فرامطالعه شاخصهای محیطی–کالبدی شهر سالم در شهرهای ایران؛ در بازه زمانی سالهای 1399-1390
محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهریحمیده شعبانی رابری 1 , کوروش افضلی 2 * , فاطمه خزاعی راوری 3
1 - گروه شهرسازي، واحد كرمان (شهيد حاج قاسم سليماني)، دانشگاه آزاد اسلامي، كرمان، ايران.
2 - گروه شهرسازي، واحد كرمان (شهيد حاج قاسم سليماني)، دانشگاه آزاد اسلامي، كرمان، ايران
3 - گروه مهندسي معماري، واحد كرمان (شهيد حاج قاسم سليماني)، دانشگاه آزاد اسلامي، كرمان، ايران
کلید واژه: شهر سالم, شاخصهای محیطی-کالبدی شهر سالم, فراتحلیل, شهرهای ایران.,
چکیده مقاله :
به دنبال رشد و گسترش بیرویه شهرها، رویکردهای متعددی برای تأمین وضعیت مطلوب زندگی برای نسلهای امروز و آینده مطرح شد که یکی از این رویکردهای مهم، رویکرد شهر سالم است. هدف پژوهش حاضر، ارزیابی شاخصهای محیطی-کالبدی شهر سالم در شهرهای ایران میباشد. پژوهش حاضر از منظر هدف، پژوهشی بنیادین، از نظر روش، از نوع کمی و از نظر ماهیت از نوع توصیفی-تحلیلی با روش فراتحلیل است. جهت انجام کار، از دادههای ثانویه استفاده شده است و نوع مدل، مدل با اثرات تصادفی انتخاب شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات، از نرمافزارهای SPSS و CMA2 استفاده شده است. یافتهها نشان میدهد که در گروه مطالعات ذهنی، همة مطالعات معنی دار و برآورد تأثیر همة مطالعات نیز معنیدار بود. در خصوص مطالعات عینی، 4 مطالعه از 10 مطالعه، کاملاً بیمعنی بود اما مجموع مطالعات معنیدار بود. در گروه شاخصها نیز، 29 شاخص، ذهنی و 30 شاخص عینی بودند که از میان شاخصهای ذهنی، 19 شاخص واجد آماره معنیداری شده و از میان شاخصهای عینی، 18 شاخص بیمعنی شناخته شد. نتایج اصلی حاصل از متاآنالیز نشان داد که بیشترین ضریب تأثیر مربوط به شاخص«کیفیت هوا» بیشترین فاصله اطمینان مربوط به شاخص «کیفیت سیستم جمعآوری زباله» و بیشترین قدرت تحلیل در خصوص شهر سالم از آنِ «مسیر ویژه دوچرخهسواری» است.
Following the excessive growth and expansion of cities, several approaches were proposed to ensure a favorable living situation for today and future generations, and one of these important approaches is the healthy city approach. The aim of the current research is to evaluate the environmental-physical indicators of a healthy city in Iranian cities. The current research is a fundamental research from the point of view of the goal, quantitative in terms of method and descriptive-analytical in nature with meta-analysis method. In order to do the work, secondary data has been used and the type of model is the model with random effects. SPSS and CMA2 software were used to analyze the data. The findings show that in the mental studies group, all studies were significant and the estimation of the impact of all studies was also significant. Regarding the objective studies, 4 out of 10 studies were completely meaningless, but all the studies were significant. In the group of indicators, 29 indicators were subjective and 30 were objective indicators, and among the subjective indicators, 19 indicators were statistically significant, and among the objective indicators, 18 indicators were found to be meaningless. The main results of the meta-analysis showed that the highest impact factor related to the "air quality" index, the highest confidence interval related to the "waste collection system quality" index, and the highest analysis power regarding the city of Salem is that of the "special cycling route".
1. پوراحمد، احمد؛ گروسی، علیرضا؛ نوری، ابوالفضل (1392). ارزیابی شاخصهای مسکن شهرستان نظرآباد با رویکرد شهر سالم. برنامه ریزی کالبدی فضایی. 2 (4)، 21-33.
2. پیری، فاطمه؛ امانپور، سعید؛ عباسپور، مریم (1394). تحلیل فضایی شاخصهای شهر سالم در مرکز شهرستانهای استان ایلام. مطالعات برنامه ریزی سکونتگاههای انسانی. 10 (31)، 45-60.
3. حاتمینژاد، حسین و ديگران (1392). تحلیل مکانی شاخصهای کیفیت زندگی در شهر تهران. مجله پژوهشهای علوم انسانی. 45 (4)، 56-29.
4. حیدری، اصغر؛ الله قلیپور، سارا؛ ابدالی، یعقوب (1395). بررسی و تحلیل شاخصهای شهر سالم در شهر کرمان. دومین کنگره بینالمللی زمین، فضا و انرژی پاک. دانشگاه تهران. تهران. ايران.
5. خادمی، امیرحسین؛ جوکار سرهنگی، عیسی (1391). ارزیابی کیفیت زندگی شهری (مطالعهی موردی: بافت فرسوده شهر آمل). نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی. 1 (4)، 100-117.
6. رحیمی، محمد؛ پازند، فاطمه (1396). تحلیل و ارزیابی کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم (مطالعه موردی: شهر کرمان). فصلنامه برنامهریزی منطقهای. 7 (25)، 69-82.
7. رهنما، محمدرحیم؛ مهرورز، اکرم؛ سیاحی، زهرا (1394). تحلیلی بر شاخصهای شهر سالم (مطالعه موردی: منطقه 11 شهرداری مشهد). مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی. 10 (32)، 17-38.
8. زمانزاده دربان، زمزم (1397). تحلیل ابعاد پایداری در پروژه «شهر سالم» و ارائه راهکارهای تحق بخشی در ایران. مدیریت شهری. 17 (50)، 235-215.
9. سلیمی سبحان، محمدرضا؛ منصوری، بابر (1397). ارزیابی شاخصهای شهر سالم با استفاده از مدل تاپسیس فازی، نمونه موردی (مناطق دهگانه شهر شیراز). مجله علوم جغرافیایی (جغرافیای کاربردی). 16 (32)، 64-54.
10. سلیمی سبحان، محمدرضا؛ منصوری، کامران (1399). تحلیلی بر رویکرد شهر سالم و شاخصهای آن؛ مطالعه موردی: شهر شیراز. فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامهریزی منطقهای). 10 (2)، 455-469.
11. شیخزاده، فرزانه؛ محمدی، محمود؛ احمدشاهیوندی، محمد (1397). تدوین الگوی برنامهریزی راهبردی محلهمحور با تأکید بر رویکرد شهر سالم (مطالعه موردی: محله ساربان شهر بجنورد). مجلّة جغرافیا و توسعة فضای شهری. 5 (8)، 93-111.
