ایدئولوژی حکومت پهلوی اول و مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده آن
محورهای موضوعی : تحولات سیاسی در ایران
افسانه ایگدر
1
(گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران)
حامد عامری گلستانی
2
(استادیار گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران)
حسین کریمی فرد
3
(دانشیار گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران)
سارا نجف‌پور
4
(استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز)
کلید واژه: ایدئولوژی, حکومت پهلوی اول, دولت‌گرایی, اقتدارگرایی, تجددگرایی, ناسیونالیسم,
چکیده مقاله :
حکومت پهلوی، برآمده از شرایط تاریخی و سیاسیِ ایرانِ پس از مشروطه بود. دوره‌ای که علی‌رغم خوش‌بینی‌ها برای ایجاد یک دولت قانونمدار و ملی و البته مقتدر، به‌سبب شرایطی که از داخل و خارج به ایران تحمیل شد، بخش مهمی از آرمان های آن ناکام ماند. تا برآمدن حکومتِ جدید، که انتظارِ آن از چند سال پیش از کودتای 1299 وجود داشت، زمینه‌های فکری و سیاسی‌ای فراهم شد که بعداً در یک صورت‌بندیِ مشخص، به ایدئولوژی حکومتِ آینده تبدیل شد. این پژوهش، برایِ فهمِ این ایدئولوژی به طرحِ این پرسش می‌پردازد که: مؤلفه‌های اصلی ایدئولوژی حکومت در دورۀ پهلوی اوّل کدام‌ها هستند و چگونه این ایدئولوژی را شکل می‌دهند؟ با در نظر گرفتن وضعیتِ موجود در آن روزگار، چهار مؤلفه وجود داشت که در این زمان تقریباً باهم مورد توجه ویژه قرار گرفت که عبارت بودند از: «دولت‌گرایی»، «اقتدارگرایی»، «تجددگرایی»، «ناسیونالیسم». دولت‌گرایی مؤلفه اصلی این ایدئولوژی بود که نهادِ فراگیرِ دولتِ مدرنِ پهلوی را به‌وجود آورد که موجب تمایزِ اساسی شکل و کارکرد و حتی محتوایِ دولت نسبت به گذشته بود. سه مؤلفه دیگر نیز در پیوند با «دولت‌گرایی»، و به‌نوعی زیر سیطره آن قرار داشتند.
The Pahlavi government arose from the historical and political conditions of post-constitutional Iran. A period in which, despite the optimism for the establishment of a law-abiding and national and of course powerful government, due to the conditions imposed on Iran from inside and outside, an important part of its ideals failed. Until the emergence of the new government, which was expected several years before the coup d'état of 1299, the intellectual and political grounds were provided, which later became the ideology of the future government in a specific formulation. In order to understand this ideology, this research raises the following question: What are the main components of the ideology of the government in the first Pahlavi period and how do they shape this ideology? Considering the existing situation at that time, there were four components that received special attention at this time, which were: "statism", "authoritarianism", "modernism", "nationalism". Statism was the main component of this ideology that created the all-encompassing institution of the modern Pahlavi state, which caused a fundamental difference in the form and function and even the content of the state compared to the past. The other three components were also linked to "statism" and somehow under its control.
