نگرشی بر گستره خیار شرط در پرتوی ماده 456 قانون مدنی و فقه امامیه
محورهای موضوعی : حقوق خصوصی
فرزاد کرمی کلمتی
1
,
سید مهدی دادمرزی
2
*
,
محمد مهدی عزیزالهی
3
1 - استادیار، گروه حقوق، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شهیدچمران اهواز، اهواز، ایران
2 - دانشیار، گروه حقوق، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.
3 - استادیار، گروه حقوق، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.
کلید واژه: قلمروی خیار شرط, خیار شرط, ایقاع مشروط, شرط ضمن عقد, خیار.,
چکیده مقاله :
معامله بر وزن مفاعله از لحاظ لغوی برابر با ابتیاع، تجارت، خرید و فروش است. مفاعله یکی از باب‌های ثلاثی مزید و به معنای مشارکت متقابل دو شخص یا دو چیز در یک فعل است. معاملات در سه معنا بکار رفته که شامل معنای عام، در مقابل عبادات، معنای خاص، به عمل حقوقی نیازمند قصد انشاء اعم از عقد و ایقاع، گفته می‌شود و در معنای اخص به عملی گفته می‌شود که با لحاظ معنای عرفی، دارای چهره و رنگ اقتصادی باشد که شامل عقود مالی و معوض می‌باشد. با این اوصاف و نظر به اینکه اولاً؛ خیار، عارض بر عقد لازم است پس عقود جایز از محل بحث خارج و ماده ۴۵۶ منصرف از آن است، ثانیاً؛ از لحاظ لغوی و اصطلاحی شرط برای صحت، باید ضمن العقد یا مربوط به عقد باشد، بنابراین ایقاعات منصرف از معامله و معنای خاص آن در ماده 456 بوده و از دایره آن خارج می‌گردند. ثالثاً؛ با توجه به کلام شیخ انصاری مبنی اینکه شرط، غیر سبب شرعی (فسخ در ایقاعات) را سبب قرار نمی‌دهد، مشخص می‌شود معامله در ماده 456 منصرف از معنای خاص آن یعنی عقود و ایقاعات می‌باشد، رابعاً؛ با توجه به معنای لغوی و اصطلاحی معامله که مصدر باب مفاعله به معنای عمل طرفینی و در ماده 456 معامله شامل عقود معوض مالی است، شمول معامله در ماده 456 قانون مدنی بر عقود جایز، ایقاعات، عقود غیرمعوض و غیر مالی ناصحیح است.
Dealing on the weight of Mufa'ala is lexically equal to invention, trade, buying and selling. Transactions are used in three meanings, which include the general meaning, in contrast to worship, the specific meaning, it is said to be a legal act that requires the intention of composition, including a contract and an agreement. And in a special sense, it is said to be an act that has an economic face and color in terms of the customary meaning, which includes financial and exchange contracts. Having said that and considering that first; Cucumber is a necessary condition for a contract, so permissible contracts are out of the question and Article 456 prohibits it, secondly; From a lexical and terminological point of view, the condition for correctness must be part of the contract or related to the contract, so the occurrences of the transaction and its special meaning are in Article 456 and are out of its scope. Thirdly; According to Sheikh Ansari's statement that the condition does not cause non-Sharia reasons (cancellation in iqaaat), it is clear that the transaction in Article 456 is deprived of its special meaning, i.e. contracts and iqaaat, fourthly; According to the literal and idiomatic meaning of the transaction, which is the infinitive of the chapter of mufa'ala, which means the action of the parties, and in Article 456, the transaction includes financial compensation contracts, the inclusion of the transaction in Article 456 of the Civil Law on permissible contracts, iqaaat, non-compensatory and non-financial contracts is incorrect.
احدی، سیف الله؛ حائری یزدی، محمد حسن (1395). بازپژوهی ادله عدم جواز دخول خیار شرط در ایقاعات. آموزههای فقه مدنی. دوره 1.شماره 13 ص 29-52.
احمدزاده، رسول؛ مشایخی، زهرا (1398). تحلیل حقوقی گذشت مشروط و آثار آن. مجله حقوقی دادگستری. دوره 83. شماره 106 ص 21-44.
اصفهانی، شیخ محمد حسین (1418 ق). حاشیه کتاب المکاسب. قم: المحقق.
افسری، سالم (1392 ش). قواعد فقه شافعی. تهران: سمت.
امامی، سید حسن (1374). حقوق مدنی، تهران: اسلامیه.
امیرخانی، شکیبا؛ باقری، احمد (1396). امکان سنجی جریان اقاله در ایقاعات. فقه. دوره 7. شماره 3 ص 3 -18.
انصاری، مرتضی (1442 ق). مکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
بحرانی، سید هاشم ( 1422 ق). غایه المرام. بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
بهمن پوری، عبدالله؛ حائری، محمدحسن؛ فخلعی، محمدتقی (1396). نقدی بر ادله جریان خیار شرط در نکاح. فقه و اصول. دوره 49. شماره 3 ص 95-112.