12. شاطریان، محسن؛ حیدری سورشجانی، رسول؛ فلاحتی، فرشاد (1399). ارزیابی شاخصهای کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم (مطالعه موردی: بافتهای فرسوده شهر کاشان). دوفصلنامة علمی جغرافیای اجتماعی شهری. 7 (16)، 65-80.
13. شماعی، علی؛ جانبابانژاد، محمدحسین؛ زمانی، زهرا (1394). ارزیابی شاخصهای کاربری اراضی شهری با تأکید بر سرانه مطلوب شهر سالم (مطالعه موردی: شهر، بابل). نشریه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامهریزی. 19 (54)، 143-170.
14. شمسالدینی، علی؛ کیانی، پریا؛ امیری فهلیانی، محمدرضا (1395). تحلیلی بر قابلیتها و محدودیتهای توسعه فیزیکی شهر نورآباد ممسنی؛ با تأکید بر شاخصهای شهر سالم. نشریه پژوهش و برنامهریزی شهری. 7 (26)، 111-130.
15. ضرابی، اصغر؛ قدمی، مصطفی؛ کنعانی، محمدرضا (1391). ارزیابی سکونتگاههای شهری با رویکرد شهر سالم در استان مازندران. فصلنامة علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی. 12 (47)، 131-151.
16. عزیزپور، فرهاد؛ افراخته، حسن؛ شامانیان، مریم (1393). تحلیل فضایی کیفیت زندگی در سکونتگاههای روستایی نمونه موردی: دهستان قرق شهرستان گرگان. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 3 (7)، 107-122.
17. علوی، سیدعلی؛ عبودی، محمدرضا؛ دانشور، مهناز (1397). سنجش شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم؛ مطالعه موردی: شهر بهبهان. مجله آمایش جغرافیایی فضا. 8 (28)، 1-18.
18. فرنام، علی؛ صباغی، حمیدرضا (1399). درباره مقابله با شیوع ویروس کرونا (32) بررسی ابعاد آثار گسترش ویروس کرونا بر حوزه شهری و شهرسازی. مرکز پژوهشها مجلس شورای اسلامی. معاونت پژوهشهای زیربنایی و امور تولیدی دفتر مطالعات زیربنایی. شماره مسلسل 16987، صص 14-1.
19. قدمی، مصطفی؛ پژوهان، موسی (1390). تحلیل فضایی وضعیت شاخصهای شهر سالم با روش خوشهبندی فازی سیمینز و مدل تاپسیس؛ مطالعه موردی: نقاط شهری استان مازندران. مجله پژوهش و برنامهریزی شهری. 2 (6)، 35-54.
20. کنارکوهی، الهه و ديگران (1399). تبیین اثرات عوامل فرهنگی-اجتماعی بر دستیابی به الگوی شهر سالم؛ مطالعه موردی: شهر بهبهان. فصلنامه شهر پایدار. 3 (3)، 1-16.
21. لطفی، صدیقه؛ مهدی، علی؛ مهدیان بهنمیری، معصومه (1392). ارزیابی شاخصهای شهر سالم در منطقۀ دو شهر قم. فصلنامة مطالعات توسعة اجتماعی-فرهنگی. 11 (2)، 76-99.
22. مهکویی، حجت؛ شیرانی، نادر (1399). تحلیل شاخصهای شهر خلاق و ارتباط آن با مدیریت توسعه شهری سالم مطالعه موردی: کلانشهر اصفهان. فصلنامه علمی پژوهش و برنامهریزی شهری. 11 (41)، 131-146.
23. مختاری، امین؛ ایرانلو، مریم (1396). تحلیلی بر شاخصهای شهر سالم مطالعه موردی: شهر بندر امام خمینی(ره). جغرافیا (فصلنامه علمی-پژوهشی و بینالمللی انجمن جغرافیای ایران). 15 (55)، 320-297.
24. محمدی دهچشمه، مصطفی؛ پرویزیان، علیرضا؛ علیزاده، مهدی (1396). استخراج و سنجش شاخصهای شهر سالم در مناطق هشتگانه شهر اهواز. نشریه پژوهش و برنامهریزی شهری. 8 (29)، 161-178.
25. نظمفر، حسین و ديگران (1397). تحلیل فضایی شاخصهای شهر سالم در سکونتگاههای شهری (مطالعه موردی: استان اردبیل). علوم و تکنولوژی محیط زیست. 20 (4)، 268-282.
26. نکویی مقدم، محمود؛ افشار، زهرا (1394). تحلیل شاخصهای شهر سالم در شهر کرمان در سال 1391. دوماهنامه علمی-پژوهشی دانشکده بهداشت یزد. 14 (6)، 529-542.
27. Ashton, J. (2009). From healthy towns 1843 to healthy city 2008. Public Health. 123, 11-13. https://doi.org/10.1016/j.puhe.2008.10.024.
28. Ahmadi, H. (2007). Roots of creating healthy city concept. City Development Research Journal. 6, 50-56.
29. Benito del Pozo, P.; Nestor, S. & Marqués-Sánchez, P. (2016). Social networks and healthy cities: spreading good practices based on a spanish case study. Geographical Review. 107 (4), 624-639. https://doi.org/10.1111/j.1931-0846.2016.12210.x.
30. Balaban, O. & Puppim de Oliveira, J.A (2017). Sustainable buildings for healthier cities: assessing the co-benefits of green buildings in Japan. Journal of Cleaner Production, 163, 68-78. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.01.086.
31. Corburn , J. (2017). Equitable and healthy city planning: Towards healthy urban governance in the century of the city. Healthy Cities. 31-41.
32. Chen, P. & Chou, S. (2061). The influence of individual differences on continuance intentions of enterprise resource planning (ERP). International Journal of Human-Computer Studies. 67, 484- 496. https://doi.org/10.1016/j.ijhcs.2009.01.001.
33. Carmichael, L. et al (2020). Healthy buildings for a healthy city: Is the public health evidence base informing current building policies? The Science of the Total Environment.719 (5), 1-11. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.137146.
34. Capolongo, S. et al (2016). Action planning for healthy cities: the role of multi-criteria analysis, developed in Italy and France, for assessing health performances in land-use plans and urban development projects. Epidemiologia e Prevenzione. 40 (3-4), 257-264.
35. De Leeuw, E. (2009). Evidence for healthy cities: Reflections on practice, method and theory. Health Promotion International. 24, 19-36. https://doi.org/10.1093/heapro/dap052.
36. EL Azzaoui, A.; Singh, S.k. & Park, J. H. (2021). SNS big data analysis framework for COVID-19 outbreak prediction in smart healthy city. Sustainable Cities and Society. 71, 1-14. DOI: 10.1016/j.scs.2021.102993.
37. Giles-Corti, B.; Lowe, M. & Arundel, J. (2020). Achieving the SDGs: Evaluating indicators to be used to benchmarkand monitor progress towards creating healthy and sustainable cities. Health Policy. 124, 582-590. https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2019.03.001.
