تأثیر امتیاز نفت شمال در روابط ایران و شوروی

محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی

عظیم رفیع زاده ¹ , سیدعلیرضا ابطحی ² , سهیلا ترابی فارسانی ³

1 - دانشجوی دکتری تاریخ، تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، نجف آباد، ایران. [e-mail]
2 - استادیارگروه تاریخ واحدنجف آباد، دانشگاه آزاداسلامی، نجف آباد، ایران([e-mail]) نویسنده مسئول
3 - دانشیارگروه تاریخ واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

تاریخ دریافت : 1396/09/19 تاریخ پذیرش : 1397/08/22 تاریخ انتشار : 1397/06/30

کلید واژه: روسیه, ایران, شوروی, نفت شمال, امتیاز,

چکیده مقاله :

در تاریخ روابط ایران با روسیه شوروی موضوع امتیاز نفت شمال از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. هنگامی که پنج استان شمالی ایران از قرارداد دارسی مستثنی شد و انگلیسی‌ها امتیاز نفت جنوب را بدون هیچ مشکلی بدست آوردند، از آن زمان روسیه و بعد شوروی نیز در تلاش برای بدست آوردن امتیازات مشابهی در ایران بوده است. بعد از اشغال ایران در جریان جنگ جهانی دوم بوسیله متفقین شوروی درصدد کسب امتیاز نفت شمال برآمد . اما با تصویب مجلس شورای ملی ایران مبنی بر عدم واگذاری هرگونه امتیاز نفتی، شوروی‌ها،در این هدف ناکام ماندند هرچند مشکلاتی در اوضاع داخلی ایران ایجاد کردند. موضوع درخواست امتیاز نفت شمال به کشمکش بزرگ در روابط ایران و شوروی تبدیل شد. شوروی هرگز راضی نمی شد کشورهای قدرتمند غربی چون آمریکا و انگلستان به بهانه استخراج نفت به مرزهای این کشور نزدیک شوند. دست یابی به نفت شمال ایران قدرت اقتصادی شوروی در بازارهای بین المللی و در رقابت با رقبای غربی را افزایش می‌داد. ایران نیز با امتیاز نفت شمال، اهداف خاص خودش را دنبال می کرد. دولت ایران که معمولا تحت فشار روسیه و انگلستان بود. دروهله اول سعی می کرد با پیشنهاد واگذاری امتیازنفت شمال به شرکتهای آمریکایی ضمن کاستن از مشکلات اقتصادی خود، از فشار شوروی و انگلستان نیز رهایی یابد. ضمن اینکه کشاندن پای‌قدرت سوم به ایران می توانست شرایط را برای ایران در رقابتهای بین المللی تعدیل نماید. در نتیجه علیرغم تمایل‌به واگذاری امتیاز نفت شمال به شرکتهای آمریکایی و انگلیسی، با درخواست شوروی مخالفت نمود.

چکیده انگلیسی:

In the history of Iran's relations with the Soviet-Union, the issue of the North Oil Score is of particular importance. When the five northern provinces of Iran were excluded from the Darcy-contract and the British won the South-Oil Score without any problems, since then, Russia and the Soviet Union have been trying to obtain similar privileges in Iran. The Soviet Union sought to earn points from the northern oil. But with the passage of the Iranian National Assembly not to give up any oil pledge until the end of the world war, however there were some problems in the internal situation in Iran, the Soviets failed to achieve this goal. The issue of applying for a petroleum scourge has become a major controversy in relations between Iran and the Soviet-Union. The Soviet Union was never satisfied with the powerful western powers such as the United States and Britain to close to the borders of the country on the pretext of extracting oil. Iran also pursued its own goals with the North Oil Score. The Iranian government that was usually under pressure from Russia and the United Kingdom, in the first attempt, with the suggestion of transferring North-American concessions, while reducing its economic problems, tried to released the Soviet and British pressure. Meanwhile, putting the third power foot on Iran could have adjusted the conditions for Iran in international competitions. As a result, despite the tendency to lease the North-Oil Score to American and British companies, they opposed the Soviet request.