بررسی تحولات اجتماعی و اقتصادی خراسان در قرن دوم هجری و روی کارآمدن حکومت عباسیان

محورهای موضوعی : مباحث معرفتی و روش شناختی و تاریخ پژوهی

علیرضا رستمانی ¹ , امیر اکبری ^{2 *} , امید سپهری ³

1 - دانشگاه ازاد بجنورد
2 - استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد
3 - استادیار گروه تاریخ واحد بجنورد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد. ایران

تاریخ دریافت : 1403/03/18 تاریخ پذیرش : 1403/04/27 تاریخ انتشار : 1403/06/30

کلید واژه: تحولات اجتماعی, اقتصادی, خراسان, قرن دوم هجری, خلافت عباسیان.,

چکیده مقاله :

پس از تصرف خراسان به وسیله‌ی اعراب مسلمان، برای رها شدن از سلطه عرب در آن منطقه علیه دستگاه خلافت شکل گرفت. هدف از انجام این مطالعه بررسی تحولات اجتماعی و اقتصادی خراسان در قرن دوم هجری وتاثیرآن در روی کارآمدن حکومت عباسیان است. روش پژوهش در این مطالعه به صورت توصیفی- تحلیلی است. مطالعه چگونگی روی کارآمدن عباسیان و تاریخ خلافت آنان در دوره مزبور چنین بر می‌آید که پیروزی و اقتدار دولت عباسی مرهون عوامل اجتماعی نظیر تلاش و کوشش بی دریغ ایرانیان ، حمایت پیشینیان احزاب ،گروه‌های مخالف بنی امیه، وجود شبکه ارتباطی منظم و قوی میان آل عباس و دعوتگران آنان و ایجاد ارتباط و پیوند مستحکم میان دعوت عباسی و علوی بود. از لحاظ سوق‌الجیشی نیز خراسان دارای موقعیت ویژه‌ی اقتصادی بود و از سرزمین‌های بزرگ و حاصل‌خیز و پرنعمت به شمار می‌رفت. شهرهای بزرگ و مهم آن نیز ناحیه‌ای کشاورزی و صنعتی شناخته می‌شد که سهم مهمی در فعالیت‌های تجاری در منطقه ایفا می‌کرد .مجموع این عوامل درپیروزی جنبش عباسیان بی تاثیرنبوده است.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study is to investigate the social and economic developments of Khorasan in the second century of Hijri and the effectiveness of the Abbasid government. The research method in this study is descriptive-historical. The Abbasid government brought about important events in Khorasan from the social and economic point of view. During the Abbasid period, caliphate was used as a necessity as well as a religious and social need for the development of economic and social relations. The study of how the Abbasids worked and the history of their caliphate in the mentioned period shows that the victory and authority of the Abbasid government owes to factors such as the relentless efforts of the Iranians and the support of the predecessors of the Umayyad opposition parties and groups, the existence of a regular and ethnic communication network between The Abbasid family and their followers and establishing a strong connection between the Abbasid and Alevi da'wah. Due to the special economic situation, after the arrival of the Abbasid government, there was such a good prosperity. One of the important reasons for the many economic potentials in Khorasan can be mentioned. The economy of Khorasan always had positive changes and prospered under Abbasid rule. Because Khorasan was the point between the regions in the direction of the contact of different regions.

منابع و مأخذ:

کتابنامه
ابراهیم حسن، حسن (1963م)، تاریخ الاسلام السیاسی والدینی والاجتماعی، قاهره، مکتبه الفهفته.
ابن اثیر، عزالدین (1385ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر.
ابن اعثم ( 1986م)، ابومحمداحمد،کتاب الفتوح، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ابن خلدون (1408ق/1988م)، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون، بیروت، دارالفکر.
امیرعلی (1366ش)، تاریخ عرب واسلام، ترجمه فخرداعی گیلانی، تهران، گنجینه.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم بن محمد (2004)، المسالک و الممالک، بیروت: دارصار.
ابن حوقل النصیبی، ابوالقاسم محمد (1938)، صوره الرض، بیروت: دارصار.
ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر (1407)، البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر.
اکبري، امیر (1395)، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، چاپ چهارم، تهران: سمت.
آیتی، محمد ابراهیم (1382)، تاریخ یعقوبی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
جهشیاري، ابوعبداالله محمد بن عبدوس (1357ق.)، الوزرا والکتاب، قاهره، مطبعه مصطفی البابی الحلبی.
حبیبی، عبدالحی (1363)، تاریخ افغانستان بعد از اسلام، تهران: دنیای کتاب.
حتی،فیلیپ فوري (1380ش)، تاریخ عرب، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی.
خضري، سید احمدرضا ( 1387ش)، تاریخ تشیع1، تهران، سمت.
خضري، سید احمدرضا (1378ش)، تاریخ خلافت عباسی، تهران، سمت.
خضری، احمدرضا (1374)، علل و عوامل تجزیه قدرت خلافت عباسی و نتایج آن در سرزمین¬های شرقی خلافت عباسی، رساله دکتری، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه تربیت مدرس.
دینوري، احمدبن داود (1366ش)، اخبارالطوال، ترجمه: محمودمهدوي دامغانی، تهران، نشر نی.
زرگري نژاد، غلامحسین (1392)، تاریخ تحلیلی اسلام، تهران: سمت.
زرکلی، خیرالدّین (1980)، الأعلام، بیروت: دارالعلم للملایین.
زرگری‌نژاد، غلامحسین (1386)، تاریخ تحلیلی اسلام از بعثت تا غیبت، تهران: انتشارات سمت.
ستوده، منوچهر (1362)، حدودالعالم من المشرق الی المغرب، تهران: کتابخانه طهوری.
سیرافی، جاللالدین (1299)، حسن المحاضره فی اخبار مصر و القاهره، مصر: مطبعه اداره الوطن.
شپولر، برتولد (1369)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه¬ی مریم میراحمدی، تهران: علمی و فرهنگی.
شیری، علی(1411)، الفتوح، بیروت، دارالاضواء.
صابري، حسین (1390ش)، تاریخ فرق اسلامی(1)، تهران، سمت.
صدیقی، غلامحسین (1375)، جنبش‌های دینی ایرانی در قرن‌های دوم و سوم هجری، تهران، چاپ چهارم.
طقوش، محمد سهیل (1387ش) ،دولت عباسیان، ترجمه حجت االله جودکی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
طبري، محمدبن جریر [بی تا]، تاریخ الطبري، بیروت، دارالکتب العلمیه.
طبری، محمد بن جریر (1375)، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
طبري، ابوجعفر محمد بن جریر (1967)، تاریخ الامم و الملوك، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
ظریفیان شفیعی، غلامرضا و صیامیان گرجی، زهیر (1388)، تحلیلی برالگوی عمل نخبگان در ماجرای امین و مأمون، فصلنامه پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، سال اول، شماره دوم.
فیّاض، علی‌اکبر (1378)، تاریخ اسلام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
عاملی، سید جعفر مرتضی (1398)، حیاه‌الامام رضا(ع)، دارالتبلیغ الاسلامی..
عبدالمنعم، نبیل داود (1415)، نشأه الشیعه الامامیه، لبنان: دارالمورخ العربی.
فیاض، علی اکبر (1392)، تاریخ اسلام، تهران: دانشگاه تهران.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک ابن محمود (1363)، تاریخ گردیزی، تحقیق عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
مسعودي، ابوالحسن علی بن حسین (1374ش)، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی وفرهنگی.
مظاهری، علی (1337)، زندگی مسلمانان در قرون وسطی، ترجمه¬ی مرتضی راوندی، تهران: سپهر.
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد (1411)، احسن التقاسیم فی معرفه االقالیم، قاهره: مکتبه المدبولی.
مفتخري، حسین(1390)، تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا پایان طاهریان، چاپ ششم. تهران: سمت.
مسعودی، ابوالحسن (1374)، مروج‌الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لسترینج، گای (1386)، جغرافیای تاریخی سرزمین¬های خلافت شرقی، ترجمه¬ی محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.
نفیسی، سعید (1335)، تاریخ خاندان طاهری، تهران: شرکت نسبی حاج محمدحسین اقبال و شرکا.
ولوی، علی محمد (1380)، دیانت و سیاست در قرون نخستین اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.

Investigating the social and economic developments of Khorasan in the second century of Hijri and on the efficiency of the Abbasid government
Abstract:
The purpose of this study is to investigate the social and economic developments of Khorasan in the second century of Hijri and the effectiveness of the Abbasid government. The research method in this study is descriptive-historical. The Abbasid government brought about important events in Khorasan from the social and economic point of view. During the Abbasid period, caliphate was used as a necessity as well as a religious and social need for the development of economic and social relations. The study of how the Abbasids worked and the history of their caliphate in the mentioned period shows that the victory and authority of the Abbasid government owes to factors such as the relentless efforts of the Iranians and the support of the predecessors of the Umayyad opposition parties and groups, the existence of a regular and ethnic communication network between The Abbasid family and their followers and establishing a strong connection between the Abbasid and Alevi da'wah. Due to the special economic situation, after the arrival of the Abbasid government, there was such a good prosperity. One of the important reasons for the many economic potentials in Khorasan can be mentioned. The economy of Khorasan always had positive changes and prospered under Abbasid rule. Because Khorasan was the point between the regions in the direction of the contact of different regions.
Keywords: social and economic developments, Khorasan, 3rd century Hijri, Abbasid caliphate