تحلیل تعادل منطقهای بر مبنای شاخص‌های ترکیبی نظریه مرکز-پیرامون و گردشگری پایدار(مطالعه موردی: استان خراسان رضوی)
محورهای موضوعی : شهرسازیزینب میرسندسی 1 , بهناز امین زاده 2
1 - کارشناس ارشد برنامه‌ریزی منطقهای، پردیس هنرهاى زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 - استاد دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران
کلید واژه: گردشگری پایدار, تحلیل خوشه‌ای, تعادل‌بخشی منطقهای, تحلیل عاملی, استان خراسان رضوی,
چکیده مقاله :
یکی از مسائل مهم منطقهای، عدم توجه به توان‌های درونی منطقه و درنتیجه وابستگی آن‌ها به مناطق هم‌جوار است، درحالی‌که خود دارای توان و ظرفیت‌های محیطی برای فعالیت‌هایی مانند گردشگری می‌باشند. گردشگری پایدار ابزاری قوی برای توسعه مناطق و تعادل‌بخشی آن‌ها محسوب می‌شود. هدف این پژوهش بررسی چگونگی استفاده از پتانسیل‌های گردشگری پایدار منطقه در ترکیب با نظریه برنامه‌ریزی مرکز-پیرامون برای سنجش و ایجاد تعادل منطقهای است. بدین منظور با استفاده از روش فرا تحلیل، مدل مفهومی پژوهش و شاخص‌ها تدوین گردیده و در ادامه با استفاده از دو روش تحلیل عاملی و تحلیل‌نمایی شهرستان‌های خراسان رضوی سطح‌بندی شده و تعادل منطقهای بر مبنای توان گردشگری پایدار سنجیده شده است و با استفاده از نرم‌افزار GIS بر روی نقشه استان نمایش داده‌شده است. نتایج تحقیق شامل ارائه مدل مفهومی در سنجش تعادل منطقه یا توجه به توان گردشگری پایدار است. یافته‌های پژوهش در نمونه مطالعه نشان می‌دهد که استان خراسان رضوی از تعادل منطقهای در استفاده از پتانسیل‌های پایدار گردشگری برخوردار نیست.
One of the important issues in regional planning is the lack of attention to the inner strengths of the region and, therefore, its dependence on neighboring areas, while it itself has the power and capacity to be an environment for different activities such as tourism. Studies show little equilibrium in regional development in Iran in the last 50 years and this has created certain problems and issues for the spatial structure of cities and villages. The first step to face this problem is to evaluate a region according to its capacities and the way it benefits from them and then to provide a plan for enhancing or creating regional equilibrium, to help ordering the spatial structure of settlements in the region and to prevent some of the cities to grow unreasonably large. Sustainable tourism is a powerful tool for developing the regions and balancing them to an equilibrium point. Therefore, the purpose of this study is to examine how to use the sustainable tourism potential of a region in combination with the Core-Periphery planning theory for examining the region and, as a result, bringing it to a regional equilibrium. To this end, the conceptual model of this research and the indicators were developed using the meta-analysis method and then, they were rated using two methods of factor analysis and cluster analysis of Khorasan-e-Razavi province. The regional equilibrium is measured based on the sustainable tourism potential and is presented using the GIS software on the map of the province. The results of the research include providing a conceptual model for measuring regional equilibrium and paying attention to sustainable tourism potential. The research findings in the sample section show that Khorasan-e-Razavi Province does not have a sustainable balance for using the sustainable tourism potential of the province. Positioning Mashhad in the first place and 18 other cities at the lowest levels of tourism indicates an imbalance of the region which acts as a major factor in the collapse of the spatial order of the province on the one hand and causes the rapid and unpredictable growth of Mashhad on the other hand. In other words, tourism acts as an important factor in the collapse of the regional balance. Finally, in order to enhance tourism equilibrium in the province it is suggested that, first, all wealth gained for the province must be distributed in a balanced way, and second, development spread in the Core-Periphery theory is not sufficient on its own and the intervention of planners is also required. Therefore, through proper intervention and planning, planners can help to transfer tourism revenues from core to periphery to balance tourism development all over the province. So, the cities' rating and its spatial map provided in this paper are proper guides for finding the needs of the province by showing the parts in need of more consideration and those that are fertile and will flourish with a brief attention. Moreover, based on the results, some specific suggestions are put forward for enhancing the province equilibrium.
اکبری‌سامانی، ناهید؛ بدری، سیدعلی؛ و سلمانی، محمد. (1392). ارزیابی گردشگری پایدار روستایی مورد‌شناسی:بخش سامان-شهرستان شهرکرد. جغرافیاو آمایششهری – منطقهای، 9، 48-30.
افتخاری، عبدالرضا رکن‌الدین؛ مهدوی، داوود؛ و پورطاهری، مهدی. (1390). ارزیابی پایداری گردشگری در روستاهای تاریخی فرهنگی ایران با تأکید بر پارادایم توسعه پایدار گردشگری. فصلنامةمطالعاتگردشگری، 14، 13-3.
امان پور، سعید؛ صالحی، رضا؛ و حمیدی، غلام‌حسین. (1393). بررسی میزان تعادل در نظام شهری استان خوزستان 1365 تا 1385. دوفصلنامه پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 1(9)، 52-33.
تبریزی، جلال؛ قاسمی، اکرم.؛ و مؤذن، سهراب. (1392). ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺧﺪﻣﺎت اﻗﺘﺼﺎدی، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎی اﺳﺘﺎن زﻧﺠﺎن. ﻣﺠﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ و برنامه‌ریزی ﺷﻬﺮی، 4(13)، 34-19.
