دیه زن و سیاست حقوقی ایران از تعهد به مبانی فقهی تا موازین حقوق بشری

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

قادر احمدی ¹ , احمد مرادخانی ² , سید محمدمهدی احمدی ³ , علیرضا عسگری ⁴

1 - دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم
2 - عضو هیئت علمی و استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم
3 - عضو هیئت علمی و استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم
4 - عضو هیئت علمی و استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

تاریخ دریافت : 1398/02/21 تاریخ پذیرش : 1398/10/12 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: حقوق بشر, دیه, دیه زن, تنصیف دیه, جبران خسارت بدنی,

چکیده مقاله :

یکی از اصول و قواعد مهم در فقه و حقوق، لزوم جبران خسارت وارده بر اشخاص است و از جمله خسارت های بدنی قابل جبران، صدمات بدنی وارده بر زنان می باشد. در صورت ورود آسیب بدنی، مبلغی تحت عنوان دیه به فرد مصدوم پرداخت می گردد و در قوانین قبل از انقلاب اسلامی چیزی به عنوان پرداخت ضرر و زیان مادی وجود نداشت. اما با پیروزی انقلاب اسلامی و تصویب قانون اساسی، بستر مناسبی برای انطباق نظام حقوقی ایران با مبانی قضایی اسلام و مذهب امامیه فراهم آمد. با تصویب قانون دیات، دیه زنان در برخی موارد تنصیف گردید. با عنایت به دارا بودن اسلام به عنوان نظام حقوقی کامل و قائل بودن نقش اساسی برای زن، و تبعات منفی بین المللی این موضوع، قانونگذار را بر آن داشت تا در خصوص تساوی دیه زن و مرد اقدام به حل مشکل نماید. لذا قانونگذار در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در راستای موازین بین المللی مبنی بر عدم لحاظ جنسیت در جبران خسارت، مقرر نمود که تفاضل دیه زن، از سوی دولت پرداخت گردد.

چکیده انگلیسی:

The obligation to compensate for the damages incurred on individuals is regarded as one of the most important principles of Fiqh and Law, and the bodily harms to women are included among compensable bodily damages. In case of harm, a financial compensation known as Diya is paid to the injured person, while in the pre-revolutionary laws of Iran, no reference was made to such financial compensations for damage.  But with the victory of Islamic revolution and adopting of the Constitutional Law, an appropriate ground was developed for the judicial system of Iran to be adapted with Islamic legal principles as well as with the Shi'a Twelver doctrine. With the enactment of the Diyat Law, the amount of Diya for women was reduced to half the amount of Diya for men, in some cases. Due to the perception that exist about Islam enjoying a perfect legal system and assigning a fundamental role to women as well as the international adverse publicity of the ongoing law, the Legislature proceeded to resolve the problem of inequity of Diya for women and men re-codifying the Islamic Penal Code, enacted 2013, in order to disregard the gender for damage compensation and to observe the international norms. The legislators introduced the law that the government has to pay the balance of inequity of Diya for women.

منابع و مأخذ:

1-   ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414)، لسان العرب، بیروت،چاپ سوم  

2-   اصفهانی، حسین بن محمد راغب (1412)، مفردات الفاظ القرآنّ، دارالعلم، بیروت، چاپ اول

3-   باریکلو علیرضا، (1387)، مسئولیت مدنی، میزان، تهران، چاپ دوم

4-   بهنسی، احمدفتحی، ( 1409) الجزائیة فی الشرعیة الاسلامیة، دارالشروق، قاهره

5-   جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1368)، ترمنولوژی حقوق، گنج دانش، تهران، چاپ چهارم

6-   جوادی آملی،عبدالله، شریعت در آیینه معرفت، نشر اسرا، قم، 1378 ، چاپ دوم

7-   حر عاملی، محمدبن حسن، (1409)، وسایل الشیعه، موسسه آل البیت، قم، چاپ اول

8-   حسینی نژاد، حسینقلی، (1370)، مسئولیت مدنی، جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی، تهران

9-   خمینى، سید روح الله موسوى‌، ( 1409)، تحریر الوسیلة، دار العلم،‌ قم، چاپ اول‌

10-خوئی، سید أبوالقاسم، ( 1413)، تکملة منهاج الصالحین، مدینة العلم، قم

11-دهخدا علی اکبر، (1372)، لغتنامه دهخدا، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ سوم

12-زراعت عباس، (1381)، شرح قانون مجازات اسلامی بخش دیات، ققنوس، تهران، چاپ سوم

13-سرخسی، شمس الدین، ( بی تا) المبسوط؛ دارالمعرفه، بیروت 

14-شفیعی سروستانی ابراهیم، رحمان ستایش، محمدکاظم، قیاسی، جلال الدین، (1376)، قانون دیات و مقتضیات زمان، مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری، تهران

15-شهید ثانی (الجبعی العاملی)، زین الدین، الروضة البهیة فی الشرح اللمعة الدمشقیة، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ پنجم

16-صالحی فاضل، (1378)، دیه یا مجازات مالی، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ سوم