38. Jiang, B. (2016). Healthy City, Healthy Landscape: Mental Health First. Hong Kong: The Hong Kong University of Science and Technology.
39. Khomenko, S. et al (2020). Is a liveable city a healthy city? Health impacts of urban and transport planning in Vienna, Austria. Environmental Research. 183, 1-14. https://doi.org/10.1016/j.envres.2020.109238.
40. Krefis, A. et al (2018). How does the urban environment affect health and well-being? A systematic review. Urban Science. 2 (21), 1-21. https://doi.org/10.3390/urbansci2010021.
41. Lawrence, R. & Fudge, C. (2009). Healthy cities in global and regional context. Health Promotion International. 24, 11-18. https://doi.org/10.1093/heapro/dap051.
42. Lowe, M. et al (2019). Liveability aspirations and realities: Implementation of urban policies designed to create healthy cities in Australia. Journal Pre-proof , Social Science & Medicine. 245, 1-47. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2019.112713.
43. Macfarlane, R.G.; Wood, L.P. & Campbell , M.E. (2015). Healthy Toronto by design: Promoting a healthi built environment. Public Health. 106 (1), eS5–eS8. https://doi.org/10.17269/cjph.106.3855.
44. Nekouii, M. & Afshar, Z. (5162). Analysis of healthy city indicators in Kerman in 2012. Journal of Tolo Behdasht. 14 (6), 529-543.
45. Nieuwenhuijsen , M.J. (2020). Urban and transport planning pathways to carbon neutral, liveable and healthy cities; A review of the current evidence. Environment International. 140, 1-10. https://doi.org/10.1016/j.envint.2020.105661.
46. Piri, F.; Amanpour, S. & Abaspour, M. (2015). Spatial analysis of healthy city indicators in Ilam city center. Journal of Planning Studies of Human Settlements. 31, 45-60.
47. Tzoulas. K. & James, P. (2004). Finding links between urban biodiversity and human health and well-being. Research Institute for the Built & Human Environment. School of Environment & Life Sciences. University of Salford. Manchester. M5 4WT, 208-217. http://usir.salford.ac.uk/id/eprint/11380/
48. Taylor. M. (2010) .The Healthy Cities Movement. Working Paper for the Lancet Commission on Healthy Cities. London: Department of Geography, University College.
49. United Nations (2014). World Urbanization Prospects. New York: Department of Economic and Social Affairs.
50. World Health Organization (1997) .City Planning for Health and Sustainable Development. European Sustainable Development and Health Series 2.
51. Whittingham, N. (2013). Towards the healthy city: An urban planner's reflection on health , and wellbeing. Global Built Environment Review. 8 (2), 61-78
52. World Bank (2018). Urban Development. Retrieved 29 May 2018, from www.worldbank.org/ en/ topic/urbandevelopment/overview.
53. World Health Organization (1997). City Planning for Health and Sustainable Development. European Sustainable Development and Health Series 2.
54. Zhou, H. et al (2019) .Social inequalities in neighborhood visual walkability: Using street view imagery and deep learning technologies to facilitate healthy city planning. Sustainable Cities and Society. 50, 1-15. https://doi.org/10.1016/j.scs.2019.101605.
55. Zupancic, T. et al (2015). Green city: Why nature matters to health: an evidence review. Toronto Public Health. 6-65.
56. Wang, J. et al (2016). Current Status of Low-Carbon Healthy City Development in China. Verlag Berlin Heidelberg: Springer.
فرامطالعه شاخصهای محیطی–کالبدی شهر سالم در شهرهای ایران؛ در بازه زمانی سالهای 1399-1390
چکیده
تبیین موضوع: به دنبال رشد و گسترش بیرویه شهرها، رویکردهای متعددی برای تأمین وضعیت مطلوب زندگی برای نسلهای امروز و آینده مطرح شد که یکی از این رویکردهای مهم، رویکرد شهر سالم است. هدف پژوهش حاضر، ارزیابی شاخصهای محیطی-کالبدی شهر سالم در شهرهای ایران میباشد.
روش: پژوهش حاضر از منظر هدف، پژوهشی بنیادین، از نظر روش، از نوع کمی و از نظر ماهیت از نوع توصیفی-تحلیلی با روش فراتحلیل است. جهت انجام کار، از دادههای ثانویه استفاده شده است و نوع مدل، مدل با اثرات تصادفی انتخاب شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات، از نرمافزارهای SPSS و CMA2 استفاده شده است.
یافتهها: یافتهها نشان میدهد که در گروه مطالعات ذهنی، همة مطالعات معنی دار و برآورد تأثیر همة مطالعات نیز معنیدار بود. در خصوص مطالعات عینی، 4 مطالعه از 10 مطالعه، کاملاً بیمعنی بود اما مجموع مطالعات معنیدار بود. در گروه شاخصها نیز، 29 شاخص، ذهنی و 30 شاخص عینی بودند که از میان شاخصهای ذهنی، 19 شاخص واجد آماره معنیداری شده و از میان شاخصهای عینی، 18 شاخص بیمعنی شناخته شد.
نتایج: نتایج اصلی حاصل از متاآنالیز نشان داد که بیشترین ضریب تأثیر مربوط به شاخص«کیفیت هوا» بیشترین فاصله اطمینان مربوط به شاخص «کیفیت سیستم جمعآوری زباله» و بیشترین قدرت تحلیل در خصوص شهر سالم از آنِ «مسیر ویژه دوچرخهسواری» است.
کلیدواژهها: شهر سالم، شاخصهای محیطی-کالبدی شهر سالم، فراتحلیل، شهرهای ایران.
دریافت: ...................... بازنگری: ...................... پذیرش: ...................... انتشار آنلاین: ......................
استناد: شعبانی رابری، حمیده؛ افضلی، کوروش؛ خزاعی راوری، فاطمه (1400). فرامطالعه شاخصهای محیطی-کالبدی شهر سالم در شهرهای ایران؛ در بازه زمانی سالهای 1399-1390.
مقدمه
جهان به طور فزاینده در حال شهرنشینی است (سازمان بهداشت جهانی1، 1997 :8). پیشبینیهای، انجام شده توسط سازمان ملل متحد نیز نشان میدهد که تقریباً تمامی رشد جمعیت جهان در 30 سال آینده در مناطق شهری رخ خواهد داد (سازمان ملل2،2014 :4؛ محمدی و همکاران، 2010: 2؛ احمدی، 2007: 15). هر ماه بیش از 5 میلیون نفر به شهرها مهاجرت میکنند. برآورد میشود تا سال 2045، 60 درصد از همه مردم جهان در شهرها، زندگی خواهند کرد (بانک جهانی3، 2018). به دنبال موج شهرنشینی، شهرها با مشکلات متعددی چون مهاجرت فزاینده به شهرها، فرسودگی زیرساختهای شهری، مسائل زیست محیطی چون آلودگیها روبرو هستند که در نتیجهی آن سلامتی شهر و شهروندان را تحت الشعاع قرار داده است(واتینگهام، 213: 63). چالشهای ناشی از شهرنشینی سریع جهانی سبب افزایش فشارهای محیطی یا افزایش تفاوتهای اقصادی - اجتماعی میشود و با سلامت و رفاه شهری مرتبط میباشد(کرفیس4، 2018: 2؛ تسولاس و جیمز5، 2004: 1).