پیرهادی، محمد رضا؛ نظری، وحید (1398). ایقاع خیاری در فقه امامیه و حقوق موضوعه. پژوهش حقوق خصوصی. دوره 8. شماره 29 ص 57-82.
تبریزی، جواد (1399 ق). ارشادالطالب الی تعلیق علی المکاسب. قم: مطبعه مهر.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1397). تئوری موازنه. تهران: گنج دانش.
جعفری لنگرودی،محمد جعفر (1395). الفارق. تهران: گنج دانش.
حر عاملی، محمد بن حسن (1412 ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت.
حسینی عاملی، سید محمد جواد (1391). مفتاح الکرامه. قم: انتشارات اسلامی.
حلبی، سید حمزه (1417ق). غنیه النزوع. قم: مؤسسه امام صادق.
حلی، ابن ادریس (1410 ق). سرائر. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
حلی، حسن بن یوسف (1420ق). تحریرالاحکام. قم: مؤسسه امام صادق.
حلی، حسن بن یوسف (1419ق). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم.
خالقی، علی (1401). آیین دادرسی کیفری. تهران: شهر دانش.
خمینی، روح الله (1392). تحریرالوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خویی، ابوالقاسم (1417ق). مصباح الفقایه. قم: مؤسسه انصاریان.
روزبه، رضا (1397). بررسی خیار شرط در قانون مدنی و فقه امامیه. قانون یار. دوره 2. شماره 6 ص 485-500.
شهیدی، مهدی (1400). تشکیل قراردادها و تعهدات. تهران: مجد.
صادقی مقدم، محمد حسن؛ ساعت چی، علی؛ شعبانی کند سری، هادی (1394). جریان خیارات در اقاله. آموزههای فقه مدنی. دوره 7. شماره 12 ص 3-18.
طبابایی یزدی، سید محمد کاظم (1370). حاشیه المکاسب. قم: موسسه اسماعیلیان.
طباطبایی حکیم، سید محسن (1391 ق). مستمسک عروه الوثقی. قم: دارالتفسیر.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: المکتب المرتضویه.
عاملی، محمد بن مکی (1400ق). القواعد و الفوائد. قم: کتابفروشی مفید.
عبدی پور فرد، ابراهیم (1397). حقوق تجارت. تهران: مجد.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1415 ق). القاموس المحیط. بیروت: دارالکتب العلمیه.
فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی (1401ق). مفاتیح الشرایع. قم: مجمع الذخائر الاسلامی.
کاتوزیان، ناصر (1387). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. تهران: دادگستر.
کاتوزیان، ناصر (1398). قواعد عمومی قراردادها. تهران: گنج دانش.
کاشانی، ابوبکر بن مسعود (1417ق). بدایع الصنایع. قم: کتابخانه دیجیتال دفتر تبلیغات اسلامی.
کاشف الغطاء، مهدی ( 1387). مورد الانام فی شرح الشرایع الاسلام. قم: مؤسسه تبیان.
کرکی، شیخ نورالدین علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد. قم: مؤسسه آل البیت.
گلباغی، ماسوله؛ جبار، سید علی؛ فخلعی، محمدتقی؛ سلطانی، عباسعلی (1399). واکاوی تاریخی عدم جواز اشتراط خیار در ایقاعات با رویکرد به آراء انتقادی صاحب عروه. فقه و اصول. دوره52. شماره 121 ص 99-122.
گلباغی، ماسوله، سیدعلی؛ شعبان نژاد، علی (1404). نهاد مان قراردادی در بوتهی سیاست قانونگذاری؛ تعارض یا همگرایی. فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی. دوره 21. شماره 79 ص 203-22.
محقق داماد، سید مصطفی (1398). نظریع عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق داماد، سید مصطفی؛ یزدانی، غلام رضا (1390). شرط خیار در عقد ضمان. آموزههای فقه مدنی. دوره 3. شماره 4 ص 3-24.
محمدبن مکرم، ابن منظور (1363 ق). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزه.
محمدی، سام؛ عبدالکریمی، هیوا (1395). بررسی جریان خیارات در ایقاعات. پژوهش حقوق خصوصی. دوره 5. شماره 17 ص 159-180.
موسوی بجنوردی، سید محمد؛ عمارتی، زهرا (1391). بررسی خیار شرط در عقد ازدواج از دیدگاه فقهی حقوقی با رویکردی بر نظر امام خمینی (ره). پژوهشنامه متین. دوره 1. شماره 57 ص 1- 18.
نایینی، محمد حسن (1362). منیه الطالب. قم: انتشارات اسلامی.
نجفی، محمد حسن (1362). جواهرالکلام. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
نووی، یحیی بن شرف (1427ق). المجموع. بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
همدانی، آقا رضا (1420). مصباح الفقیه. قم: مؤسسه جعفریه لاحیاءالتراث.