تحلیل فقهی و حقوقی صلح در مقام ابراء

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

سعید دلاور ¹ , سید مهدی میرداداشی کاری ² , ابراهیم دلشاد معارف ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی،گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، قم
2 - استادیار ، گروه حقوق خصوصی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم ، ایران.
3 - دانشیار ، گروه حقوق خصوصی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم ، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/08/08 تاریخ پذیرش : 1401/03/23 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: ابراء, هبه, صلح ابتد‌ایی, معامله جانشین شده, اسقاط مافی‌الذمه,

چکیده مقاله :

انعقاد صلح در مقام معاملات(صلح ابتدائی) در قانون مدنی، بدون اینکه تعریفی از آن ارائه و یا منظور مقنن از معاملات و حدود یا مصادیق آن تبیین گردد، تجویز شده است؛ از طرفی وجود اختلاف نظر فقهاء درخصوص امکان جریان صلح بدون سابقه نزاع محقق یا محتمل یا بدون سبق حق، وقوع عقد صلح در مقام ابراء را با توجه به ماهیت ایقاعی ابراء(اسقاط مافی‌الذمه) با تردید مواجه نموده است. بر پایه نظریه استقلال عقد صلح و تعریف فقهاء از صلح معاملی و با توجه به سابقه مقنن در استفاده از لفظ معاملات و مراجعه به منابع فقهی و براساس تصریح فقهاء، نتیجه و مُنشاء عقد صلح در مقام ابراء، که با ‌ایجاب انشایی مصالح طلبکار و قبول رضایی متصالح مدیون، منعقد ‌می‌شود، چیزی جزء اسقاط حق دینی موضوع صلح نیست که بدون انتقال به دار‌ایی مدیون، محقق ‌می‌شود و نمی‌تواند تملیک دین باشد. بنابراین صلح در مقام ابراء با خود ابراء، علی‌رغم تشابه در مرحله آثار(اسقاط ذمه) به لحاظ تفاوت ماهیتی در مرحله ‌ایجاد(عقد بودن صلح و ‌ایقاع بودن ابراء) در مرحله احکام، واجد تفاوت هستند، از جمله ‌اینکه امکان انعقاد صلح در مقام ابراء به نحو فضولی و امکان شرط خیار در صلح ابرائی برخلاف ابراء وجود دارد، همچنین با توجه به تفاوت نتیجه و کارکرد صلح در مقام ابراء با هبه دین(اسقاط دین و تملیک دین) علیرغم تشابه در مرحله ‌ایجاد(عقد بودن هر دو)، سریان ‌این تفاوت در فرض تعدد اشتغال ذمه، بدین شکل ظهور ‌می‌یابد که برخلاف هبه دین، در صورت صلح طلبکار با مدیون، امکان مراجعه به دیگر مسئولین وجود ندارد.

چکیده انگلیسی:

Considering the jurists' contradictory opinions about the possibility of compromise without actual or potential conflict and proving the right, authorizing the contract of compromise by the civil legislator in transactions with no definition of preliminary compromise and clear purpose of the transaction and determining the limits or examples of the transaction has resulted in doubts on a contract of compromise for discharge since discharge as a unilateral obligation requires extinction of debts. Regarding independence of compromise and the definition of transaction compromise and the previous use of "transactions" by the legislator as well as the jurisprudential sources, the result and composition of compromise for discharge, which is concluded through written requirement of the creditor's grantor and acceptance of the debtor's grantee, is nothing but the extinction of debt in the compromise, which is achieved without transferring to debtor's property, and con not be acquisition of debt. While, compromise for discharge is naturally different from discharge, despite similar result (extinction of debt), in the formation stage (concluding the compromise and nature of discharge as a unilateral obligation) and in ruling stage. It is possible in compromise, unlike the discharge, to conclude a compromise for discharge in an unauthorized way, or through option clause. Moreover, regarding the different result and application of compromise for discharge with debt donation (extinction of debt and acquisition of debt), despite of similar formation stage (being concluded), the difference is that in case of compromise, unlike debt donation, it is not possible to refer to other authorities.

منابع و مأخذ:

- اصفهانی، سیدابوالحسن(1393ه‍ ق). وسیله النجاه. قم: چاپ اول، جلد دوم، چاپخانه مهر

- اصفهانی، محمدحسین کمپانی (1418ه‍ ق). حاشیه کتاب المکاسب. قم: چاپ اول، جلد دوم. نشر انوار الهدی

- الزحیلی، وهبه (1407ه‍ ق). الفقه الاسلامی و ادلته. دمشق: چاپ دوازدهم، جلد ششم. دارالفکر.

