تبیین گونه‌گونی ارتباط خانه و گذر در بافت تاریخی دزفول
محورهای موضوعی : معماری
مریم زینلیان
1
,
بهزاد وثیق
2
*
,
محمدابراهیم مظهری
3
1 - گروه معماری، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
2 - دانشیار گروه معماری دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول، دزفول، ایران.
3 - استادیار، دانشکده عمران معماری، دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران.
کلید واژه: بافت تاریخی, دزفول, گذر, ورودی,
چکیده مقاله :
ورودی نقطۀ اتصال بیرون و درون خانه است. می‌توان از طریق بررسی ورودی و ارتباط آنها با گذر به عوامل سازنده اتصال درون و بیرون ابنیه یک دوره اشاره نمود. در پژوهش حاضر به بررسی تناسب ورودی و گذر در بیست خانه تاریخی قاجاری محلات شاه‌رکن‌الدین، قلعه و لوریان دزفول پرداخته شده است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه‌ای و بازدیدهای میدانی از محله‌های یادشده است. هدف از این پژوهش یافتن عوامل سازنده کالبد ورودی در خانههای تاریخی دزفول است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد؛ سه گونه تعامل ورودی و گذر در بافت تاریخی دزفول شامل؛ فضاهای شکل یافتۀ ورودی گذر اصلی؛ ورودی در گذر کم‌عرض؛ ورودی در بن‌بست وجود دارد. آنچه باعث تفاوت در عمق ورودی در این نمونه ها شده؛ اثر همزمان دو عامل کنترل اقلیمی (تهویه و سایه اندازی) و محرمیت بوده است که می‌تواند پیشنهاداتی در طرح ورودی خانه معاصر به‌دست دهد.
Urban fabric types may impact thermal comfort in the street canyons of traditional cities. The historical houses of Dezful, belonging to the Qajar era, are located in 47 neighborhoods. Factors such as privacy, climate, the city’s commercial and security situation, and the historical development process of the structures can affect the direction and width of the streets and alleys. The entrance is the first point of physical and functional definition of a house, reflecting the dominant cultural values of the society and the aesthetic views of the owners. The entrance has three parts: the part that interacts with the street, the part that relates to the private space, and the door place
The research method is a combination of descriptive-analytical and field methods. By examining 20 house samples, the proportions of house entrances and alleys were analyzed. The old structure of Dezful included two mega neighborhoods. In the northern part of the city was the Heydarkhaneh neighborhood, and in the southern area was the Sahra-Be-Dar neighborhood (East Sahra-Be-Dar and West Sahra-Be-Dar). The neighborhoods located in Heydarkhaneh were: Sieh-Poshun, Kornasion, Sokyun, Kat-Katon, Sardareh, Darektonha, Polodion, Lowgande (Lab-e-Khandaq), Yazdion, Sardulu (Sardolab), Ghopi A-Hosaini, Zargroun, Sieh Mansiriun, Murshidbakun, Moghadamiyon (including Sarmidon Gap and Sermidon Kowchek, Lurian, Sarmidon Sobiyoun), and the mosque neighborhood, which includes the neighborhoods of Pirnazar, Abbasion, Malekiun, Qalaq-Bazon, Chita Aghamir, Qala neighborhood, Qopi-Morteza-Ali, Borot-Kowon, Kharaton, Choliyon, and Baqonown. The neighborhoods of West Sahra-Be-Dar include Shah-Roknodin, Chinisazoon, SiMohamid, Jeldozown, Sarkandeh, Hasirbafon, Alam-Abbas, Takhteh-Keshon, Owration, and Sar-Bw-Tagh. West Sahra-Be-Dar neighborhoods include Darwaza, Dareh, Choghabafown, Nakhel Kalbi-Khan, Sahsaha, Kalowntarion, Ali Malek, Sowbiun, Bagheliun, and Hosh-Mohammadyoun
In this research, the historical houses of Shah-Roknodin, Lurian, and Qala neighborhoods have been investigated. Research shows that the connection between the Qajar buildings of Dezful and the street is divided into three categories: 1) Entrance with a Pirneshin, 2) Entrance without Pirneshin, and 3) the Cul-de-sac. By examining these types, it can be said that the direction of streets is affected by topography and climate, and the depth of the entrance is affected by the direction of the street and alley. However, the amount of shading and ventilation influences people’s choice of the best passage to access in the city. The availability of a street causes attention to the level of privacy in the houses located on that street and alley. In the east-west alleys, due to the need for shading, the depth of the southern entrances is more than the depth of the northern entrances. The depth of the entrance of the house on the north-south street is less than in the last two cases. Pirneshin is built mainly in the east-west alley, especially in the north one. Therefore, the accessibility of people and the climate have both influenced the cultural and climatic aspects of the entrance form. Thus, it can be seen that a climate solution formed over time can create a movement and transit system that, in turn, has shaped a social and cultural form
1. اخوی،امید؛ و موسوی هاشمی، فاطمه. (1399). تحلیل مؤلفه‌های تاریخی تأثیرگذار بر مرفولوژی بافت قدیم شهر اردبیل در دوره 1340-1300 هـ. ش. تاریخ شهر و شهر نشینی در ایران و اسلام، 1(2)،1-26.
2. افشار نادری، کامران. (1391). ورودی. مجله معمار: 59.