برنامهریزی شهری نیز یک جنبه حیاتی از سلامت انسان است که با ایجاد فرآیندهای سیاسی، سیاستها، قوانین و برنامههای فیزیکی را موجب میشود (کوربوم6، 2017). ماهیت جنبش شهرهای سالم بدین معنی است که سیاستهای خاصی، تجویز، یا حمایت نمیشوند، بلکه جنبش در روند و زمینههای محلی بر روی فعالیتهای خاصی تاکید دارد (تیلور7، 2010: 4؛ اشتون 8و همکاران، 2009: 1). در سال 1994 در دومین کنفرانس محیط و سلامت که در هلیسنکی برگزار شد، برای نخستین بار به اهمیت سلامت شهری و اولویت دادن آن به سایر امور پرداخته شد (پیری9 2015: 48؛ لارنس و فاج10، 2009: 15). در جوامع بشری برخورداری از حداقل رفاه و آسایش از شرایط لازم برای پایداری یک مجموعه انسانی است (حاتمی نژاد و همکاران، 1392: 30). تمامی فعالیتهای انسانی با کیفیت زندگی، سلامت، و سلامتی ارتباط نزدیکی دارد (چن 11و همکاران، 2016: 26). امروزه دانشمندان یکی از راههای رسیدن به توسعه پایدار شهری را داشتن شهر سالم بر میشمارند (پیری و همکاران، 1394: 46).
شهر سالم با انسانهای سالم معنا مییابد. شهرنشینی به عنوان یکی از عوامل مهم تأثیرگذار بر سلامت فردی و اجتماعی شهروندان محسوب میشود (نظمفر و همکاران، 1397: 268؛ واتینگهام، 2013: 75). جنبش شهرهای سالم یک خلاقیت و ابتکار در ارتقاء سلامت و بهداشت، برنامهریزی شهری، حفظ اکوسیستم شهری و حرکت به سوی تمرکززدایی حکومتی و دولتی به سوی فعالیت بینبخشی و مشارکت اجتماعی به شمار میرود (دی لیو12، 2009: 1). هدف کلی ارتقای سطح سلامت، به مثابه محور توسعه جوامع پذیرفته شده و با توجه به اهداف منشور اوتاوا، هدف نهایی همه دولتهاست (نظمفر و همکاران، 1397: 268؛ واتینگهام، 2013: 75). اساس شهر سالم بر این اصل استوار است که سلامتی چیزی بیش از مراقبتهای پزشکی است. محیط زیست سالم و پرورش جامعه نیز ویژگیهای کلیدی هستند (رهنما و همکاران، 1394: 19). بنا بر نظر بیلی گایلز-کورتی (2020)، یک رویکرد جامعتر برای محک زدن، نظارت و ارزیابی سیاستهای طراحی شده برای دستیابی به شهرهای سالم و پایدار و ارزیابی نابرابریهای مکانی ارائه شده است.
بعد از گذشت چند دهه، باوجود تلاش محققان و سازمانهای تحقیقاتی در خصوص تعریف و شرح مفهوم شهر سالم، عملیاتی کردن مفهوم آن و ارزیابی این که چه شهری سالم است یا در برابر سایر شهرها در چه سطحی از سلامت قرار دارد، امری پیچیده و مبهم باقیمانده است. این امر انجام پژوهش در زمینه شناخت شهر سالم در ایران و سطحبندی شهرها از نظر شاخصهای شهر سالم را ضروری جلوه میدهد. تمرکز زیاد مردم و فعالیتهای اقتصادی در مناطق شهری سبب تقویت ارتباط بین شهر، سلامت و محیط زیست میشود (بالابان و پوپیم13، 2017: 69). مفهوم شهر سالم بسیار گسترده است و دیدگاههایی از جامعه شناسی، جغرافیای شهری، برنامهریزی شهری، اقتصاد، سیاست و تعدادی از رشتههای دیگر به علاوه بهداشت عمومی را در بر میگیرد. از نظر یک اقتصاددان، شهر سالم شهری است که در شرایط کالبدی خوبی قرار داشته و صادرات و واردات متعالی دارد. از نظر یک برنامهریز شهری، شهر سالم شهری است که دارای خصوصیات کالبدی مناسبی در زمینههای مسکن، حمل و نقل فضای سبز است. همچنین از دیدگاه جامعه شناسی، برنامهریز بهداشتی و ... تعاریف متفاوتی نیز دارد (حیدری و همکاران، 1395: 2).
نظریات شهر سالم و تأثیر محیط سکونت بر سلامت انسان در شهرها، گاه به طور سریع و گاه به طور ضمنی در تفکرات برخی اندیشمندان نظیر جین جیکوبز (1961)، اپلیارد و اوکاموت (1968)، لانسینگ و مارانز (1969)، سانوف و ساوئی (1972)، اپلیارد و لینتل (1972)، کارپ و همکاران (1976)، کوین لینچ (1981)، پروفسور دوهل (1984)، بنتلی (1985)، آلن جیکوبز و دانلد اپلیارد (1987)، مایکل ساوت ورث (1989) و برخی دیگر ارائه شده است.
در زمینه شهر سالم، چهار گروه اصلی شاخص از طرف دفتر منطقه اروپا در سازمان بهداشت جهانی مورد توجه قرار گرفته است. البته هر گروه اصلی شاخصهای مربوط به خود را دارد. در مجموع 53 شاخص در این چهار گروه قرار میگیرد.
