جستاری دربارۀ «تجربۀ» ترقی‌خواهیِ میرزا یوسف خانِ مستشارالدوله
محورهای موضوعی : تحولات سیاسی در ایران
حامد عامری گلستانی
1
(استادیارِعلومِ سیاسی، واحدِ اهواز، دانشگاهِ آزادِ اسلامی، اهواز، ایران)
شروین مقیمی زنجانی
2
(استادیار گروه مطالعات سیاسی، بین‌المللی و حقوقی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ایران)
کلید واژه: تجدد, قانون, ترقی‌خواهی, مستشارالدوله,
چکیده مقاله :
میرزا یوسف خان مستشارالدوله را باید یکی از مهم‌ترین، و تأثیرگذارترین ترقّی‌خواهانِ عصرِ قاجار دانست. رسالۀ یک کلمه، علی‌رغمِ اختصار، دارایِ اهمیتِ زیادی در اندیشۀ قانون‌خواهی در عصرِ ناصری و مشروطه است. بخشِ مهمی از نگاهِ متجدّدانه به قانون، برآمده از جایگاهی است که میرزا یوسف خان در این رساله برایِ خود و اندیشۀ قانون‌خواهی‌اش در نظر گرفته و آنجا ایستاده است. این مقاله، با در نظر داشتنِ مقدّمۀ یک کلمه به مثابه‌ی جایی که در آن به روح حاکم بر اثر اشاره می‌شود، آن را در زمینۀ تجدّدگراییِ زمانۀ خود قرار داده و از این زاویه به آن می‌نگرد که موضعِ مستشارالدوله، در این رساله و اندیشۀ قانون‌خواهی‌اش، به رغمِ اینکه بیشتر به قولِ خود ملاحظاتی از دیدگاهِ سنت بر تجدّد و قانون بوده، بلکه کاملاً در پارادایمِ تجدّد به مسئلۀ قانون نگاه می‌کند و از این‌رو، در رساله‌اش، تجدّد را به محک سنت می‌زند، نه سنت را به محکِ تجدّد. از این رو می‌توان او را به مثابه‌ی یک بنیانگذار تلقی کرد و نه یک روشنفکر صرف تجددخواه. مقالۀ حاضر، با در نظر داشتنِ این شأن، به بازخوانیِ یک کلمه پرداخته، و با قرار دادنِ آن در زمینۀ تاریخیِ تجربۀ تجدّدخواهیِ ایرانی در عصرِ قاجار، آن را کوششی بی‌بدیل، برایِ تأسیسِ قانون می‌داند تا بر مبنایِ آن، هم حکومت مشروطه گردد و هم جامعه قانون‌مند.
Yousuf Khan Mostashar al-Dowleh is one of the most important and effective progressivists in the Qajar era. His treatise titled A Word, in spite of concision, has an important role in the constitutional thought during the Nasirid period and the Persian Constitutional Movement. A significant part of modernist view on the law in contemporary Iran is derived from the “status” of Mostashar al-Dowleh as the one of the main constitutionalists who is standing in the crucial place. This Article, by viewing the “Introduction” of A Word as the locus in which the spirit of the work is mentioned, situates the treatise in its modernist context and thereby attempts to show that Mostashar al-Dowleh’s position is completely modern from the law point of view and that is the case in spite of his emphasizing on the traditional “considerations”. We will try to do this by showing that he principally accepts the modernity and then he treats tradition but not vice versa. Therefore, we can consider him as a founder and not as a merely modernist intellectual. Considering this “status”, this article reread A Word and its introduction as a monument struggle to institute “the law” aimed to institutionalization of the government and legalization of the society.
_||_