3. آقالطیفی، آزده؛ و حجت، عیسی (1396). بررسی تأثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات کالبدی آن در دوران معاصر در شهر تهران. نشریۀ هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی. شمارۀ 23. ص 42. 20.1001.1.22286020.1397.23.4.4.2
4. برزگر, زهرا؛ و حیدری, شاهین. (1396). بررسی نقش عمق و سایه ورودی خانههای سنتی در تأمین آسایش حرارتی بیرونی- نمونه موردی: بافت قدیم شهر شیراز. معماری اقلیم گرم و خشک, 5(5), 21-32. doi: 10.29252/smb.5.5.21
5. پارسی، فرامرز (1391). فضای ورودی در معماری ایرانی. مجله معمار: 59.
6. پیرواولیا، مرجان؛ و سهیلی، جمال الدین (1395). ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻓﻀﺎﻱ ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻦ ﺩﺭ ﮔﺬرﻫﺎﻱ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮﺭﺩﻱ: ﮔﺬﺭ ﺳﺎﻏﺮﻳﺴﺎﺯﺍﻥ ﺷﻬﺮ ﺭﺷﺖ. ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ، پژوهشی انجمن علمی ﻣﻌﻤﺎﺭی و شهرسازی ایران. 13. 33.
7. رمضان جماعت، مینا؛ و نیستانی، جواد (1389). جلوه‌های سنت و تجدد در فضاهای ورودی خانههای تهران دورۀ قاجار. نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی. 44. 65.
8. سخاوت‌دوست، نوشین؛ و البرزی، فریبا (1397). تأملی بر نشانه شناسی فضاهای ورودی خانههای دورۀ قاجار شهر قزوین از دیدگاه فردینان دو سوسور، چارلز سندرس پیرس و امبرتو اکو. هویت شهر. 34. 79.
9. عابدینی, حامد؛ و آیوازیان, سیمون. (1401). تحلیل جایگاه گذرهای تاریخی در ساختار فضاهای عمومی شهر (مورد مطالعاتی: گذر درخونگاه تهران). منظر, 14(59), 74-87. 10.22034/MANZAR.2022.299343.2146
10. عینی, اسعد؛ و تابان, محسن. (1398). ارزیابی تأثیر ساختار کالبدی بر الگوی جریان باد در محیط شهری نمونه موردی: محله سیاه پوشان و گذر شاهی در محله قلعه دزفول. فصلنامه علوم محیطی, 17(2), 155-172. doi: 10.29252/envs.17.2.155
11. عینی فر، علیرضا؛ آقالطیفی، آزاده؛ و حیاتی، زینب. (1401). سیر تحول قلمروهای ثانویه، در درون خانههای دزفول. صفّه, 91(30), 27-48. 10.29252/SOFFEH.30.4.27
12. کامی شیرازی، سیده مهسا (1391). طراحی فضاهای مسکونی. مجلۀ هنر معماری: 27.
13. سعیدی, سمانه؛ منتظرالحجه, مهدی؛ و شریف‌نژاد. مجتبی (1402). تحلیلی بر میزان همبستگی عوامل کمی درجه محصوریت با اختلاف دمایی در گذرهای تاریخی؛ پژوهش موردی شهر میبد. فصلنامه علمی پژوهش های بوم شناسی شهری, 14(1)(پیاپی 30)), 43-64.
14. مومنی، کوروش؛ عطاریان، کوروش؛ و محبیان، مصطفی (1399). بازشناسی هویتِ فرهنگ اسلامی در معماری نماهای ورودی (مطالعه موردی: خانه های بافت قدیم دزفول). نشریه علمی اندیشه معماری، دوره:4 ، شماره:7، صص:14-28 10.30479/AT.2020.11193.1263
15. میرمیران, مهدیه؛ ملک افضلی، علی اصغر؛ و کریمی فرد، لیلا. (1410). پدیدارشناسی تفسیری فضاهای میانوار در معماری خانه. باغ نظر, 19(106), 57-68. 10.22034/BAGH.2021.293968.4934
16. مهرکی‌زاده، محمد؛ صفرعلی نجار، بهناز؛ و صادق‌زاده حمایتی، سرور (1398). بررسی ساختار کالبدی مرکز محله‌های تاریخی شهر دزفول (نمونه‌های موردی: محله‌های شاهرکن الدین،قلعه و مجدیان). دومین همایش بین‌المللی افق‌های نوین در علوم‌پایه و فنی و مهندسی. 4.
17. ورمقانی, حسنا؛ سلطان‌زاده, حسین؛ و طاهایی, عطااله. (1397). بررسی تطبیقی تأثیر فرهنگ بر ورودی خانههای قاجاری گیلان و مازندران. معماری و شهرسازی آرمان شهر, 11(25), 237-249.
18. وفایی مهر، غلامرضا (1397). بررسی مبانی مردم‌شناسی منطقه قلعه دزفول. کنفرانس ملی و دستاوردهای نوین جهان در تعلیم و تربیت، روانشناسی، حقوق و مطالعات فرهنگی- اجتماعی. 4-5.
19. Aboutaleb, N.&, Mianroudi, S. H. Movahed, F. S. (2016). Study of the Effect of Urban Walls on Social Interactions. The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, openaccess.iku.edu.tr https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0011392120927776
20. Ghouchani, M., & Khorram, A., Gholizade, F. Rafiei, S. (2023). Evaluate the efficiency of contextual elements in reducing the vulnerability of urban historical fabrics based on passive defense principles. Ain Shams Engineering Journal, 14(2), 101837. https://doi.org/10.1016/j.asej.2022.101837
21. Sánchez, M. L., Cabrera, A. T., & Del Pulgar, M. L. G. (2020). Guidelines from the heritage field for the integration of landscape and heritage planning: A systematic literature review. Landscape and Urban Planning, 204, 103931. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2020.103931
22. Sennett, R. (2021). The uses of disorder: Personal identity and city life. Verso Books.