(رحیمی و همکاران، 1396: 73). این گروهها عبارتند از: شاخصهای بهداشت؛ شاخصهای مراقبت بهداشتی؛ شاخصهای زیستمحیطی-کالبدی؛ شاخصهای اقتصادی-اجتماعی. سازمان جهانی بهداشت، این مجموعه شاخصها را در قالب 3 گروه عمده: شاخص زیستمحیطی-کالبدی که شامل کیفیت آب: رنگ آب، طعم آب؛ آلودگی هوا : محاسبه میزان 3O، No3 ، 2So سرب، گرد وخاک، هوا؛ میزان دوچرخهسواری در شهر: مجموع طول مسیرهای دوچرخه سواری به کل آن ناحیه؛
سطح فضای سبز: مجموع پارک و فضای سبز موجود، دسترسی عموم به فضای سبز؛ حمل و نقل عمومی: تعداد وسایل، تعداد ایستگاههای اتوبوس، سطح پوشش حمل و نقل عمومی؛ مکانهای تفریحی و ورزشی: تعداد مکانهای تفریحی و ورزشی، فراهم بودن امکانات برای بانوان؛ وجود خیابانهای پیاده رو: مجموع طول خیابانهای بدون ماشین به کل آن ناحیه، (کیفیت مسکن) مساحت زیر بنای واحد مسکونی، نوع مسکن (آپارتمانی –ویلایی)، مقاومت مصالح، عمر بنا، تهویه و نور محل سکونت)، ایمنی کالبدی بنا در برابر بلایای طبیعی و مصنوعی، امنیت محیط (رسیدگی به فضاهای بیدفاع)، امکانات واحد مسکونی و به همراه تعداد زیادی متغیر برای شهرهای سالم مطرح کرده است(نکوئی و افشار، 2015: 53).
در این زمینه، شاخصهایی که بیشتر مورد توجه پژوهشگران شهری قرار گرفتهاند، عبارتند از: سازگاری کاربریها14، زیبایی بافت محله15ها، کیفیت دسترسی16، دسترسی به خدمات محلهای17، مقاومت مصالح ساختمانی18، تنوع کالبدی19، کیفیت زندگی20، آلودگی صوتی21، آلودگی هوا22، نحوه جمع آوری زباله23، بهداشت محیط24، کیفیت آب25، مراکز تفریحی و گذران اوقات فراغت مناسب، مبلمان شهری مناسب، فضای سبز (کیفیت پوشش گیاهی و فضای سبز)، (مهکویی و همکاران، 2019: 136)، فضای سبز(کمیت فضای سبز)(تارا زوپنکیک و همکاران، 2015: 2)، بازسازی صنایع (جیانگبی، 2016). حمل و نقل عمومی و فعال (نیووانهویی جسن، 2020: 2)، انعطاف پذیری و بالندگی (زمان زاده، 1397: 223)، پیادهروی (ژوآ و همکاران، 2019: 3)، استفاده از دوچرخه در مسیر کار (بنیتو دل پوزو و همکاران، 2016)، میباشد.
هدف اصلی این پژوهش تحلیل کمی مقالات پژوهشی مرتبط با موضوع و شناسایی مهمترین شاخصهای تأثیرگذار بر شهر سالم در ایران میباشد که با مرور نظاممند مقالات و از طریق شناسایی اندازه اثر عوامل مؤثر در شاخصهای محیطی-کالبدی شهر سالم در شهرهای ایران، میزان تأثیر هر یک از مطالعات در شاخصهای محیطی-کالبدی شهر سالم مشخص میشود.
دادهها و روششناسی
از آنجا که این پژوهش به واکاوی، «مطالعات پیشین در خصوص شهر سالم در ایران» میپردازد، از منظر هدف، عمدتاً پژوهشی بنیادی محسوب میشود؛ اگرچه ممکن است برخی راهکارها و تحقیقات بعدی در حوزه کاربرد آن به حل مشکلات سلامت شهر در ایران بیانجامد. تحقیق پیشِرو از نظر روش، از نوع کمی و از نظر ماهیت، از نوع توصیفی-تحلیلی با روش فراتحلیل میباشد. هر یک از روشهای تحقیق در عمل به روش و ابزار خاص خود نیاز دارند؛ روش و ابزاری که باید متناسب با پارادایم و استراتژی تحقیق انتخاب شود. در استراتژی «مطالعه موردی» ابزار گردآوری داده متفاوتی قابل استفاده است. نویسندگان در این پژوهش از دادههای ثانویه استفاده کردهاند. مدل پژوهش، به دلیل ویژگیهای مطالعات از نوع مدل با اثرات تصادفی26 انتخاب شده است. در این پژوهش برای تحلیل دادهها ابتدا از بستة نرمافزاری آماری در علوم اجتماعی27 و سپس از نسخه دوم نرمافزار فراتحلیل28 استفاده شد. لازم به ذکر است که نرمافزار CMA از جدیدترین نرمافزارهای تحلیل کمی دادههاست.
جامعه آماری در این پژوهش، همة مطالعات علمی-پژوهشی شهر سالم در ایران در بازه زمانی 1400-1390و حجم نمونه تعداد 23 مطالعه از این مطالعات است. جامعه هدف پژوهش نیز شهرهای ایران میباشد.
جدول 1- مشخصات ساختاری مقالات مورد مطالعه در خصوص شهر سالم
ردیف | عنوان | سال | نویسندگان | نوع مقاله | نام نشریه |
1 | تحلیل فضایی شاخصهای شهر سالم در مرکز شهرستانهای استان ایلام | 1394 | فاطمه پیری، سعید امانپور، مریم عباسپور | علمی -پژوهشی | مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی |
2 | تحلیلی بر شاخصهای شهر سالم (مطالعه موردی: منطقه 11 شهرداری مشهد) | 1394 | محمدرحیم رهنما، اکرم مهرورز، زهرا سیاحی | علمی -پژوهشی | مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی |
3 | تدوین الگوی برنامهریزی راهبردی محلهمحور با تأکید بر رویکرد شهر سالم (مطالعه موردی: محله ساربان شهر بجنورد) | 1397 | فرزانه شیخزاده، محمود محمدی، احمد شاهیوندی | علمی -پژوهشی | جغرافیا و توسعة فضای شهری |
4 | تبیین اثرات عوامل فرهنگی-اجتماعی بر دستیابی به الگوی شهر سالم؛ مطالعه موردی: شهر بهبهان | 1399 | الهه کنارکوهی، مهری اذانی، احمد خادمالحسینی، حمید صابری | علمی -پژوهشی | شهر پایدار |
5 | تحلیلی بر شاخصهای شهر سالم (مطالعه موردی: شهر بندر امام خمینی(ره)) | 1396 | امین مختاری، مریم ایلانلو | علمی -پژوهشی | جغرافیا (فصلنامه بینالمللی انجمن جغرافیای ایران) |
6 | تحلیل فضایی شاخصهای شهر سالم در سکونتگاههای شهری (مطالعه موردی: استان اردبیل) | 1397 | حسین نظمفر، علی عشقی چهاربرج، سعیده علوی، ثریا عشقی | علمی -پژوهشی | علوم و تکنولوژی محیط زیست |
