security of citizens is one of the advantages of urban jurisprudence that should be considered and based on action in urban management. 

منابع و مأخذ:

احسایى، ابن ابى جمهور (1405). عوالی اللئالی العزیزیة. قم: دار سید الشهداء للنشر.

احمری، حسین (1392). مطالعه تطبیقی خسارت عدم النفع در فقه امامیه و قوانین ایران و کنوانسیون 1980 وین. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 32.

اراکی، محسن (1397). سلسله جلسات درس خارج "فقه شهری". منتشر شده در سایت شبکه وسائل به نشانی: http://Vasael.ir

اردبیلى، احمد بن محمد (1403). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.

اشکوری، سید علی (1384). نقش دو عنصر زمان و مکان در اجتهاد. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 2.

بجنوردى، سید حسن بن آقا بزرگ موسوى (1419). القواعد الفقهیة. قم: نشر الهادی.

بروجردى، آقا حسین طباطبایى (1412). قاعدة لا ضرر و الاجتهاد و التقلید (الحاشیة على الکفایة). قم: مؤسسه انصاریان.

 پورتئوس، جی. داگلاس (1389). زیبایی شناسی محیط زیست: نظریه­ها، سیاست­ها و برنامه­ریزی. ت، محمدرضا مثنوی، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.

تبریزى، جعفرى، محمد تقى ( 1419). رسائل فقهى. تهران: مؤسسة منشورات کرامت.

تبریزى، جعفرى، محمد تقى (1418). منابع فقه. تهران: موسسه نشر کرامت.

حبیبی، امین (1396). رویکردهای نوین در پژوهش زیبایی شناسی منظر. باغ نظر، 1، 49، 72-65.

حسینی فاطمه سادات و دیگران (1394). بررسی فقهی و حقوقی جبران ضرر معنوی در قذف. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 41.

خمینى، سید روح اللّه (1425). تحریر الوسیله. ت، اسلامى، على، قم: دفتر انتشارات اسلامى.

خوانسارى، موسى بن محمد نجفى (1373). رسالة فی قاعدة نفی الضرر. تهران: المکتبة المحمدیة.

دزفولى، مرتضى بن محمد امین انصارى (1414). رسائل فقهیة (للشیخ الأنصاری). قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.

سبزوارى، محمد باقر بن محمد مؤمن (1423). کفایة الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.

شاهرودى، محمد ابراهیم جناتى (1374). ادوار فقه و کیفیت بیان آن. تهران: موسسه کیهان

شماعی علی، جهانی رحمان (1390). بررسی اثرات توسعه عمودی شهر بر هویت محله ای (مطالعه موردی، منطقه 7 تهران). مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دوره 2، شماره 6، 82-73.

• شیرازى، ناصر مکارم (1427). استفتائات جدید. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.


• شیرازى، ناصر مکارم (1427)، دائرة المعارف فقه مقارن. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.


• صدر، شهید، سید محمد باقر (1420). قاعدة لاضرر و لاضرار. قم: دارالصادقین للطباعة و النشر.


• طاهرى، حبیب الله (1418). حقوق مدنى. قم: دفتر انتشارات اسلامى.


• طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن (1407). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى.


• طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن (1407). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة.


• قمّى، صدوق، محمّد بن على بن بابویه (1413). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.


• کاشانى، فیض، محمد محسن ابن شاه مرتضى (1418). مفاتیح الشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى ره.


• کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب (1407). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.


• کریمی مشاور، مهرداد (1392). رویکردها و روش­ها در زیبایی­شناسی شهری. باغ نظر، دوره 10، شماره 24، ص 56-47.


• کریمیان،حسن (1389). نمادهای فرهنگی در مناظر شهری: بیان معنا، حس هویت، آرامش روحی. پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 74، ص 132-119.


• گابستر، پل.اچ. جوآن آی، ناسائور، دنیل و گری فرای (1389). منظر اشتراکی؛ نسبت زیبایی­شناسی با اکولوژی. ت، پدیده عادلوند و رضا قشقایی. مجله منظر، شماره13، ص 41-36.