تقوایی، مسعود؛ و کنعانی، محمدرضا. (1393). بررسی وضعیت تعادل‌فضایی نظام شهری ایران در سطوح ملی‌منطقه‌ای طی60 سال اخیر. مجله علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی(جغرافیا)، 1(12)، 200-169.
زبردست، اسفندیار؛ و حق‌روستا، سمیه.(1394). تحلیل تطبیقی نابرابری‌های منطقهای بین استان‌های هم‌جوار بررسی موردی: استان‌های همدان و مرکزی. نامۀ معماری و شهرسازی دوفصلنامة دانشگاه هنر، 15، 137-113.
زبردست، اسفندیار؛ و رحمانی، جواد. (1395). تحلیل الگوی سطح‌بندی نظام‌شهری استان زنجان و ارائه الگوی بهینه نظام شهری. فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقهای)، 1(7)، 161- 143.
مرکز ملی آمار ایران. (1397). سالنامه آماری استان خراسان رضوی در سال‌های 1390 و 1391، در بخش سامانه سالنامه آماری در درگاه اینترنتی مرکز ملی آمار ایران به نشانی https://nnt.sci.org.ir /yearbook/.
سرائی، محمدحسین؛ مویدفر، سعیده؛ و بیرانوند‌زاده، مریم. (1389). صنعت گردشگری گامی نوین در جهت توسعه منطقهای. مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام، کنفرانس بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام. فروردین 25-28، (ص 34-20). زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
ضیاءآبادی، مریم؛ زارع مهرجردی، محمدرضا؛ جلایی، سید عبدالمجید؛ و مهرابی بشرآبادی، حسین. (1395). سنجش گردشگری پایدار با استفاده از شاخص ترکیبی پایداری و مدل برنامه‌ریزی ریاضی. فصلنامه نظریه‌های کاربردی اقتصاد، 3(2)، 100-77.
Bohlin, M., Brandt, D., & Elbe, J. (2016). Tourism as a vehicle for regional development in peripheral areas–myth or reality? A longitudinal case study of Swedish regions. European Planning Studies, 24(10), 1788-1805.
Friedmann, J. (1967). A GENERAL THEORY OF POLARIZED DEVELOPMENT. Santo Domingo, 504(81), 1-78.
Ivanna, H. (2015). Methods for determination of synthetic indicators of the assessment of the regional tourism development. Austrian Journal of Humanities and Social Sciences, (1-2), 204-206.
Kauppila, P., Saarinen, J., & Leinonen, R. (2009). Sustainable tourism planning and regional development in peripheries: A Nordic view. Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, 9(4), 424-435.
Kwat, N. (2017). Balanced Regional Development: Meaning and Considerations. Journal of Tourism, 27(1), 33-43.
Pedersen, A. (2016). Frameworks for Tourism as a Development Strategy In McCool, S., & Bosak, k. (Eds.) Reframing Sustainable Tourism. (Vol.2, pp. 53-73). Netherlands: springer.
Miller, G. (2001). The development of indicators for sustainable tourism: results of a Delphi survey of tourism researchers. Tourism management, 22(4), 351-362.
Moore, T. (1994). Core-Periphery Models, Regional Planning Theory, and Appalachian Development. Blackwell Publishers, 46(3), 316-331.
Nabi, N., Rashidi, E., Hesari, A., Jeddi, M., & Fatallahzadeh, F. (2016). Strategic Planning of Regional Tourism with Sustainable Development Approach. Journal of Civil Engineering and Urbanism, (6)1, 7-15.
Nared, J. (2017). Local Self-government Reforms in Slovenia, Discourse on Centrality and Peripherality. Nature, Tourism and Ethnicity as Drivers of Marginalization. Perspectives on Geographical Marginality, (4)1, 243-256.
Neamtu., A., & Neamtu, L., (2012). Sustainable Development of Regional Tourism. Economy Series, (2)1, 56-76.
Rogerson, M. (2015). Tourism and regional development: The case of South Africa’s distressed areas. Development Southern Africa (Routledge), (32)3, 277–291.
Sharpley, R. (2002). Tourism: A Vehicle for Development? In Sharpely, R., Telfer D. J. (Eds.) Tourism and Development: Concepts and Issues. (Vol.2, pp. 11-34) Clevedon, England: Channel View Publications.
Swarbrooke, J. (1999). Sustainable Tourism Management. New York: CABI.
Teha L., & Cabanban, A. S. (2007). Planning for sustainable tourism in southern Pulau Banggi: an assessment of biophysical conditions and their implications for future tourism development. Journal of environmental management, 85(4), 999-1008.
Telfer, D. J. (2002). Tourism and Regional Development Issues. In Sharpely, R., Telfer D. J. (Eds.) Tourism and Development: Concepts and Issues. (Vol.2, pp. 112-148) Clevedon, England: Channel View Publications.
Vojtko, V. (2015). Tourism & Hospitality - sustainability and responsibility. Profess Consulting s. r. o., (33)7, 128-160.
Weaver, D. (2006). Sustainable tourism:Theory and Practice. Burlington: Elsevier.
Wray, M., Dredge, D., Cox, C., Buultjens, J., Hollick, M., Lee, D., Pearlman, M., & Lacroix, C. (2017). Sustainable Regional Tourism Destinations: Best Practice for Management, Development and Marketing. Australia: CRC for Sustainable Tourism Pty Ltd, (21)4, 33-100.
Wu, C. (2017). Periphery, borders and regional development In Rangan,H., Kam,M. N. (Eds.) Insurgencies and Revolutions: Reflections on John Friedmann’s Contributions to Planning Theory and Practice. New York: Routledge (Vol.23, pp. 73-84).
_||_