7 | تحلیل فضایی سکونتگاههای شهری استان گلستان از لحاظ شاخصهای شهر سالم | 1397 | حسین نظمفر، سعیده علوی، علی عشقی چهاربرج | علمی -پژوهشی | آمایش جغرافیایی فضا |
8 | سنجش شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم؛ مطالعه موردی: شهر بهبهان | 1397 | سیدعلی علوی، محمدرضا عبودی، مهناز دانشور | علمی -پژوهشی | آمایش جغرافیایی فضا |
9 | تحلیل فضایی کیفیت زندگی در سکونتگاههای روستایی؛ مورد: دهستان قرق شهرستان گرگان | 1393 | فرهاد عزیزپور، حسن افراخته، مریم شامانیان | علمی -پژوهشی | اقتصاد فضا و توسعه روستایی |
10 | ارزیابی شاخصهای شهر سالم با استفاده از مدل تاپسیس فازی؛ نمونه موردی: مناطق دهگانه شیراز | 1399 | محمدرضا سلیمی سبحان، بابر محمودی | علمی -پژوهشی | علوم جغرافیایی (جغرافیای کاربردی) |
11 | تحلیلی بر رویکرد شهر سالم و شاخصهای آن (مطالعه موردی: شهر شیراز) | 1399 | محمدرضا سلیمی سبحان، کامران منصوری | علمی -پژوهشی | جغرافیا (برنامهریزی منطقهای( |
12 | تحلیل شاخصهای شهر خلاق و ارتباط آن با مدیریت توسعه شهری سالم؛ مطالعه موردی: کلانشهر اصفهان | 1399 | حجت مهکویی، نادر شیرانی | علمی -پژوهشی | پژوهش و برنامهریزی شهری |
13 | تحلیل و ارزیابی کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم (مطالعه موردی: شهر کرمان) | 1396 | محمد رحیمی، فاطمه پازند | علمی -پژوهشی | برنامهریزی منطقهای |
14 | تحلیل شاخصهای شهر سالم در شهر کرمان در سال 1391 | 1393 | محمد نکویی مقدم، زهرا افشار | علمی -پژوهشی | دانشکده بهداشت یزد |
15 | ارزیابی شاخصهای کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم (مطالعة موردی: بافتهای فرسودۀ شهر کاشان) | 1399 | محسن شاطریان، رسول حیدری سورشجانی، فرشاد فلاحتی | علمی -پژوهشی | جغرافیای اجتماعی شهری |
16 | تحلیلی بر قابلیتها و محدودیتهای توسعه فیزیکی شهر نورآباد ممسنی؛ با تأکید بر شاخصهای شهر سالم در مدل SWOT | 1395 | علی شمسالدینی، پریا کیانی، محمدرضا امیری فهلیانی | علمی -پژوهشی | پژوهش و برنامهریزی شهری |
17 | ارزیابی شاخصهای کاربری اراضی شهری با تأکید بر سرانه مطلوب شهر سالم؛ مطالعه موردی: شهر بابل | 1394 | علی شماعی، محمدحسین جان بابانژاد، زهرا زمانی | علمی -پژوهشی | جغرافیا و برنامهریزی شهری |
18 | ارزیابی شاخصهای مسکن شهرستان نظرآباد با رویکرد شهر سالم | 1392 | احمد پوراحمد، علیرضا گروسی، ابوالفضل نوری | علمی -پژوهشی | برنامهریزی کالبدی-فضایی |
19 | ارزیابی شاخصهای شهر سالم در منطقه دو شهر قم | 1392 | صدیقه لطفی، علی مهدی، معصومه مهدیان بهنمیری | علمی -پژوهشی | مطالعات توسعة اجتماعی- فرهنگی |
20 | استخراج و سنجش شاخصهای شهر سالم در مناطق هشتگانه شهر اهواز | 1396 | مصطفی محمدی دهچشمه، علیرضا پرویزیان، مهدی علیزاده | علمی -پژوهشی | پژوهش و برنامهریزی شهری |
21 | تحلیل فضایی وضعیت شاخصهای شهر سالم با روش خوشهبندی فازی سیمینز و مدل تاپسیس؛ مطالعه موردی: نقاط شهری استان مازندران | 1390 | مصطفی قدمی، موسی پژوهان | علمی -پژوهشی | پژوهش و برنامهریزی شهری |
22 | ارزیابی کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر آمل) | 1392 | امیرحسین خادمی، عیسی جوکار سرهنگی | علمی -پژوهشی | جغرافیا و مطالعات محیطی |
23 | ارزیابی سکونتگاههای شهری با رویکرد شهر سالم در استان مازندران | 1391 | اصغر ضرابی، مصطفی مقدمی، محمدرضا کنعانی | علمی -پژوهشی | رفاه اجتماعی |
از حجم نمونه مورد مطالعه جمعاً 58 شاخص محیطی-کالبدی استخراج گردید که در جدول شماره 2 قابل مشاهده است.
جدول 2- شاخصهای عینی و ذهنی استخراج شده از حجم نمونه
یافتهها
پس از مشخص شدن روش تحقیق و منطقة مورد مطالعه، به دلیل استفاده از روش فراتحلیل، مطالعات و شاخصها به دو دسته عینی و ذهنی تقسیم شده و به صورت جداگانه بررسی شد.
در خصوص مطالعات ذهنی، با توجه به آیتمهای به دست آمده، همه مطالعات معنیدار است و مهمتر از آن نیز این است که برآورد تأثیر29 مطالعات هم معنیدار است. هر چند که همة مطالعات از نظر وزن30 چندان تفاوتی ندارند اما بیشترین ضریب تاثیر مربوط به مقاله «تحلیل شاخصهای شهر سالم در شهر کرمان در سال 139131» میباشد. با توجه به این که بیشترین فاصله اطمینان32 مربوط به سه مقاله « تدوین الگوی برنامهریزی راهبردی محلهمحور با تأکید بر رویکرد شهر سالم؛ مطالعه موردی: محله ساربان شهر بجنورد»، و « ضریب تأثیر مقاله ؛ « تحلیل و ارزیابی کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم؛ مطالعه موردی: کلانشهر اصفهان» و «تحلیل ارزیابی شاخصهای کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم؛ مطالعة موردی: شهر کرمان» است، اما چهار مقالة «تحلیلی بر شاخص های شهر سالم؛ مطالعة موردی: بندر امام(ره)» « ارزیابی شاخصهای کاربری اراضی شهری با تأکید بر سرانه مطلوب شهر سالم؛ مطالعه موردی: شهر بابل»، « ارزیابی شاخصهای شهر سالم در منطقه دو شهر قم» و « ارزیابی شاخصهای کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم؛ مطالعه موردی: بافتهای فرسوده شهر کاشان» به ترتیب نسبت به دیگر مطالعات این گروه، از قدرت تحلیل33 بسیار بالایی برخوردارند.