- الشریف، محمدمهدی؛ منصوری، محمد ؛ طباطبایی، سیدمحمدصادق(1397). واکاوی حقیقت عقد صلح و معیارهای توصیف عقود معین به صلح. مطالعات حقوقی، دوره دهم، شماره چهارم،ص159- 188. 

- اما‌می، سیدحسن(1382). حقوق مدنی. تهران: چاپ شانزدهم، جلد دوم. انتشارات اسلا‌میه

- اما‌می، سیدحسن(1388). حقوق مدنی. تهران: چاپ بیست و نهم، جلد اول. انتشارات اسلا‌میه

- اما‌می، مسعود(1388) . صلح ابتد‌ایی. فصلنامه فقه اهل بیت(ع)فارسی. شماره 34، ص78- 139.

- امیرخانی، شکیبا ؛باقری، احمد؛ امام، سید محمدرضا (1394). ایقاع فضولی. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 7، شماره13، ص7-34.

- باریکلو، علی‌رضا (1394).حقوق قراردادها: عقود معین(1). تهران: چاپ اول. نشر ‌میزان

- باقری، احمد (1382). بررسی تحلیلی مبانی فقهی قانون مدنی:سقوط تعهدات. تهران: چاپ اول. نشر آن

- بنی هاشمی خمینی، سیدمحمدحسن (1424). توضیح المسائل. قم: دفتر انتشارات اسلا‌می وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم

- بهمن پوری، عبداله؛ حائری، محمدحسن؛ فخلعی، محمدتقی(1397). خیار شرط در صلح. مجله فقه و اصول دانشگاه فردوسی مشهد. شماره2، شماره پیاپی113،ص9- 22.

- پارساپور، محمدباقر (1389). ابراء در حقوق ‌ایران و انگلیس. فصلنامه فقه و مبانی حقوق، شماره 3 و 4،ص1- 9.

- تبریزی،‌ میرزا فتاح شهیدی، (1375ه‍ ق)، هد‌ایه الطالب الی اسرار المکاسب. تبریز: چاپ اول، جلد دوم. چاپخانه اطلاعات

- تبریزی، میرزا فتاح شهیدی (1375ه‍ ق). هد‌ایه الطالب الی اسرار المکاسب. تبریز: چاپ اول، جلد سوم. چاپخانه اطلاعات

- جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1387)الف. تأثیر اراده در حقوق مدنی. چاپ دوم. کتابخانه گنچ دانش تهران

- جعفری‌لنگرودی،محمدجعفر (1387)ب. مجموعه محشی قانون مدنی. تهران: چاپ سوم.کتابخانه گنج دانش

- جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1388). حقوق مدنی: رهن و صلح. تهران: چاپ چهارم.کتابخانه گنج دانش

- جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1389). حقوق تعهدات. تهران: چاپ چهارم. کتابخانه گنج دانش

- جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1390). فلسفه حقوقی مدنی: عناصر عمو‌می عقود. تهران: چاپ دوم، جلد اول. کتابخانه گنج دانش

- جمعی از مؤلفان(بی‌تا). ابراء (1). مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، شماره 45.

- حائری، سیدمحمد مجاهد طباطبایی )بی‌تا(. کتاب المناهل. قم: چاپ اول. مؤسسه آل البیت علیهم السلام

- حلی،علامه، حسن‌بن‌ یوسف‌بن مطهر اسدی (1413ه‍ ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. قم: چاپ دوم، جلد ششم. دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم

- حلی، محقق، نجم الدین، جعفربن حسن(1408 ه‍ ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: چاپ دوم، جلد دوم. مؤسسه اسماعیلیان

- حیاتی، علی عباس (1398). حقوق مدنی6 .  تهران: چاپ اول. نشر ‌میزان

- خمینی، امام (1390). تحریر‌الوسیله. مترجم سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم: چاپ سوم، جلد سوم. مؤسسه انتشارات دارالعلم

- خمینی، سیدروح اله موسوی )بی‌تا(. تحریرالوسیله. قم: چاپ اول، جلد اول. مؤسسه مطبوعات دارالعلم

- خمینی، سید روح اله موسوی (1421ه‍ ق). کتاب البیع. تهران: چاپ اول، جلد اول. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی

- خمینی، سید روح اله موسوی (1421ه‍ ق). کتاب البیع. تهران: چاپ اول، جلد دوم. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی

- خمینی، سید روح اله موسوی (1421ه‍ ق). کتاب البیع. تهران: چاپ اول، جلد چهارم. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی

- خوئی،سیدابوالقاسم موسوی(1410ه‍ ق).منهاج الصالحین. قم: چاپ بیست و هشتم،جلد دوم. نشر مدینه العلم

- خوئی، سیدابوالقاسم موسوی) بی‌تا(. المکاسب:مصباح الفقاهه. جلد دوم. مقرر: محمدعلی توحیدی

- خوئی، سیدابوالقاسم موسوی )بی‌تا(. المکاسب:مصباح الفقاهه. جلد چهارم. مقرر، محمدعلی توحیدی

- دزفولی، مرتضی‌بن محمد ا‌مین انصاری (1415ه‍ ق). کتاب المکاسب، المحرمه و البیع و الخیارات. قم: چاپ اول، جلد سوم. کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری

- دزفولی، مرتضی بن محمد ا‌مین انصاری (1415ه‍ ق). کتاب المکاسب،المحرمه و البیع و الخیارات. قم: چاپ اول، جلد پنجم. کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری

- سبزواری، محقق، محمدباقربن محمد مؤمن(1423ه‍ ق). کفایه الاحکام. قم: چاپ اول، جلد اول. دفتر انتشارات اسلا‌می وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم

- شعاریان، ابراهیم ؛ترابی، ابراهیم (1395). حقوق تعهدات، مطالعه تطبیقی طرح اصلاح حقوق تعهدات فرانسه با حقوق ‌ایران و اسناد بین المللی. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش

- شهیدی، مهدی (1377). سقوط تعهدات. تهران:  چاپ چهارم. نشر حقوقدان

شهیدی، مهدی (1384). حقوق مدنی 6: عقود معین 1. تهران: چاپ سوم. انتشارات مجد

- طوسی، ابوجعفر،محمدبن حسن(1387ه‍ ق). المسبوط فی فقه الاما‌میه. تهران: چاپ سوم، جلد دوم. المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه

- طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن(1387ه‍ ق). المسبوط فی فقه الاما‌میه. تهران:چاپ سوم،جلد سوم. المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه

- عاملی، شهید اول، محمدبن مکی (1417ه‍ ق). الدروس الشرعیه فی فقه الاما‌میه. قم: چاپ دوم، جلد سوم. دفتر انتشارات اسلا‌می وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم

- عاملی، شهید ثانی،زین الدین بن علی (1413ه‍ ق). مسالک الافهام‌ الی‌تنقیح شرائع الاسلام. قم: چاپ اول، جلد چهارم. مؤسسه المعارف الاسلا‌میه،

- عدل، سیدمصطفی(منصورالسلطنه) (1394). حقوق مدنی. تهران: چاپ دوم. انتشارات خرسندی

-کاتوزیان، ناصر (1383). اعمال حقوقی. تهران: چاپ نهم. شرکت سها‌می انتشار

- کاتوزیان، ناصر (1384). عقود معین. تهران: چاپ پنجم، جلد سوم. کتابخانه گنج دانش

-کاتوزیان، ناصر (1384). قانون مدنی در نظم حقوق کنونی. تهران: چاپ دوازدهم. نشر ‌میزان

کاتوزیان، ناصر (1388). عقود معین: مشارکت‌ها- صلح. تهران: چاپ هشتم، جلد دوم. کتابخانه گنج دانش

-کاتوزیان، ناصر (1393). حقوق مدنی: ‌ایقاع. تهران: چاپ ششم. نشر ‌میزان

-کلانتر، سیدمحمد(1410ه‍ ق).کتاب المکاسب المحشی. قم: چاپ سوم،جلد اول. مؤسسه مطبوعاتی دارالکتاب

- گیلانی، نجفی، ‌میرزا حبیب اله رشتی )بی‌تا(. کتاب الغصب

- محقق داماد، سیدمصطفی(1388). نظریه عمو‌می شروط و التزامات در حقوق اسلا‌می. تهران: چاپ اول. مرکز نشر علوم اسلا‌می

- محقق داماد، سیدمصطفی (1396). قواعد فقه بخش مدنی 2. تهران: چاپ شانزدهم. انتشارات سمت

- محقق داماد، سیدمصطفی؛ قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، سیدحسن؛ عبدی پور، ابراهیم (1394). حقوق قراردادها در فقه اما‌میه. تهران: چاپ هفتم، جلد اول. انتشارات سمت

