بررسی نظریه طلاق حاکم در صورت إعسار متأخر زوج از پرداخت نفقه

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

سیامک جعفرزاده ¹ (استادیار گروه فقه و حقوق دانشگاه ارومیه)

تاریخ دریافت : 1397/05/19 تاریخ پذیرش : 1397/12/01 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: فسخ, نفقه, طلاق, استنکاف, عجز, عجز طاری,

چکیده مقاله :

در نظام حقوقی اسلام به منظور استحکام نظام خانواده، حقوق و تکالیفی متوجه طرفین عقد می باشد یکی از این حقوق حق نفقه زن است، موضوعی که در این نوشتار به آن می پردازیم این است که؛ در إعسار متأخر زوج نسبت به ادای نفقه، مشهور فقها معتقدند که زوجه باید بر این امر صبر کند و حق فسخ و یا طلاق ندارد، این در حالی است که بسیاری از فقها در صورتی که زوج از پرداخت نفقه استنکاف می کنند، حکم به الزام زوج به انفاق و یا طلاق داده اند چه تفاوتی بین این دو مسأله هست که حکم متفاوتی در موردشان صادر شده؟ آیا نتیجه هر دو اینها موجب ضرر و حرج بر زن و محروم ماندن او از حقوق شرعی و قانونی نخواهد شد. در این نوشتار ضمن تبین و تحلیل دیدگاههای مختلف، دیدگاه مشهور مورد نقد قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده که نظریه طلاق حاکم از بقیه نظرات موجه تر و قوی تر است حتی ادلّه ارائه شده برای نظریه فسخ زن و یا حاکم نیز این نتیجه را می دهد.

چکیده انگلیسی:

In the legal system of Islam, there are rights and duties which must be observed by the parties to a marriage in order to strengthen the family system. One of these rights is the alimony right for a woman. The issue discussed in this study is that in the case of recent failure and indigence of the spouse in alimony payment, the famous jurists believe that the wife should wait and be patient and does not have the right to dissolve marriage or divorce. However, if the spouse refuses to pay alimony, many jurists have ordered the obligation of the spouse to pay or divorce. Is there any difference between these two cases so that different decrees have been issued? Does not the result of both of these situations harm women and deprive them of their legal and lawful rights? This paper explains and analyzes different perspectives on the issue, criticizes the famous view, and concludes that the current theory of divorce is more justifiable and powerful, even the evidence presented for the theory of dissolution of marriage by woman or ruler provides the same results

منابع و مأخذ:

1-     قرآن کریم

2-     ابن براج، قاضى، عبد العزیز(1406 ه‍ ق)، المهذب ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

3-     اردبیلى، احمد بن محمد(بی تا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن ، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران، چاپ اول.

4-     اراکى، محمد على(1413ق )، رسالة فی نفقة الزوجة ، مؤسسه در راه حق، قم، چاپ اول.

5-     بحرانى، محمد سند(1429 ق)، سند العروة الوثقى - کتاب النکاح ، مکتبة فدک ، قم، چاپ اول.

6-     بحرانى، آل عصفور، حسین بن محمد( بی تا)، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع ، مجمع البحوث العلمیة، قم، چاپ اول.

7-     بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم(1405 ه‍ ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

8-     جبل العاملی، زین الدین،(1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام ، مؤسسة المعارف الإسلامیة ، قم ، اول.

9-     حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409ق)، وسائل الشیعة ، مؤسسه آل البیت(ع) ، قم.

10-  حلّى، یحیى بن سعید(1405ق)، الجامع للشرائع ، مؤسسة سید الشهداء العلمیة ، قم، چاپ اول.

11-  حلّى، ابن ادریس، محمد بن احمد(1410 ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.

12-  حلی( علامه)، حسن بن یوسف(1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

13-  حلی( علامه)، حسن بن یوسف (1413 ه‍ ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.

14-  حلّى، مقداد بن عبد اللّه(1404 ه‍ ق)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع ، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى(ره) ، قم، چاپ اول.

15-  حلّى(فخر المحققین)، محمد بن حسن(1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد ، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول.

16-  حلی( محقق)، نجم الدین جعفر بن حسن(1412‍ق)، نکت النهایه ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

17-  حلبى، ابو الصلاح، تقى الدین بن نجم الدین(1403 ه‍ ق)، الکافی فی الفقه ، کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام، اصفهان، چاپ اول.

