اولویت سنجی عوامل موثر بر تاب آوری اجتماعی در برابر مخاطرات طبیعی با تاکید بر زلزله

محورهای موضوعی : شهرسازی

شهرام عبادالله زاده ملکی ¹ , نسیم خانلو ² , کرامت الله زیاری ³ , وحید شالی امینی ⁴

1 - دانشجوى دکترى تخصصى، گروه شهرسازى، واحد امارات، دانشگاه آزاد اسلامى، دبى، امارات متحده عربى.
2 - استادیار، گروه شهرسازى، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامى، تهران، ایران.
3 - استاد، گروه جغرافیا و برنامه ریزى شهرى، دانشگاه تهران، تهران، ایران
4 - استادیار، گروه شهرسازى، واحد تهران مرکزى، دانشگاه آزاد اسلامى، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1396/09/15 تاریخ پذیرش : 1397/07/09 تاریخ انتشار : 1398/03/01

کلید واژه: تاب آوری اجتماعی, تحلیل شبکه ای, دلفی فازی, توسعه پایدار, ظرفیت,

چکیده مقاله :

امروزه رویکرد جدید مدیریت بحران تاب‌آوری اجتماعات شهری است. یکی از ابعاد مهم تاب‌آوری، بعد اجتماعی است. هدف از این مقاله اولویت‌سنجی عوامل مؤثر بر تاب‌آوری اجتماعی در برابر زلزله می‌باشد؛ در این راستا با روش اسنادی و کتابخانه‌ای شاخص‌های مطرح اجتماعی جمع‌آوری گردید، سپس با روش دلفی فازی به غربالگری شاخص‌ها پرداخته شد از پنجاه شاخص شناسایی شده بیست‌ونه شاخص در هفت معیار کلی طبقه‌بندی گردید. جهت اولویت‌سنجی معیارهای هفتگانه با تکنیک تحلیل شبکه‌ای توسط خبرگان ارزش وزنی آنها به دست آمد. نتایج حاکی از آن است که از معیارهای مؤثر در تاب‌آوری اجتماعی جهت تقابل با زلزله، سرمایه اجتماعی با بیشترین وزن (216/.) در رتبه اول و در مراحل بعدی سرمایه انسانی (184/.)، ویژگی جمعیتی (168/.)، ویژگی فردی (123/.)، کیفیت زندگی (126/.)، امنیت اجتماعی (112/.) و آمادگی روانی جامعه با وزن (058/.) در رتبه آخر قرار دارد.

چکیده انگلیسی:

In recent years, more hazard-related research has changed its paradigm from the model of "reducing casualties and losses" to a more comprehensive model of community-based social resilience based on social systems and social problem solving approaches. The basis of the research goal was to explain the components and indicators of social resilience and to determine the contribution of factors affecting social rehabilitation. To determine the effective factors on social empowerment, after collecting many indicators by using the Delphi-Fuzzy method for screening items and Selection of the most effective indicators was carried out. Of the 50 indexes collected, 28 indicators were classified in seven main components: quality of life, social capital, social security, human capital, mental fitness of society, individual characteristics, and finally demographic characteristics. In the next step, we used the network analysis method to determine the weighted value of the components and their prioritization. The results indicate that the effective measures in social resilience to confront the earthquake, social capital with the highest weight (216.1) In the first and next stages of human capital (184), demographic characteristics (168/), individual characteristics (123/), quality of life (126), social security (112), and community psychological preparedness With a weight of (058/). So, in the process of social resilience, social capital plays a key role. Studies show that most citizens have insignificant information about the earthquake in the phases of emotion and prevention, and there is also a reluctance to learn and participate in educational plans and programs. Perhaps the reason for this, is the problems regarding daily routines and also the problems encountered in modern cities. Therefore, the components of this study suggest that, in order to achieve social resilience, only significant attention is paid to education and the formation of volunteer groups of citizens. It cannot have enough emphasizes and there should be more important issues such as qualitative Life, social security and other factors listed in the survey. The results of this study were consistent with other researchers and confirmed that they were screened using the fuzzy Delphi method and the use of the collective wisdom of components and indicators, which could include many key and reliant key factors for social resilience in Encounter earthquake. It is suggested that, in order to realize social resilience against earthquakes, in addition to the sociological viewpoint for social layers, we should consider the effective components of urban planning as well as being responsible for the creation of space and places that promote social engagement and social interaction. By recognizing the typology of urban spaces on a different scale, it would meet the needs of the human; by looking at the neighborhood as autonomous units, creating a sense of place, using the attractiveness of the population, paying attention to the cultural personality of the texture, access to basic services and priority to walking in the neighborhoods alongside issues such as education, insurance, awareness of people about the risks and consequences of an earthquake can be used to rescue urban communities with a social approach.