• گلکار، کورش (1379). مؤلفه­های سازنده کیفیت شهری صفه. شماره 32، ص 65-38.


• گلکار، کورش (1387). محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار. علوم محیطی، شماره4، ص 114-95.


• گلکار، کورش (1389). از تولد تا بلوغ شهری. صفه، شماره 36، ص 23-9.


• گوهری، عباس (1390). مسؤولیت مطلق تخریب محیط‌ زیست از دیدگاه فقهی. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 24.


• گیدنز، آنتونی؛ با همکاری کارن بردسال (1386). جامعه شناسی. ت، حسن چاوشیان. تهران: نشر نی.


• مبلغی، احمد (1396). کرسی نقد " قواعد فقهی شهرسازی اسلامی". منتشر شده در سایت شبکه وسائل به نشانی: http://Vasael.ir


• مصطفوى، سید محمد کاظم (1421). مائة قاعدة فقهیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى.


• مطهرى، شهید مرتضى (1376). فقه و حقوق (مجموعه آثار). قم: صدرا.


• مومنی، عابدین و دیگران (1396). قاعده جاودانگی احکام و تحول زمان. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 48.


• نجف‌آبادى، حسین على منتظرى (1409). مبانی فقهی حکومت اسلامی. قم: مؤسسه کیهان.


• نجیب اوغلو، گل­رو (1379). هندسه و تزیین در معماری اسلامی. ت، مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: روزنه.


• هاشمی شاهرودى، سیدمحمود و دیگران ( 1426). فرهنگ فقه مطابق. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى.


• هُلُد، رناتا (1378). در جستجوی تعریف هنر معماری در دورۀ اسلامی. ترجمه فرزین فردانش، فصلنامه رواق، شماره۴ ، ص ۲۵-۳۴.


• محقق داماد (1406). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.

• Ahmari, Hossein, 2012. Comparative study of non-profit damages in Imamiyyah jurisprudence and Iranian laws and the 1980 Vienna Convention, Journal of Islamic law and jurisprudence researches. No 32.


• Araki, Mohsen. (2018). The series of "Urban Jurisprudence" lessons, published on the Veasel Network website at http://Vasael.ir


• Ardebili, A. (1983). Majmae alfayidat w alburhan fi sharah 'iirshad al'adhhan. Qom: Islamic spreadsheet, which has been accredited by a university of teachers, held by Qom.


• Bojnurdi, H. (1999). Alqawaeid alfaqhiati. Qom:Publication of the Alhadi.


• Borujerdi, A. (1992). Qaeidat la darar w alaijtihad w altaqlid (alhashiat ealaa alkifay). Qom: Ansarian Foundation.


• Dezfule, M. (1994). Rasayil Feqhy (of Sheikh Ansari). Qom: World Congress in honor of Sheikh Azam Ansari.


• Eshkevari, A. (2014). The role of two elements of time and place in ijtihad, Journal of Islamic law and jurisprudence researches


• Gabster,P. Joan I. Nassauer, Terry, C. and Gary, F. (2007). The Shared landscape: what does aesthetic have to do with ecology?. Translated by : Adelvand, Padideh, Qashqaei, Reza. Manzar Journal. (13). 36-41.


• Giddens, Anthony. (2007). Translated by: Chavoushian, Hassan. Ney Publishing.


• Gohari, A. (2019). Absolute responsibility for environmental destruction from a jurisprudential point of view, Journal of Islamic law and jurisprudence researches. (24).


• Golkar, K. (2008). Conceptual Evolution of Urban Visual Environment; From Cosmetic Approach Through to Sustainable Approach. Environmental Sciences.5(4)., 95-114.


• Golkar, K. (200.). The Components of Urban Design Quality. Journal of Soffeh. 32,38-56.


• Golkar, K. (2003). Urban Design from Birth through to Maturity. Journal of Soffeh. 36, 8-23.


