بررسی شکلی و کارکردی حصار شهر تهران در دوره قاجاریه

محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی

احمد مسجدجامعی ¹ , رضا شعبانی ²

1 -
2 - گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران.

تاریخ دریافت : 1399/06/22 تاریخ پذیرش : 1399/10/14 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: تهران, دیوار, قاجاریه, برج, دروازه,

چکیده مقاله :

حصار در وجه تاریخی آن مجموعه ای به هم پیوسته از دیوار، دروازه، برج و بارو و خندق است که کارکرد دفاعی و صیانت از محیط اصلی شهر را بازی می کند. تا پیش ورود به دنیای مدرن و فروپاشی حصار، گمان نبود آن باعث سلب امنیت شهرها می شد. براین اساس، اغلب شهرها درون حصاری مستحکم بودند و هر از چندگاهی به مرمت آن می پرداختند. حصار تهران در سال 961 ق. به دستور شاه طهماسب صفوی ساخته و 323 سال بعد یعنی سال 1284 ق. بدست ناصرالدین شاه خراب شد. در همین سال کلنگ ساخت حصار جدید بر زمین خورد، تا اینکه در زمان سلطنت رضاشاه در سال 1309 ش. به منظور توسعه شهر و با زعامت کریم آقا بوذرجمهری شهردار تهران، منهدم شد. مسئله این مقاله بررسی شکلی حصار تهران همچون مساحت دیوار و وضعیت استحکام، برج و بارو، کاربرد دروازه ها و موضوع زیباشناختی آن در معماری قاجار، ابعاد خندق و کارکرد آن در دوره قاجاریه است. اهمیت این مقاله در این است که در بررسی های تهران شناسی، توجه اندکی به مسئله شکلی حصار شده است، در حالی که یکی از ویژگی های اصلی شهر تهران که قابلیت پایتختی برای آن به وجود آورد، حصار بود. این پژوهش در پاسخ به این سوال شکل گرفت: وضعیت شکلی و کارکردی حصار تهران در دوره قاجاریه چگونه بود؟ یافته های پژوهش حاکی از این است که حصار تهران ترکیبی از ایده ها و کارکردهای دفاعی، مالیاتی و زیباشناختی بود.

چکیده انگلیسی:

From a historical point of view, the Hesar is an interconnected set of walls, gates, towers and ditches that play the defensive function and protect the city's main environment. Until the advent of the modern world and the collapse of the Hesar, it was thought that it would deprive cities of security. Accordingly, most of the cities were within a strong Hesar, and they were repaired from time to time. Tehran’s Hesar was built by the Shah Tahmasb Safavid’s order in 961 AH, and 323 years later, 1284 AH, was destroyed by Nasser al-Din Shah. In the same year, the construction of a new Hesar was began. During the reign of Reza Shah, with the leadership of Karim Agha Bouzarjomehri, the mayor of Tehran, the Hesar was destroyed in order to develop the city. The issue of this article is to study the shape of Tehran's Hesar such as wall area and strength condition, tower and fortification, use of gates and its aesthetic theme in Qajar architecture, ditch dimensions and its function in the Qajar period. The importance of this article is that in the studies of Tehranology, little attention has been paid to the formal issue of the Hesar, while one of the main features of the city of Tehran, for which it created the capability of the capital, was the fence. This research was formed in response to this question: What was the shape and function of Tehran’ Hesar during the Qajar period?