18-  حلّى، حسین(1415 ق)، بحوث فقهیه،  مؤسسه المنار، قم، چاپ چهارم.

19-  حکیم، سید محسن(1410ق)، منهاج الصالحین ، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، چاپ اول.

20-  حکیم، محمد سعید طباطبایى،(1415 ه‍ ق)، منهاج الصالحین ، دار الصفوة، بیروت، چاپ اول.

21-  خراسانى، حسین وحید(1428 ه‍ ق)، منهاج الصالحین ، مدرسه امام باقر علیه السلام، قم، چاپ پنجم.

22-  خزائی، احمدرضا(1395)، بررسی فقهی حقوقی نفقه با نشوز زوجه، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال دوازدهم، شماره چهل و پنج، پاییز 95،  صفحات50-29.

23-  خوانسارى، احمد بن یوسف(1405 ق)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع ، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.

24-  خمینى، سید روح اللّه (بی تا)،  تحریر الوسیلة ، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم، چاپ اول.

25-  خویى، ابو القاسم(1410ق)، منهاج الصالحین، 28 ، نشر مدینة العلم، قم.

26-  روحانى، سید محمد صادق (1412 ه‍)،  فقه الصادق (ع) ،دار الکتاب - مدرسه امام صادق(ع) ، قم، چاپ اول.

27-  سبزوارى، سید عبد الأعلى( بی تا)، جامع الأحکام الشرعیة ، مؤسسه المنار، قم، چاپ نهم.

28-  سبزواری(محقق)، محمد باقر بن محمد مؤمن(1423ه‍ ق)، کفایة الأحکام ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

29-  سبحانى تبریزى، جعفر(بی تا)، نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء ، قم، چاپ اول.

30-  سیستانى، سید على حسینى(1417 ه‍ ق)، منهاج الصالحین ، دفتر حضرت آیة الله سیستانی، قم، چاپ پنجم.

31-  شبیری زنجانى، سید موسى(1419ق)، کتاب نکاح ، مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، قم، چاپ اول.

32-  صافى گلپایگانى، لطف الله (1417ق)، جامع الأحکام ، حضرت معصومه (س) ، قم، چاپ چهارم.

33-  صفایی، سید حسین و امامی، اسد الله(1387)، مختصر حقوق خانواده ، نشر میزان، تهران، چاپ شانزدهم.

34-  طباطبایى، سید على بن محمد (1418 ه‍ ق)،  ریاض المسائل ، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.

35-  طباطبایى، سید تقى (1426 ه‍ ق)، مبانی منهاج الصالحین ، منشورات قلم الشرق، قم، چاپ اول.

36-  طریحى، فخر الدین(1416ق)، مجمع البحرین ، کتابفروشى مرتضوى، تهران، چاپ سوم.

37-  طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن(1407ق)، تهذیب الأحکام ، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم.

38-  طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن (1407ق)، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

39-  طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن (1400 ه‍ ق)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى ، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم.

40-  فاضل هندى، محمد بن حسن(1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

41-  فیاض کابلى، محمد اسحاق(1426 ه‍ ق)، رساله توضیح المسائل ، انتشارات مجلسى، قم، چاپ اول.

42-  عاملى، محمد بن على(1411 ه‍ ق)‍، نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

43-  کاشانى، محمد محسن (1406 ه‍ ق)، الوافی، کتابخانه امام علی(ع) ، اصفهان، چاپ اول.

44-  کرکى( محقق)، على بن حسین(1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسه آل البیت(ع) ، قم.

45-  گلپایگانى، محمد رضا(1413 ه‍ ق) ، هدایة العباد، دار القرآن الکریم، قم، چاپ اول.

46-  لنکرانى، محمد فاضل موحدى(1421 ه‍ ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - النکاح ، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، قم، چاپ اول.

47-  مغنیه،محمدجواد(1421 ه‍ ق)، فقه الإمام الصادق( ع) ، مؤسسه انصاریان، قم، چاپ دوم.

48-  محقق داماد، مصطفی، (1384)، بررسی فقهی حقوق خانواده ، مرکز نشر علوم اسلامی، 1384، تهران، چاپ دوازدهم.

49-  مفید(شیخ)، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى(1413 ه‍ ق)، أحکام النساء ، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، قم، چاپ اول.

50-  مکارم شیرازى، ناصر(1424 ه‍ ق)، کتاب النکاح ، مدرسه امام على بن ابى طالب (ع) ، قم، چاپ اول.