#آبادیان، حسین .(1383). «روشنفکری ایرانی در دورۀ گذار/ بررسی دیدگاه‌های عبدالله رازی و علی‌اکبر خان داور»، مطالعات تاریخی، شمارۀ 3، صص8-53.#
#آبادیان، حسین .(1384). «نظریه‌پردازان استبداد منور، تأملی در دیدگاه‌های سیاسی علی دشتی و مرتضی مشفق کاظمی»، مطالعات تاریخی، شمارۀ 6، (نیمه اول)، صص120-157.#
#ازغندی، علیرضا آرش صادقی‌زیدی .(1395). «نخبگان عصر مشروطه و صورت‌بندی گفتمان ناسیونالیسم در ایران»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره سی‌وهفتم، 75-95.#
#اسماعیلی، علیرضا و همکاران. (1400). «فرهنگ و ایدئولوژی در عملکرد انجمن آثار ملی (مطالعة موردی فعالیت انتشارات و کتابخانه)، تاریخ، دوره16، شماره61، صص24-59.#
#افسرده، رضا و همکاران .(1399). «دولتِ «مقتدرِ مشروطه» در اندیشۀ ملک‌الشعرا بهار»، سپهر سیاست، دوره 7، شماره 24، صص53-72.#
#افشار، آلجای .(1302). «قسمت اجتماعی: معارف در ایران»، ترجمه حسین کاظم‌زاده ایرانشهر، ایرانشهر، شماره 15، آذر، صص129-141.#
#افشار، محمود .(1304). «سپاه و سیاست»، آینده، سال 1، شماره 2، صص73-78.#
#افشاری، کیانوش و همکاران. (1401الف). «تحول مفهوم هویت ملی در عصر قاجار»، تاریخ، دوره17، شماره66، صص51-74.#
#افشاری، کیانوش و همکاران .(1401ب). ««دولت مقتدر» و مسئلۀ «وحدت ملی» در مجلۀ آینده»، تاریخ ایران، دوره 15، شماره 1، شماره پیاپی 32، صص123-144.#
#اکبری، محمدعلی .(1375). رویکرد غرب‌گرایان به نوسازی ایران (کتاب سروش 1، مجموعه مقالات رویارویی فرهنگی ایران و غرب در دورۀ معاصر)، تهران: سرو.#
#انتخابی، نادر .(1372). «ناسیونالیسم و تجدد در فرهنگ سیاسی بعد از مشروطیت»، ایران‌نامه شمارۀ 42، صص185-208.#
#باقری، صمد .(1391). «تأملی بر رابطۀ نهاد روشنفکری و دولت در ایران (1285- 1332ش)»، تاریخ نو، سال دوم، شمارۀ 3، 117-128.#
#بهار، محمدتقی (ملک‌الشعرا) .(1371). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، جلد اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.#
#بهنام، جمشید (1382)، ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران: انتشارات فروزان روز.#
#تقی‌زاده، حسن .(1290). «سرمقاله»، کاوه، شمارۀ 22، صص1-2.#
#تنکابنی، حمید .(1394). «فرهنگ سیاسی اقتدارگرا و ساختار دیوان‌سالاری دولت در دورۀ پهلوی اول»، جامعه‌شناسی تاریخی، سال 7، شمارۀ2، صص1-26#
#خلیلی، محسن و عباس شکری .(1386). «اندیشۀ تأسیس دولت مقتدر مرکزی پس از انقلاب مشروطیت (مطلعۀ موردی: اندیشه‌های ملک‌الشعراء بهار)»، دانش سیاسی، سال سوم، شمارۀ دوم، صص169-197.#
#دلیرپور، پرویز .(1384). «بحران‌های دولت ملت‌سازی و استراتژی توسعه در ایران»، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شمارۀ 217 و 218، صص40-53.#
#سرپرست‌سادات، ابراهیم و محمدباقر خرمشاد .(1389). «روشنفکران ایرانی و مسئلۀ هویت در آیینۀ بحران»، تحقیقات فرهنگی ایران، شمارۀ 10، صص27-60.#
#صلاح، مهدی و معصومه یاراحمدی .(1394). «بررسی جایگاه سیاست یک‌پارچه‌سازی فرهنگی در تمرکزگرایی دولت رضاشاه»، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره 17، صص107-136.#