17-طباطبایی، محمدحسین، ( 1417)، تفسیر المیزان، موسوی همدانی، محمدباقر، جامعه مدرسین، قم، چاپ اول

18-عمید حسن، (1389)، فرهنگ مفصل عمید، زرین، تهران، چاپ اول

19-فصلنامه فرزانه، دوره سوم، شماره 8

20-فیض علیرضا، (1377)، ترجمه الدیه، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ دوم

21-فیض علیرضا، (1385)، مبادی فقه و اصول، دانشگاه تهران، تهران، چاپ هجدهم

22-فیض علیرضا، (1387)، عرف و اجتهاد انتشارات مجد، تهران، چاپ اول

23-گرجی ابوالقاسم، ( 1385)، مقالات حقوقی، نشر دانشگاه تهران، تهران، چاپ چهارم 

24-مرکز تحقیقات فقهی قوه قضائیه، (1377)، دیدگاههای فقهی در خصوص عهدنامه محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان ، تهران

25-مکارم شیرازی ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، دار الکتب، تهران، چاپ اول

26-نایب زاده، اکبر، (1392) ترجمه جواهر الکلام دیات، خرسندی، تهران، چاپ اول

27-نجفی محمدحسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم

 

قوانین مربوط

1-   قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

2-   قانون دیات 1361

3-   قانون مجازات اسلامی 1370

4-   قانون مجازات عمومی 1304

5-   قانون مجازت اسلامی 1392

6-  اعلامیه جهانی حقوق بشر

Amid, H. (2010). Amid comprehensive dictionary ( 1^st ed.).  Tehran: Zarrin.

Barikloo, A. (2008).Civil liability (2^nd ed.).Tehran: Mizan.

Behnesi, A. F. (1409). Al Jazazayah fe- al- Shar'a al-Islamiyah. Cairo: Dar al-Shuruk.

Dehkhoda, A. A. (1993). Dehkhoda Dictionary ( 3^rd ed.). Tehran:  Tehran University Press.

Esfahani, H. M. R. (1412). Mofradat al-faz- al-Quran (1^st  ed.). Beirut: Dar al-Alam.

Feyz, A. (1998). Translation of Al-Dieh (2^nd ed.). Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance publications.

Feyz, A. (2006). Islamic jurisprudence and principles ( 18^th ed.). Tehran: University of Tehran.

Feyz, A. (2008). Tradition and Ijtehad ( 1^st ed.). Tehran:  Majd Publication.

Gorgi, A. (2006). Legal Articles ( 4^th ed.). Tehran:  Tehran University Press.

Hor Ameli, M. H. (1409). Wesh al-Shi'a (1^st ed.). Qom:  Al-Alibit Institute.

Hosseininejad, H.  (1991). Civil liability.Tehran: Jahad Daneshgahi.

Ibn Manzour, M.M. (1414). Lassan al-Arab (3^rd ed.). Beirut: Dar Al-Turath Al-Arabi.

Jafari Langroudi, M. J. (1368). Terminology of law (4^th ed.). Tehran: Treasure of Knowledge.

Javadi Amoli, A. (1999). Sharia in the mirror of knowledge ( 2^nd ed.). Qom:  Asra publication.

Khoi, S. A. Q. (1413). Tekmaltol- Manhaj al-Salaheen. Qom:  Medina al-Alam.

Khomeini, S.R. (1409). Tahrir al-Wasila (1^st ed.).Qom: Dar al-'Alm.

Makarem Shirazi, N. (1995). Tafsire nemooneh (1^st ed.).Tehran: Darolkotob.

Najafi, M. H. (1404). Jawahar al-kalam: Description of Shira's al-Islam ( 7^th ed.). Beirut: Dar Al'yat al-Arabi.

Nayebzadeh, A. (2013).  Javahar Alkalam Diat translation (1^st ed.). Tehran: Khorsandi.

Salehi, F. (1999). Dieh or punishment (3^rd ed.). Qom:  Islamic Propaganda Office.

Sarakhsy, S. (no date) Almabsout. Beirut:  Daralmarrof.

Shafiei Sarvestani, E., Rahman Setayesh, M. K., & Ghiasi, J. (1997). Diat Act and time requirements. Tehran: Presidential Strategic Research Center.

Shahid Sani (al-Juba'i al-Ameli), Z. ().  Al-Rawza Al-Beyie.  (5^th ed.).  Qom: Islamic Propaganda Office.

Tabatabaei, M. H. (1417). Tafsir Al-Meysan( 1^st ed.). Qom: The Society of Teachers.

The Jurisprudence Research Center of the Judiciary. (1998). Jurisprudential views on the convention on the elimination of all forms of discrimination against women.  Tehran:

Zeraat, A. (2002). Explanation of the Islamic Penal Code of the Diat Section (3^rd ed.). Tehnran:  Phoenix.

 

Related rules

1. Constitution of the Islamic Republic of Iran


2. Diyat Act of 1982


3. The Islamic Penal Code 1991


4. The General Penal Code 1925


5. The Islamic Penal Code 2013


6. Universal Declaration of Human Rights