51-  نجفی، محمد حسن(1404 ه‍ ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام ، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.

52-  یزدى، سید محمد کاظم (1414ق)، تکملة العروة الوثقى ، کتابفروشى داورى، قم، چاپ اول.

53- یزدى، محمد(1415 ه‍ ق)،  فقه القرآن ، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.

Ameli, M. (1411 AH). Nihayat al-Maram fi Sharh Mukhtasare Sharayie al-Islam (1^st ed.). Qom: The Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom’s Seminary Scholar Community.

Araki, M. A. (1413 AH). Resalat fi Nafaqat al-Zojjah (1^st ed.). Qom: Rah-e-Haq Institute.

Ardabili, A. (n.d.). Zobdat al-Bayan fi Ahkam al-Quran (1^st ed.). Tehran: The Ja`fari Library for the Revival of the Ja`fari Works.

Bahrani Al-Asfour, H. (n.d.). Al-Anwar al-Lawama fi Sharh Mafatih al-Sharayeh (1^st ed.). Qom: Majma 'Al-Bohouth Al-Alamiya.

Bahrani Al-Asfour, Y. (1405 AH). Al-Hadaiq al-Nazira fi Ahkam al-Atrat al-Taherah (1^st ed.). Qom: The Islamic Publication Office affiliated with Qom Seminary Scholar Community.

Bahrani, M. S. (1429 AH). Sanad al-Urwa al-Wothqa: Kitab al-Nikah(1^st ed.). Qom: Fadak school.

Fayyaz Kaboli, M. I. (1426 AH). Risaleh Tawzih al-Masayil (1^st ed.). Qom: Majlisi Publication.

Fazil Hindi, M. (1416AH). Kashf al-Latham wa al-Ebham an Qawaeid al-Ahkam (1^st ed.). Qom: The Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom’s Seminary Teachers.

Golpayegani, M. (1413AH). Hedayh al-Ebad (1^st ed.). Qom: Dar Al-Quran Al-Karim.

Hakim Tabatabai, M. (1415 AH). Minhaj al-Saleheen (1^st ed.). Beirut: Dar Al-Safwah.

Hakim, S. M. (1410 AH). Minhaj al-Saleheen (1^st ed.).  Beirut: Dar Al-Taaref le Matbuat.

Halabi Abu al-Salah, T. (1403 AH). Al-Kafi fi al-Fiqh (1^st ed.). Isfahan: Amir Al-Mu'minin Public Library.

Helli (Allameh), H. (1413 AH). Mukhtalif al-Shia fi Ahkam al-Sharia (2^nd ed.). Qom: The Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom’s Seminary Teachers.

Helli (Allameh), H. (1413 AH). Qawaeid Al-Ahkam fi Marifatal-Halal wa al-Haram (1^st ed.). Qom: The Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom’s Seminary Scholar Community.

Helli (Fakhr Al-Muhaqiqin), M. (1387 AH). Idhah al-Fawayid fi Sharah Mushkilat al-Qawaeid (1^st ed.). Qom: Ismailian Institute.

Helli (Mohaqeq), N. (1412 AH). Nokat al-Nahayah (1^st ed.). Qom: The Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom’s Seminary Scholar Community.

Helli Ibn Idris, M. (1410 AH). Al-Sara'ir al-Hawi fi Tahrir al-Fatawi (2^nd ed.). Qom: The Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom’s Seminary Teachers.

Helli, H. (1415 AH). Buhouth Fiqhiya (4^th ed.).  Qom: Al-Manar Institute.

Helli, M. (1404 AH). Al-Tanqih al-Raye Le Mokhtasar al-Sharaye (1^st ed.).  Qom: Library of Ayatollah Marashi Najafi.

Helli, Y. (1405 AH). Al-Jame le Sharayeh (1^st ed.). Qom: Sayyed Al-Shuhada Scientific Institute.

Horr Ameli, M. (1409 AH). Wasa'il al-Shi'a. Qom: Al Al-Bayt Institute

Hossini Sistani, S. A. (1417AH). Minhaj al-Saleheen (5^th ed.). Qom: Ayatollah Sistani Office.

Ibn Barraj, Q. (1406 AH). Al-Mohazzab (1^st ed.). Qom: The Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom’s Seminary Teachers.

Jabal Al-Ameli, Z. (1413 AH). Masalak al-Afham ila Tanqih Sharia al-Islam (1^st ed.). Qom: Maarif Al-Islamiyah Institute.