- مدنی، سیدجلال الدین (1393). حقوق مدنی: عقود معین. تهران: چاپ هفدهم، جلد پنجم. انتشارات پایدار

- نائینی، ‌میرزامحمدحسین غروی(1373ه‍ ق). منیه الطالب فی حاشیه المکاسب. تهران: چاپ اول، جلد اول. المکتبه المحمدیه

- نائینی، ‌میرزامحمدحسین غروی (1373ه‍ ق). منیه الطالب فی حاشیه المکاسب. تهران: چاپ اول، جلد دوم. المکتبه المحمدیه

- نجفی صاحب الجواهر، محمدحسن (1404ه‍ ق). جواهر‌الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: چاپ هفتم، جلد بیست و سوم. . داراحیاء التراث العربی

- نجفی صاحب الجواهر، محمدحسن (1404ه‍ ق). جواهر‌الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: چاپ هفتم، جلد بیست و ششم. ، داراحیاء التراث العربی

- نجفی، صاحب الجواهر، محمدحسن(1404ه‍ ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: چاپ هفتم، جلد بیست و هشتم. داراحیاء التراث العربی

- نجفی، کاشف الغطاء، محمدحسین بن علی بن محمدرضا (1359ه‍ ق). تحریر المجله. نجف اشرف: چاپ اول، جلد دوم، قسم دوم. المکتبه المرتضویه

- نراقی، مولوی محمدبن احمد (1422ه‍ ق). مشارق الاحکام. قم: چاپ دوم. کنگره نراقیین ملامهدی و ملااحمد

- نعمت اللهی، اسماعیل (1393) موضوع عقد و مورد معامله با تأکید بر عقد صلح. قم: چاپ اول. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

- یزدی، سیدمحمدکاظم طباطبایی(1414ه‍ ق). تکمله العروه الوثقی. قم: چاپ اول،جلد اول. کتابفروشی داوری

1-Isfahani, Seyed Abolhasan (1973). Wasileh Al-Najah. Qom: first edition, second volume. Mehr Printing House.

2-Isfahani, Mohammad Hossein Kompani (1997). the annotation of the book Al-Makasib. Qom: first edition, second volume. Anwar Al-Huda Publisher

3- Al-Zuhili, Wahba (1986). Islamic jurisprudence and its evidence. Damascus: twelfth edition, sixth volume. Dar al-Fikr

4-Al-Sharif, Mohammad Mehdi, Mansouri, Mohammad and Tabatabai, Seyed Mohammad Sadegh (2018).analuzing the nature of compromise contract and the measures of Qualification the nominate contracts as compromise. Volume 10, Number 4.P159-188.

5- Amirkhani, Shakiba, Bagheri, Ahmad and Imam, Seyed Mohammad Reza(2015). Unauthorized Unilateral Legal Act, Studies of Islamic Jurisprudence and Law, Year 7, Number 13.P7-34 .

6-Emami, Seyed Hasan (2003), Civil Law. Tehran:16th edition, second volume.Islamic Publications

7-Emami, Seyed Hasan (2009).Civil Law. Tehran: 29th edition, first volume. Islamic Publications

8-Emami, Massoud(2009). Elementary Peace. Quarterly Journal of Persian Jurisprudence, No. 34,p78-139

9-Bariklo, Alireza (2015). Contract Law: Certain Contracts (1). Tehran: First Edition. Mizan Publishin.

10-Bagheri, Ahmad (2003. Analytical Study of the Jurisprudential Principles of Civil Law - The discharge of Obligations. Tehran: First Edition.Aan Publication.

11-Bani Hashemi Khomeini, Seyed Mohammad Hasan (2003). Tozih almasayel (annotation). Qom: eighth edition, second volume. Islamic Publications Office affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom

12-Bahmanpour, Abdullah, Haeri, Mohammad Hasan, Fakhlaei, Mohammad Taghi(2018). Option of condition in peace. Journal of Jurisprudence and Principles religious of Ferdowsi University of Mashhad, No. 2, Serial No. 113 .P9-22.

13-Parsapour, Mohammad Baqer (2010). Discharge in Iranian and British law. Quarterly Journal of Jurisprudence and Fundamentals of Law, No. 3 and 4.p 1-9.