شکل 1- فراتحلیل مطالعات ذهنی شهر سالم در ایران در بازه زمانی1399-1390
)منبع: یافتههای تحقیق، 1400)
در زمینه مطالعات عینی، 4 مطالعه از 10 مطالعه، کاملاً بیمعنی هستند اما مجموع مطالعات معنیدار است. بیمعنی بودن مطالعات به معنی عدم معنیداری آنها به صورت کلی نیست بلکه در این فراتحلیل بیمعنی شناخته شدهاند. از میان مطالعاتی که معنیدار هستند، بیشترین اثرگذاری به ترتیب مربوط به مقالات «ارزیابی سکونتگاههای شهری با رویکرد شهر سالم در استان مازندران»، «تحلیل فضایی سکونتگاههای شهری استان گلستان از لحاظ شاخصهای شهر سالم» و تحلیل فضایی وضعیت شاخصهای شهر سالم با روش خوشهبندی فازی سیمینز و مدل تاپسیس؛ مطالعه موردی: نقاط شهری استان مازندران است. در خصوص قدرت تحلیل مطالعات، مقاله «استخراج و سنجش شاخصهای شهر سالم» و سپس مقاله «تحلیلی بر رویکرد شهر سالم و شاخص های آن؛ مطالعه موردی: شهر شیراز» دارای بیشترین قدرت تحلیل هستند.
شکل 2- فراتحلیل مطالعات ذهنی عيني سالم در ایران در بازه زمانی1399-1390
)منبع: یافتههای تحقیق، 1400)
از مجموع 23 مطالعه علمی-پژوهشی در این تحقیق، 58 شاخص استخراج شد؛ 29 شاخص ذهنی و 30 شاخص عینی34. از میان 29 شاخص ذهنی، 19 شاخص واجد آماره معنیداری است اما در کل، مجموع شاخصها معنیدار است. بیشترین ضریب تأثیر مربوط به «کیفیت هوا» و پس از آن به ترتیب،«کیفیت آب آشامیدنی»، «کیفیت سیستم جمع آوری زباله»، «دسترسی به خدمات شهری و محلهای»، «دسترسی به پارک و فضای سبز» و «سیمای کالبد و محیط» است. بیشترین فاصله اطمینان مربوط به «کیفیت سیستم جمعآوری زباله» و پس از آن، «دسترسی به خدمات شهری و محلهای» است اما با توجه به همه آیتمهای موجود، بیشترین قدرت تحلیل در خصوص شهر سالم از آن «مسیر ویژه دوچرخهسواری» است.
شکل 3- فراتحلیل شاخصهاي ذهنی شهر سالم در ایران در بازه زمانی1399-1390
)منبع: یافتههای تحقیق، 1400)
از میان 30 شاخص عینی بررسی شده در پژوهش، 18 شاخص بیمعنی است. از نظر میزان اثرگذاری و همچنین رعایت فاصله اطمینان، بیشترین امتیاز مربوط به شاخص «مقدار فضای سبز35» است اما این شاخص نسبت به سایر شاخصهای معنی دار، از قدرت تحلیل بالایی برخوردار نیست. پس از مقدار فضای سبز «سرانه و حجم آب تولیدی»، «تعداد سامانههای جمعآوری زباله»، «مقدار پسماند شهری» و «سرانه و حجم آب مصرفی» به ترتیب دارای بیشترین اثرگذاری در بین شاخصهای عینی شهر سالم در ایران است.
شکل 4- فراتحلیل شاخصهاي عيني شهر سالم در ایران در بازه زمانی1399-1390
)منبع: یافتههای تحقیق، 1400)
یافتهها نشان میدهد که در گروه مطالعات ذهنی، همة مطالعات معنی دار و برآورد تأثیر همة مطالعات نیز معنیدار بود. در خصوص مطالعات عینی، 4 مطالعه از 10 مطالعه، کاملاً بیمعنی بود اما مجموع مطالعات معنیدار بود. در گروه شاخصها نیز، 29 شاخص، ذهنی و 30 شاخص عینی بودند که از میان شاخصهای ذهنی، 19 شاخص واجد آماره معنیداری شده و از میان شاخصهای عینی، 18 شاخص بیمعنی شناخته شد.
نتایج اصلی حاصل از متاآنالیز نشان میدهد که بیشترین ضریب تأثیر مربوط به «کیفیت هوا»، «کیفیت آب آشامیدنی»، «کیفیت سیستم جمعآوری زباله»، «دسترسی به خدمات شهری و محلهای»، «دسترسی به پارک و فضای سبز» و «سیمای کالبد و محیط» است. بیشترین فاصله اطمینان مربوط به «کیفیت سیستم جمعآوری زباله» و پس از آن، «دسترسی به خدمات شهری و محلهای» است اما با توجه به همه آیتمهای موجود، بیشترین قدرت تحلیل در خصوص شهر سالم از آن «مسیر ویژه دوچرخهسواري» است.
جدول 3- شاخص های نهایی شهر سالم (ماخذ: نگارنده)
شاخص های عینی | شاخص های ذهنی |
مقدار فضای سبز | مسیر ویژه دوچرخهسواری |
سرانه و حجم آب تولیدی | کیفیت هوا |
تعداد سامانههای جمعآوری زباله | کیفیت آب آشامیدنی |
مقدار پسماند شهری | کیفیت سیستم جمع آوری زباله |
سرانه و حجم آب مصرفی | دسترسی به خدمات شهری و محلهای |
| دسترسی به پارک و فضای سبز |
| سیمای کالبد و محیط |
| کیفیت سیستم جمعآوری زباله |
| دسترسی به خدمات شهری و محلهای |
نتیجه گیری
در مقایسه با تحقیقاتی که در این زمینه در ایران در سال های اخیر صورت گرفته می توان نتیجه گیری کرد، ارزیابی شاخص- های شهر سالم در شهرها و مناطق مختلف شهرها در بازه زمانی 1400-1399 تاکنون هیچ پیشرفتی در زمینه دستیابی به شاخص- های شهر سالم حاصل نشده است. از نظر اهمیت شاخصهای شهر سالم در این پژوهش، دو دسته شاخصهای عینی و ذهنی قابل سنجش است. معیارهای ذهنی اشاره به میزان رضایتی دارد که شهروندان از سالم بودن محیط خود بیان می‌دارند. جدید بودن روش فراتحلیل برای استخراج شاخصهای شهر سالم و ناشناخته بودن نسبی این روش، استفاده از روشهای کیفی را ضروری میکند. روشهای کیفی از مدت‌ها قبل، کاربرد وسیعی یافته‌اند.
با توجه به همه شاخص های موجود، بیشترین قدرت تحلیل در خصوص شهر سالم «مسیر ویژه دوچرخه سواری» است که این امر، لزوم برنامه ریزی حمل و نقل را برای یک شهر سالم نشان می دهد. کاهش ترافیک موتوری، همراه با ارتقاء حمل و نقل فعال و سبز شهری، فضای بیشتری برای ترازبندی دارد و اهداف زندگی، بهداشت محیط و عدالت، نه تنها یک شهر قابل زندگی بلکه یک شهر سالم نیز فراهم میکند. قابلیت زندگی فعلی، در این تعریف باید به طور جامع تری شاخصهای بهداشت و رفاه، محیط زیست و اقتصادی- اجتماعی در نظر گرفته شود. یک شهر قابل زندگی همچنین باید یک شهر سالم از نظر محیط زیست نیز باشد.