• Habibi, A. (2017). New approaches to the landscape Aesthetics research. Bagh- e Nazar Journal, 14 (49), 65-72.


• Hashemi Shahroudi, M. (2006). The culture of jurisprudence according to the religion of the Ahl al-Bayt (as). Qom: Islamic Jurisprudence Encyclopedia Institute.


• Holod, Renata. (1999). In Search of the Definition of Architectural Art in the Islamic Period, translated by Farzin Fardanesh, Rawaq Quarterly, 4, 25-34.


• Hosseini, F and others, (2014). Jurisprudential and legal review of compensation for spiritual loss in Qazf, Journal of Islamic law and jurisprudence researches.


• Ihsai, M. (1985). Ewaly alliyalii aleazizi. Qom: dar sydialshuhada' lilnashr.


• Karimi Moshaver, M. (2013). Approaches and Methods in Urban Aesthetics. Bagh- e Nazar Journal. 10(24), 56-47.


• Karimian, H. (2010). Cultural symbols in urban landscapes: expression of meaning, sense of identity, peace of mind. Human Geographical Research. (74), 119-132.


• Kashani, F. (1998). Al-Mafiyat al-Shar'ee. Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library Publications.


• Khansari, M. (1954). Risalat fi qaeidat nafy aldarar. Tehran: The Muhammadiyah Library.


• Khomeini, R. (2005). Tahrir alwasilh. Qom: Islamic Publication.


• Kolini, M. (1987). Al-Kafi.Tehran: Islamic Library.


• Moballeqi, A. (2017). Critical Chair of "Jurisprudential Rules of Islamic Urbanism". published on the website of Wasael Network at: http://Vasael.ir.


• Momeni, A. (2016). The rule of immortality of rulings and the evolution of time, Journal of Islamic law and jurisprudence  researches, (48).


• Mostafawy, M. (2001). Miayat Qaeidat Fiqahiata, Qom: Islamic Publication.


• Mutahari, M. (1997). Jurisprudence and Rights (Collection of Antiquities). Qom: Sadra.


• Najafabadi, H. (1989). Islamic jurisprudence government buildings. Kayhan Foundation.


• Najib Oglu, G. (2000). Geometry and Decoration in Islamic Architecture. T: Mehrdad Qayyumi Bidehndi. Tehran: Rozaneh.


• Porteos, J ; Douglas. (2010). Environmental Aesthetics: Theories, Policies and Planning, T: Mohammad Reza Masnavi. Mashhad: Mashhad University Jihad.


• Qomi, Saduq, M. (1993). Min la yahduruh alfaqih.Qom: Islamic Publication.


• Sabzwari, M. (2003). Kifayat al'ahkam. Qom: Islamic Publication.


• Sadr, Shahid, M. (2000). Qaeidat ladrr w ladrar .Qom: Dar al-Sadiqin.


• Shahroudi, M. (1995). The periods of jurisprudence and the quality of its expression. Tehran: Kayhan Institute.


• Shama'i, A. Jahani, R. (2011). Investigating the Effects of Vertical Development of the City on Neighborhood Identity (Case Study, District 7 of Tehran). Studies of the Islamic City of Iran. 2 (6) , 73-82.


• Shirazi, N. (2007). Aistifta'at jaded. Qom: Imam Ali Ibn Abi Talib School Publications.


• Shirazi, N. (2007). Contemporary Jurisprudence Encyclopedia. Qom: Imam Ali Ibn Abi Talib School Publications.


• Taheri, H. (1998). Civil Law. Qom: Islamic Publication..


• Tossi, M. (1987). Qom: Islamic Publication.


• Tossi, M. (1987). Tahdhib al'ahkam. Tehran: Islamic Books House.


• Tabrizi, Jafari, M. (1998). Sources of Jurisprudence. Tehran: Keramat Publishing Institute.


• Tabrizi, Jafari, M. (1999). Jurisprudential Treatises. Tehran: Keramat


• 
  

  Yazdi, M. (1986). Jurisprudence Rules. Tehran: Islamic Sciences Publishing Center