Karaki (Muhaqiq), A. (1414AH). Jame al-Maqasid fi Sharhi al-Qawaed. Qom: Al Al-Bayt Institute (PBUH).

Kashani, M. M. (1406 AH). Al-Wafi (1^st ed.). Isfahan: Imam Ali (PBUH) Library.

Khansari, A. (1405 AH). Jame al-Madarak fi Sharh Mukhtasar al-Nafi' (2^nd ed.). Qom: Ismailian Institute.

Khazaei, A. (2016). Judicial and Legal Study of Alimony of Wife's Disobedience. Journal of Islamic Law and Jurisprudence Researches, 12(45), 29-50.

Khoei, A. (1410 AH). Minhaj al-Saleheen (28^th ed.). Qom: Madinah Al-Elam Publication.

Khomeini, S. R. (n. d.). Tahrir al-Wasilah (1^st ed.). Qom: Dar Al-Elam Publication Institute.

Khorasani, H.V.(1428 AH). Minhaj al-Saleheen (5^thed.). Qom: Imam Baqir School.

Makarem Shirazi, N. (1424 AH). Kitab al-Nikah (1^st ed.). Qom: Imam Ali Ibn Abi Talib (PBUH) School.

Mohaqeq Damad, M. (2005). A Jurisprudencial Study of Family Law (12^th ed.). Tehran: Islamic Science Publishing Center.

Movahhedi Lankarani, M. F. (1421AH). Tafsil al-Shari'a fi Sharhi Tahrir al-Wasila: Al-Nikah )1^st ed.). Qom: Aemeh Athar Jurisprudential Center.

Mufid (Sheikh), M. (1413AH). Ahkam al-Nisa (1^st ed.). Qom: Sheikh Mufid Millennium World Congress.

Muqniyyah, M. J. (1421AH). Fiqh al-Imam Al-Sadiq (2^nd ed.). Qom: Ansarian Institute.

Najafi, M. H. (1404 AH). Jawahar al-Kalam fi Sharhi Sharia al-Islam (7^th ed). Beirut; Dar Ehya Al-Tarath Al-Arabi.

Rouhani, S. M.(1412 AH). Fiqh al-Sadiq (PBUH)(1^st ed.). Qom: Dar Al-Kitab - Imam Sadeq School.

Sabzevari (Muhaqiq), M. (1423 AH). Kefayat al-Ahkam (1^st ed.). Qom: The Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom’s Seminary Teachers.

Sabzevari, S. A. (n. d.). Jame al-Ahkam al-Sharia (9^th ed.). Qom: Al-Manar Institute.

Safaei, S. H .& Emami, A. (2008). Concise Family Law (16^th ed.). Tehran: Mizan Publication.

Safi Golpayegani, L. (1417 AH). Jame al-Ahkam (4^th ed.). Qom: Hazrat Masoumeh (PBUH).

Shobbairi Zanjani, S. M. (1419 AH). Kitab al-Nikah (1^st ed.). Qom: Ra'ipardaz Research Institute.

Sobhani Tabrizi, J. (n. d.). Nizam al-Nikah fi al-Shariaal-Islamiyahal-Gharra (1^st ed.). Qom: no publication.

Tabatabai, S. A. (1418 AH). Riyadh al-Masa'il (1^st ed.). Qom: Al Al-Bayt Institute (PBUH).

Tabatabai, S. T. (1426 AH). Mabani Minhaj al-Saleheen (1^st ed.). Qom: Qalam Al-Sharq Publications.

Tarihi, F. (1416 AH). Majma al-Bahrayn (3^rd ed.). Tehran: Mortazavi Bookstore.

The Holy Quran

Tusi, A. (1400 AH). Al-Nihayat fi Mojarrd al-Faqih wa al-Fatawaa (2^nd ed.). Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.

Tusi, A. (1407 AH). Al-Khalaf. Qom: The Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom’s Seminary Scholar Community.

Tusi, A. (1407 AH). Tahzib al-Ahkam (4^th ed.). Tehran: Dar Al-Kitab Al-Islamiyah.

Yazdi, M. (1415 AH). Fiqh al-Qur’an (1^st ed.). Qom: Ismailian Institute.

Yazdi, S. M. (1414AH). Takmilahal-Ourwahal-Wuthqaa (1^st ed.). Qom: Davari  Bookstore.