منابع و مأخذ:

1. استاد تقی زاده، عباس. (1394). تاب‌آوری بحران: مفاهیم، حیطه‌ها و شاخص‌ها. بازیابی 2مرداد، 1395، دسترسی از bohran.urmia.ir
2. پرتوی، پروین؛ بهزادفر، مصطفی؛ و شیرانی، زهرا. (1395). طراحی شهری و تاب‌آوری اجتماعی محله‌ی جلفای اصفهان. نشریه معماری و شهرسازی،17،99-116.
3. پورحیدی، غلامرضا؛ و ولدبیگی، برهان الدین. (1393). تاب‌آوری بحران الزامی ملی. (ویرایش اول). چاپ اول. تهران: اوریچ ایرانیان با همکاری انجمن علمی مدیریت بحران ایران.
4. حسینی المدنی، سیدعلی. (1395). تاب‌آوری (فردی ، خانوادگی و اجتماعی). (چاپ اول). تهران:نشر دانش.
5. رضایی، محمدرضا. (1389). تبیین تاب‌آوری اجتماعات شهری به‌منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی(زلزله) مطالعه موردی کلان‌شهر تهران. پایان‌نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
6. رضایی، محمدرضا؛ سرایی، محمد حسین؛ و بسطامی نیا، امیر. (1395). تبیین مفهومی تاب‌آوری اجتماعی جوامع با تأکید بر بلایای طبیعی در محمد علی خلیجی و کاظم خوشدل. (ویراستاران). خلاصه مقالات اولین همایش بین المللی مخاطرات طبیعی و بحران‌های زیست‌محیطی ایران، راهکارها و چالش‌ها. شهریور24، (ص104-114). اردبیل: شرکت کیان طرح دانش، مرکز  تحقیقات منابع آب دانشگاه شهرکرد.
7. رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزکار، اکبر؛ و شایان، سیاوش. (1390). تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 15(4)،19-41.
8. صالحی، اسماعیل؛ آقا بابایی،محمد تقی؛ سرمدی، هاجر؛ و بهتاش، محمدرضا فرزاد. (1390). بررسی میزان تاب اوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت. محیط‌شناسی، 37 (59)، 99-122.
9. عزت پور، علی اصغر؛ ،فیروز پور، آرمین؛ و سعدآبادی، علی‌اصغر. (1391). مطالعه و مقایسه رویداد اجتماع‌محور مدیریت بحران در کشورهای منتخب. مدیریت سازمان دولتی، 2، 37-52.
10. قدیری، محمود؛ و نسبی، نسترن. (1394). تحلیل تفاوت آمادگی ذهنی-نگرشی خانوارهای شهر شیراز در برابر زلزله. پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری،3 (2)، 245-227.
11. کاظمی، داود؛ و عندلیب، علیرضا. (1394). تدوین چارچوب مفهومی ارزیابی مؤلفه اجتماعی تاب‌آوری شهر در برابر بحران. کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم رفتاری و اجتماعی، ترکیه: استانبول. موسسه مدیران ایده پرداز پایتخت ایلیا. دسترسی از: https://www.civilica.com/paper-ICRBS01-ICRBS01_211.html
12. لسبویی رمضان زاده، مهدی؛ و بدری، سید علی. (1393). تبیین ساختارهای اجتماعی-اقتصادی تاب‌آوری جوامع محلی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب حوضه‌های گردشگری چشمه کیله تنکابن و سرد آبرود کلاردشت. انجمن جغرافیایی ایران، 12 (40)، 109-131.
13. لک، آزاده. (1392). طراحی شهری تاب آور. صفه،1 (23)، 91-104.
14. مطهری، زینب السادات؛ و بهتاش، محمد رضا‌فرزاد. (1394). تبیین اجتماع‌محوری در مدیریت بحران با تأکید بر زلزله. (ویرایش 1) تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
15. نیکمردنمین، سارا؛ برک پور، ناصر؛ و عبدالهی، مجید. (1393). کاهش خطرات زلزله با تأکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب‌آوری نمونه موردی: منطقه 22 تهران. مدیریت شهری، 13 (37)،19-34.
16. وزیرپور، شب بو؛ و رضایی، علی اکبر. (1392). توانمندسازی شهروندان و رابطه آن با افزایش تاب‌آوری شهری و مشارکت عمومی در مدیریت بحران زلزله در تهران. پنجمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران‌های طبیعی. تهران: دبیرخانه داِئمی کنفرانس مدیریت جامع بحران، دسترسی از: https://ww.civilica.com/Paper-INDM05-INDM05_035.html

 