14- Tabrizi, Mirza Fattah Shahidi(1955). Hedayeh al-Talib to Asrar al-Makasib, Tabriz: first edition, second volume. etelaat Printing House

15-Tabrizi , Mirza Fattah Shahidi(1955). Hedayeh al-Talib to Asrar al-Makasib, Tabriz: first edition, third volume. etelaat Printing House

16-Jafari Langroudi, Mohammad Jafar (2008). The effect of will in civil law. Tehran: second edition. Ganj-e- Danesh Library

17-Jafari Langroudi, Mohammad Jafar (2008) B. annotation Collection of Civil Law. Tehran: third edition. Ganj-e-Danesh Library

18-Jafari Langroudi, Mohammad Jafar (2009). Civil Law, Mortgage and Peace. Tehran: fourth edition. Ganj-e-Danesh Library

19-Jafari Langroudi, Mohammad Jafar (2010). Law of Obligations. Tehran: fourth edition. Ganj-e-Danesh Library

20-Jafari Langroudi, Mohammad Jafar (2011) Civil Legal Philosophy: General Elements of Contracts, Tehran: Second Edition, Volume One Ganj-e-Danesh Librar.

21-A group of authors  (undate). discharge (1). Journal of Jurisprudence of Ahl al-Bayt (peace be upon them), No. 45

22-Haeri, Seyed Mohammad Mujahid Tabatabai(undate). Kitab al-Manahil, Qom: first edition. Al-Bayt Institute

23-Helli, Allameh, Hasan Ibn Yusuf Ibn Motahar Asadi (1992). mokhtalef al shia fi ahkam alsharia. Qom: second edition, sixth volume. Publications Office affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom

24-Helli, Mohaqeq, Najmuddin, Ja'far ibn Hasan (1987). Sharia al-Islam fi al-Halal wa al-Haram.Qom: second edition, second volume. Ismaili Institute

25-Hayati, Ali Abbas (2019). Civil Law 6. Tehran:, First Edition. Mizan Publishing

26-Khomeini, Imam (2011). Tahrir al-Wasila. Qom: third edition, third volume. Dar al-elm Publishing Institute

27-Khomeini, Seyed Ruhollah Mousavi (undate). Tahrir al-Wasila, Qom: first edition, first volume. Dar al-elm Press Institute

28-Khomeini, Seyed Ruhollah Mousavi (2000). Kitab al-Beyy. Tehran: first edition, first volume. Imam Khomeini Publishing House

29-Khomeini, Seyed Ruhollah Mousavi (2000). Kitab al-Beyy, Tehran: first edition, second volume. Imam Khomeini Publishing House

30-Khomeini, Seyed Ruhollah Mousavi (2000). Kitab al-Beyy. Tehran: first edition, fourth volume. Imam Khomeini Publishing House

31-Khoei, Seyed Abolghasem Mousavi (1989). Minhaj Al-Saleheen. Qom: 28th edition, second volume. Madinah Al-Alam Publishing

32-Khoei, Seyed Abolghasem Mousavi (undate). Al-Makasib : Mesbah Al-faghaha. edited by Mohammad Ali Towhidi, Volume II.

33-Khoei, Seyed Abolghasem Mousavi (undate) Al-Makasib : Mesbah Al-faghaha. edited by Mohammad Ali Towhidi, Volume IV.

34-Dezfuli, Morteza Ibn Mohammad Amin Ansari (1994). Book of Almaksib, Al-Muharram, Al-Beyy and Al-Khyarat. Qom: First Edition, Volume III. World Congress in Honor of Sheikh Azam Ansari

35-Dezfuli, Morteza Ibn Mohammad Amin Ansari (1994). Book of Almaksib, Muharram, Al-Beyy and Al-Khyarat. Qom:, First Edition, Volume 5. World Congress in Honor of Sheikh Azam Ansari

36-Sabzevari, Mohaghegh, Mohammad Baqir Ibn Mohammad Mo'men (2002). Kefayeh al-Ahkam. Qom: first edition, first volume. Islamic Publications Office affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom

37-Shoarian, Ebrahim and Torabi, Ebrahim (2016). Law of Obligations, A Comparative Study of catala project (reforming the French Law of Obligations) with Iranian Law and International instrument Tehran. Tehran: Second Edition. Shahr-e Danesh Institute for Legal Studies and Research

38-Shahidi,Mehdi (1998). Discharge of Obligations. Tehran: Fourth Edition: hoghughdan Publishing

39-Shahidi,Mehdi (2005).Civil Law 6: Certain Contracts 1. Tehran:Third Edition.  Majd Publications

40-Tusi, Abu Ja'far, Mohammad Ibn Hasan (1967). Al-Mabsut Fi Fiqh Al-Imamiya. Tehran: Third Edition, Volume II. Al-Maktabah Al-Mortazawiyyah Le-ehya Al-Athar Al-Jafariah