#عامری گلستانی، حامد .(1400). «مقدمه‌ای بر «تجربه تجددخواهی سیاسی» در ایران معاصر»، مطالعات خاورمیانه، دوره28، شماره3، پیاپی65، صص61-80.#
#عامری گلستانی، حامد .(1402الف). ««تجربۀ» قانون‌نویسیِ سیاسی در عصرِ ناصری: تحلیلی گفتمانی»، مطالعات کشورها، سال اول، شماره 1، صص31-66.#
#عامری گلستانی، حامد .(1402ب). «مقدمه‌ای بر تجربة «دولت‌سازی» مدرن در عصر قاجار»، مطالعات کشورها، سال اول، شماره 3، صص381-405.#
#عباسی، مسلم .(1387). «نامۀ فرنگستان و فکر تجدد آمرانه»، یاد، شمارۀ 87، صص129-167.#
#عزیزی، طاهره .(1385). «نقش نخبگان و نهادهای سیاسی در اعتلای قدرت رضاخان»، مطالعات انقلاب اسلامی، شمارۀ 6 و 7، صص83-108.#
#عظیمی، فخرالدین .(1399). هویت ایران کاوش در نمودارهای ناسیونالیسم: دیدگاهی مدنی، تهران: نشر آگاه.#
#علی‌حسینی، علی و داود نجفی .(1391). «تحلیل هرمنوتیکی شکل‌گیری ساخت دولت مطلقه در ایران»، دانش سیاسی و بین‌الملل، سال اوّل، شمارۀ چهارم، 17-30.#
#فاضلی، نعمت‌الله و هادی سلیمانی قره‌گل .(1391). «نقش روشنفکران اواخر قاجار در شکل‌گیری نخستین دولت مدرن در ایران»، جامعه‌شناسی تاریخی، دوره 4، شماره2، صص1-46.#
#فروغی، محمدعلی .(1389). سیاست‌نامه فروغی: مقاله‌ها، نامه‌ها و سخنرانی‌های سیاسی، به اهتمام ایرج افشار و هرمز همایون‌پور، تهران: کتاب روشن.#
#کاظم‌زاده ایرانشهر، حسین .(1304). «تاریخ ایران تازه شد»، ایرانشهر، سال سوم، شماره 12، آبان، صص705-707.#
#كاوه .(1296). سال سوم، شماره 12، صص3-4.#
#کدی، نیکی آر .(1381). ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان 1175- 1304، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران: نشر ققنوس.#
#مسعودنیا، حسین .(1377). «اندیشه‌ها و نقش روشنفکران در ایران گذشته و حال»، مجلۀ دانشگاه اسلامی، شمارۀ 7، صص24-34.#
#مسکوب، شاهرخ .(1373). «ملی‌گرائی تمرکز و فرهنگ در غروب قاجاریه و طلوع پهلوی»، ایران‌نامه، شمارۀ 47، صص479-508.#
#ملایی توانی، علیرضا .(1379). «غرب از نگاه مجله کاوه (سر در گریبان غرب و تلاش برای نوسازی ایران)»، نامۀ پژوهش فرهنگی، شمارۀ 18 و 19، صص77-108.#
#ملایی توانی، علیرضا .(1381). مشروطه و جمهوری (ریشه‌های نابسامانی نظم دموکراتیک در ایران)، تهران: نشر گسترده.#
#مؤمن‌صفایی، علیرضا و علی‌اکبر علینی .(1398). «شکل‌گیری ملی‌گرایی در ایران (مطالعه موردی: پهلوی اول)»، پژوهش ملل، دوره پنجم، شماره 49، صص23-40.#
#میرزایی، مصطفی و همکاران. (1400). «روشنفکران و نخبگان سه گانه عصر پهلوی اول»، تاریخ، دوره16، شماره61، صص254-265.#
#نظری، علی‌اشرف .(1386). «ناسیونالیسم و هویت ایرانی مطالعۀ موردی دورۀ پهلوی اول»، پژوهش حقوق و سیاست، سال نهم، شمارۀ 22، بهار و تابستان، صص141-173.#
#نوروزی، محمدجواد .(1383). «چالش اندیشۀ دینی و سکولار در عصر رضاشاه»، معرفت، شمارۀ 79، تیر، صص75-85.#
#وحدت، فرزین .(1383). رویارویی فكری ایران با مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران: انتشارات ققنوس.#