17. Aldrich, D. P. (2012). Building resilience: Social capital in pos‌t-disas‌ter recovery. Chicago: University of Chicago Press.
18. Alshehri, S. A., Rezgui, Y., & Li, H. (2015). Disas‌ter  community resilience assessment method: a consensus_based Delphi and AHP approach. Natural Hazards, 78 (1), 395-416.
19. Batica, J., & Gourbesville, P. (2014). Flood Resilience  Index–Methodology and Implementation in M.piachi (Ed). Informatics and the Environment, Proceedings In 11th  International Conference on Hydroinformatics. Agus‌t 1-2,(pp. 17-21). New York: CUNY Academic Works
20. Bruneau, M., Chang, S. E., Eguchi, R. T., Lee, G. C., O’Rourke, T. D., Reinhorn, A. M., ... & Von Winterfeldt, D. (2003). A framework to quantitatively assess and enhance the seismic resilience of communities. Earthquake spectra, 19 (4), 733-752.
21. Cacioppo, J. T., Reis, H. T., & Zautra, A. J. (2011). Social resilience: The value of social fitness with an application to the military. American Psychologis‌t, 66 (1), 43-51.
22. Cretney, R. M. (2016). local responses to disas‌ter: the value of community led pos‌t disas‌ter response action in a resilience framework. Disas‌ter prevention and management, 25 (1), 27-40.
23. Cimellaro, G. P., Nagarajaiah, S., & Kunnath, S. K. (2014). Computational Methods, Seismic Protection, Hybrid Tes‌ting and Resilience in Earthquake Engineering. (2th.ed). New York: Springer.
24. Davis, I. (2004). The application of performance targets to promote effective earthquake risk reduction s‌trategies. In 13thWorld Conference on Earthquake Engineering (pp. 1-6). Augus‌t 1-6, Vancouver, B.C., Canada.
25. Endress, M. (2015). The social cons‌tructedness of resilience. Social Sciences, 4 (3), 533-545.
26. Hall, P. A., & Lamont, M. (Eds.). (2013). Social resilience in the neoliberal era. Cambridge :Cambridge University Press.
27. Keck, M. (2012). Market governance and social resilience. The organization of food wholesaling in Dhaka, Bangladesh. Unpublished doctoral dissertation, Bonn University, Bonn.
28. Keck, M., & Sakdapolrak, P. (2013). What is social resilience? Lessons learned  and ways forward. Erdkunde, 67 (1),5-19.
29. Kusumas‌tuti, R. D., Husodo, Z. A., Suardi, L., & Danarsari, D. N. (2014). Developing a resilience index
towards natural disas‌ters in Indonesia. International journal of disas‌ter risk reduction, 10, 327-340.
30. Labaka, L., Comes, T., Hernantes, J., Sarriegi, J. M., & Gonzalez, J. J. (2014). Implementation methodology of the resilience framework. In Sys‌tem Sciences (HICSS), 2014 47th Hawaii International Conference on (pp. 139-148). New jersy.
31. Lechner, S., Jacometti, J., McBean, G., & Mitchison, N. (2016). Resilience in a complex world–Avoiding cross-sector collapse. International Journal of Disas‌ter Risk Reduction, 19, 84-91.
32. Lee, A. H., Chen, W. C., & Chang, C. J. (2008). A fuzzy AHP and BSC approach for evaluating performance of IT department in the manufacturing indus‌try in Taiwan. Expert sys‌tems with applications, 34 (1), 96-107.
33. León, J., & March, A. (2014). Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case s‌tudy of Talcahuano, Chile. Habitat International, 43, 250-262.
34. Lucini, B. (2015). Disas‌ter resilience from a sociological perspective: Exploring three Italian earthquakes as models for disas‌ter resilience Planning. New York: Springer Science &  Business.
35. Maguire, B., & Hagan, P. (2007). Disas‌ters and communities: unders‌tanding social resilience. Aus‌tralian Journal of Emergency Management, 22 (2), 16.
36. Obris‌t, B., Pfeiffer, C., & Henley, R. (2010). Multi‐layered social resilience: A new approach in mitigation research. Progress in Development S‌tudies, 10 (4), 283-293.
37. Rutter, M. (2012). Resilience as a dynamic concept. Development and psychopathology, 24 (2), 335-344.
38. Trkulja, T. (2015). Social resilience as a theoretical approach to social sus‌tainability. Defendologija, 2 (36).
39. Usamah, M., Handmer, J., Mitchell, D., & Ahmed, I. (2014). Can the vulnerable be resilient? Co-exis‌tence
of vulnerability and disas‌ter resilience: informal settlements in the Philippines. International journal of disas‌ter risk  reduction, 10, 178-189.

40. Yoon, D. K., Kang, J. E., & Brody, S. D. (2016). A measurement of community disas‌ter resilience in Korea. Journal of Environmental Planning and Management, 59 (3), 436-460.