41-Tusi, Abu Ja'far, Mohammad Ibn Hasan (1967). Al-Mabsut Fi Fiqh Al-Imamiya. Tehran: Third Edition, Volume 3. Al-Maktabah Al-Mortazawiyyah Le-ehya Al-Athar Al-Jafariah

42-Ameli, Shahid aval, Mohammad Ibn Makki (1996). aldorous Sharia fi feg’h alemamieh. Qom: second edition, third volume. Islamic Publications Office affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom

43-Ameli, Shahid Sani, Zayn al-Din Ibn Ali (1413). Masalak al-Afham ela-Tanqih Sharia al-Islam. Qom: first edition, fourth volume. Institute of Islamic Knowledge

44-Adl, Seyed Mostafa (Mansour Al-Saltanah) (2015). Civil Law. Tehran: Second Edition. Khorsandi Publications

45-Katozian, Naser 2004). Legal act. Tehran: ninth edition. Sahami Publishing Company

46-Katozian, Naser (2005). Certain Contracts. Tehran: fifth edition, third volume. Ganj-e-Danesh Library

47-Katozian, Naser (2005). Civil Law in the Order of Current Law. Tehran: Twelfth Edition.  Mizan Publishing

48-Katozian, Naser (2009). Certain Contracts, Partnerships-Peace. Tehran: eighth edition, second volume. Ganj-e-Danesh Library

49-Katozian, Naser (2014). Civil Law – unilateral legal act. Tehran: sixth edition. Mizan Publishing

50-Kalantar, Seyed Mohammad (1989). Kitab al-Makasib al-Mahsh. Qom: third edition, first volume. Dar al-Kitab Press Institute

51-Gilani, Najafi mirza Habibollah Rashti(undate). Kitab al-Ghasab. (usurpation)

52-Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa (2009). General Theory of Conditions and Obligations in Islamic Law. Tehran: First Edition, Volume 1. Islamic Sciences Publishing Center

53-Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa (2017). Rules of Jurisprudence of Civil Section 2. Tehran: 16th edition. Samt Publications

54-Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa-Qanavati, Jalil-Vahdati Shobiri, Seyed Hassan-Abdipour, Ebrahim (2015). Contract Law in Amamiyeh Jurisprudence. Tehran: Seventh Edition, Volume One. Samt Publications

55-Madani, Seyed Jalaleddin (2014). Civil Law, Certain Contracts. Tehran: Seventeenth Edition, Volume Five. Paydar Publications

56- Naeini , mirza Mohammad Hosein Gharavi (1953). Manya al-Talib fi hashie almakaseb. Tehran: first edition, first volume. Al-Maktabah al-Muhammadiyya

57- Naeini , mirza Mohammad Hosein Gharavi. 1953). manya al-Talib fi hashie almakaseb. Tehran: first edition, second volume. Al-Maktabah al-Muhammadiyya

58-Najafi Sahib Al-Jawahir, Mohammad Hasan (1983). Jawahir Al-Kalam Fi Sharh Sharia Al-Islam. Beirut: 7th Edition, Volume 23.Darolehiyah Al-Tarath Al-Arabi

59-Najafi Sahib Al-Jawahir, Mohammad Hasan (1983). Jawahir Al-Kalam Fi Sharh Sharia Al-Islam. Beirut: 7th edition, Volume 26.  Darolehiyah Al-Tarath Al-Arabi

60-Najafi, Sahib al-Jawahir, Mohammad Hasan (1983). Jawahir al-Kalam fi Sharh Sharia al-Islam. Beirut: seventh edition, volume twenty-eight. Darolehiyah Al-Tarath Al-Arabi

61-Najafi, Kashif Al-Ghatta, Mohammad Husein Ibn Ali Ibn Mohammad Reza. (1940). Tahrir Al-Majla. Najaf Ashraf: first edition, second volume, second part. Al-Maktabah Al-Mortazawiyyah

62-Naraghi, Mowlawi Mohammad Ibn Ahmad (2001). Mashreq al-Ahkam. Qom: second edition. Congress of Naraghin Mullah Mahdi and Mullah Ahmad

63-Nematollahi, Ismail (2014) The object and subject-matter of the contract with emphasis on the peace contract. Qom: first edition. Seminary and University Research Institute

64-Yazdi, Seyed Mohammad Kazem Tabatabai (1993). Takmaleh Al-Orwa Al-Wothqa. Qom: first edition, first volume. Davari Bookstore