عمومیّت شرط قدرت بر تسلیم از منظر فقه امامیه و حقوق ایران
محورهای موضوعی : فقه و حقوق خصوصیسید امیرمهدی امین 1 , سیدحسن شبیری زنجانی 2 *
1 - دانشجوی دکتری گروه حقوق خصوصی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.
2 - دانشیار، گروه حقوق خصوصی و مالکیت فکری، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.
کلید واژه: شرط قدرت انجام تعهد, تسلیم مبیع, اعمال حقوقی, اجرای تعهدات, عقود و قراردادها,
چکیده مقاله :
مفهوم «قدرت بر تسلیم» در فقه امامیه و قانون مدنی، در بحث بیع مطرح است، ولی اختصاصی به بیع ندارد و عنصر ضروری همه مسؤولیت‌های قراردادی است. النهایه، چون در فقه، تعهدات قراردادی به صورت عام تبیین نشده، عمومات حقوق تعهدات از جمله «قدرت بر تسلیم» ذیل عقد بیع تبیین می شود؛ یعنی مال باید طوری تحت اختیار متعهدٌ له قرار بگیرد که تصرف و انتفاع از مورد تسلیم مقدور شود. پژوهش حاضر، روشنگر ابهامات قدرت تسلیم در ایقاعات یا لوازم اداری و ثبتی و مالیاتی در اقسام تعهدات است که با روش توصیفی – تحلیلی، عمومیت این شرط را در فقه امامیه و حقوق ایران از عقد بیع به همه تعهدات قراردادی تسری می دهد و نتیجه می‌گیرد که قدرت بر اجرای تعهد، شرط صحت هر عمل حقوقی اعم از عقود تملیکی و عهدی، عقود معین و غیرمعین، و هم چنین ایقاعات است. از آن جا که عبارات قانون مدنی در خصوص این شرط خالی از اجمال نیست، اصلاح مواد مرتبط با آن به قانونگذار پیشنهاد می‌گردد.
The concept of “power over submission” is discussed in the context of Imamiyah jurisprudence and Iranian law, specifically in the domain of sales. However, it is not confined solely to sales; rather, it is an essential element of all contractual obligations. In essence, as contractual obligations are not explicitly elaborated in Imamiyah jurisprudence (Fiqh), the principles of contractual responsibilities, including “power over submission”, are expounded within the framework of sales contracts. This signifies that the property must be placed under the control of the obligated party in a manner that enables possession and enjoyment of the delivered item. The current descriptive-analytical research illuminates the ambiguities surrounding “power over submission” in unilateral obligations or those related to administrative, documentary, and tax matters. It extends the universality of this condition from sales contracts to encompass all contractual obligations in Imamiyah jurisprudence and Iranian law. The conclusion drawn is that the ability to enforce an obligation is a prerequisite for the validity of any legal act, whether it pertains to proprietary, and covenant contracts, specified and unspecified contracts, as well as unilateral obligations. Since the legal provisions regarding this condition in civil law are not comprehensive, an amendment to the relevant Articles is suggested for consideration by the legislator.
1- اراکی، محمد علی (1415ق)، کتاب البیع، ج 2(دوره 2 جلدی)، چ1، قم: مؤسسه در راه حق.
2- اردبیلی(مقدس اردبیلی)، احمد(۱۴۰۳ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج9(دوره ۱۴جلدی)، چ1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
3- السان، مصطفی(۱۳۹۳)، بررسی مبانی و شرایط اعمال خیار تفلیس، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دوره ۱۱، شماره ۳۸، ص 29- 50.
4- امامی، سید حسن(1371)، حقوق مدنی، ج1، چ11، تهران: اسلامیه.
5- انصاری، شیخ مرتضی(1376)، المکاسب، دوره 3 جلدی، چ4، قم: انتشارات دهاقانی (اسماعیلیان).
6- ایروانی غروی، میرزا علی(1379ق)، حاشیه المکاسب، کتاب الخیارات، چ2، تهران: مطبعه رشدیه.
7- الجبعی العاملی(شهید ثانی)، زین الدین(1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج3(دوره 10جلدی)، قم: کتابفروشی داوری.
8- الجبعی العاملی(شهید ثانی)، زین الدین(1413ق)، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، ج12(دوره 15جلدی)، چ1، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
9- جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1363)، حقوق تعهدات، ج1، چ1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
10- جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1349)، رهن و صلح، ج1، چ1، تهران: ابن سینا.
11- جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1378)، عقد کفالت، چ3، تهران: گنج دانش.
12- جمعی از پژوهشگران(1423ق)، موسوعه الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب أهل البیت (ع)، ج 4(دوره 20جلدی)، چ1، قم: مؤسسه دایره‌المعارف فقه اسلامی.
13- حائری، مسعود(1370)، تحلیلی از ماده 10 قانون مدنی، چ1، تهران: کیهان.
14- حلی(محقق حلی)، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن الحسن(1408ق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 2-3(دوره 4جلدی)، چ2، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
15- قانون مدنی.
16- شهیدی، مهدی(1377)، تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران: حقوقدان.
17- شهیدی تبریزی، میرزا فتاح(1375ق)، هدایه الطالب الی اسرار المکاسب، ج3(دوره 3جلدی)، چ1، تبریز: اطلاعات.
18- طباطبایی، سید علی(1418ق)، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، ج8(دوره 17جلدی)، چ1، قم: مؤسسه آل البیت.
19- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم(1370ش)، حاشیه المکاسب، ج2(دوره 2جلدی)، چ4، قم: اسماعیلیان.
20- علامه، سید مهدی(1375)، شروط باطل و تأثیر آن در عقود، چ1، اصفهان: انتشارات مانی.
21- غروی اصفهانی (کمپانی)، محمد حسین (1419 ق)، حاشیه کتاب المکاسب، چ1، قم: ذوی القربی.
22- قنواتی، جلیل و دیگران(1379)، حقوق قراردادها در فقه امامیه، ج1، چ1، تهران: سمت.
23- کاتوزیان، ناصر(1371)، اعمال حقوقی: قرارداد – ایقاع، چ2، تهران، شرکت سهامی انتشار.
24- کاتوزیان، ناصر(1387)، ایقاع، چ4، تهران: میزان.
25- کاتوزیان، ناصر(1388)، قواعد عمومی قراردادها، ج1، چ1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
26- کاتوزیان، ناصر(1371)، قواعد عمومی قراردادها، ج2، چ3، تهران: شرکت انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا.
27- کاشف الغطاء، علی(۱۴۲۲ق)، شرح خیارات اللمعه، چ1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
28- گرجی، ابوالقاسم(1385)، تعهدات ناشی از قرارداد در حقوق اسلامی، مقالات حقوقی، ج۱، چ4، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
29- مامقانی، عبدا...(1404ق)، مناهج المتقین فی فقه ائمه الحق و الیقین، قم: مؤسسه آل البیت.
30- موسوی بجنوردی، میرزا حسن(1377ش)، القواعد الفقهیه، ج3(دوره 7جلدی)، چ1، قم: نشر الهادی.
31- موسوی خمینی، روح ا...(1421ق)، کتاب البیع، ج 1(دوره 5جلدی)، چ1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار.
32- موسی، محمد یوسف(۱۹۵۸م)، الفقه الاسلامی: مدخل لدراسه نظام المعاملات فیه، چ3، مصر: دار الکتاب العربی.
33- نجفی، محمد حسن(1362ش/1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج37(دوره 43جلدی)، چ7، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
34- نجفی خوانساری، موسی(1373ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب(تقریرات میرزای نائینی)، دوره 2جلدی، چ1، تهران: المکتبه المحمدیه.