برنامهریزی بهتر حمل و نقل میتواند منجر به خنثی شدن کربن، شهرهای قابل زندگی و سالم تر، به ویژه از طریق تغییر کاربری اراضی، حرکت از حمل و نقل موتوری خصوصی به حمل و نقل عمومی و فعال و سبز شدن شهرها شود. در همین راستا، در نظر گرفتن تأثیرات بهداشتی در مقررات آینده ساختمان، ادغام و هماهنگی سیاستهای کلیدی که مقیاسها و مراحل مختلف فرآیندهای توسعه را تحت پوشش قرار میدهد. ایجاد شهرهای سالم و قابل زندگی که برای همه ساکنین عادلانه باشد، نیاز به حمل و نقل آگاهانه، یکپارچه، کاربری زمین و برنامهریزی زیرساختها دارد.
با رشد سریع جمعیت و گسترش روزافزون شهرنشینی در جهان، به ویژه در خلال قرن بیستم، ناظر طرح مقولههای جدیدی در ارتباط با انسان و سلامت هستیم. فکر نوین توسعهی پایدار با محوریت بهبود وضعیت محیطی، سلامت زیست، کیفیت زندگی بشری و ... یکی از مهم ترین موارد مذکور است که در بطن خود ایده هایی چون شهرسالم را می پروراند. این تفکر در دهه ی 1980 موضوع شهر سالم را از سوی سازمان جهانی بهداشت مطرح کرد که مبتنی برهمکاری میان بخشی و مشارکت مردمی در زمینهی دستیابی به برنامه سلامت است. شهر سالم، آرمان شهری است که دستیابی به آن در طول قرون و اعصار گذشته همیشه مورد توجه فلاسفه به طور اخص و مردم به صورت عام بوده و امروزه نیز در دستور کار برنامهریزان و سیاستگذاران بخشهای مختلف توسعه قرار گرفته است. به تعبیر سازمان بهداشت جهانی شهر سالم شهری است که به طور دائم سیاستهای عمومی خود را توسعه میبخشد و چشماندازهای سلامت محوری چون محیط فیزیکی و سلامت و رفاه، تأمین نیازهای اساسی، اقتصاد شهری زنده، نوآوری و پویا، دسترسی به تجارب و منابع در سطح وسیع برای همه، تشویق جامعه برای ارتباط با میراث فرهنگی، داشتن حداقل سطح مناسب از بهداشت عمومی و خدمات درمانی، داشتن ساختار شهری مناسب و ... را در خود جای میدهد.
منابع
پوراحمد، احمد؛ گروسی، علیرضا؛ نوری، ابوالفضل (1392). ارزیابی شاخصهای مسکن شهرستان نظرآباد با رویکرد شهر سالم. برنامه ریزی کالبدی فضایی، سال 2، شماره 4، صص 33-21.
پیری، فاطمه؛ امانپور، سعید؛ عباسپور، مریم (1394). تحلیل فضایی شاخصهای شهر سالم در مرکز شهرستانهای استان ایلام. مطالعات برنامه ریزی سکونتگاههای انسانی، سال دهم، شماره 31، صص 60-45.
حاتمینژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد؛ منصوریان، حسین؛ رجایی، عباس (1392). تحلیل مکانی شاخصهای کیفیت زندگی در شهر تهران. مجله پژوهشهای علوم انسانی، دوره 45، شماره 4، صص 56-29.
حیدری، اصغر؛ الله قلیپور، سارا؛ ابدالی، یعقوب (1395). بررسی و تحلیل شاخصهای شهر سالم در شهر کرمان. دومین کنگره بینالمللی زمین، فضا و انرژی پاک، دانشگاه تهران، صص 15-1.
خادمی، امیرحسین؛ جوکار سرهنگی، عیسی (1391). ارزیابی کیفیت زندگی شهری (مطالعهی موردی: بافت فرسوده شهر آمل). نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره 1، شماره 4، صص 117-100.
رحیمی، محمد؛ پازند، فاطمه (1396). تحلیل و ارزیابی کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم (مطالعه موردی: شهر کرمان). فصلنامه برنامهریزی منطقهای، شمارۀ پیاپی 25، صص 82-69.
رهنما، محمدرحیم؛ مهرورز، اکرم؛ سیاحی، زهرا (1394). تحلیلی بر شاخصهای شهر سالم) مطالعه موردی: منطقه 11 شهرداری مشهد). مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی، سال دهم، شماره 32 ، صص 38-17.
زمانزاده دربان، زمزم (1397). تحلیل ابعاد پایداری در پروژه «شهر سالم» و ارائه راهکارهای تحق بخشی در ایران. مدیریت شهری، شماره 50، صص 235-215.
سلیمی سبحان، محمدرضا؛ منصوری، بابر (1397). ارزیابی شاخصهای شهر سالم با استفاده از مدل تاپسیس فازی، نمونه موردی (مناط دهگانه شهر شیراز ). مجله علوم جغرافیایی (جغرافیای کاربردی)، دوره 16، شماره 32، صص 64-54.
سلیمی سبحان، محمد رضا؛ منصوری، کامران (1399). تحلیلی بر رویکرد شهر سالم و شاخصهای آن؛ مطالعه موردی: شهر شیراز. فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامهریزی منطقهای) سال 10، شماره 2، صص 469-455.
شیخزاده، فرزانه؛ محمدی، محمود؛ احمدشاهیوندی، محمد (1397). تدوین الگوی برنامهریزی راهبردی محلهمحور با تأکید بر رویکرد شهر سالم (مطالعه موردی: محله ساربان شهر بجنورد). مجلّة جغرافیا و توسعة فضای شهری، شمارۀ 1 (پیاپی8) ، صص 111-93.
شاطریان، محسن؛ حیدری سورشجانی، رسول؛ فلاحتی ، فرشاد (1399). ارزیابی شاخصهای کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم (مطالعه موردی: بافتهای فرسودۀ شهر کاشان). دو فصلنامة علمی جغرافیای اجتماعی شهری، دورۀ 7 شمارۀ 1 (پیاپی 16)، صص 80-65.
شماعی، علی؛ جانبابانژاد، محمدحسین؛ زمانی، زهرا (1394). ارزیابی شاخصهای کاربری اراضی شهری با تأکید بر سرانه مطلوب شهر سالم (مطالعه موردی: شهر، بابل). نشریه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامهریزی، سال 19، شماره 54، صص 170-143.
شمسالدینی، علی؛ کیانی، پریا؛ امیری فهلیانی، محمدرضا (1395). تحلیلی بر قابلیتها و محدودیتهای توسعه فیزیکی شهر نورآباد ممسنی؛ با تأکید بر شاخصهای شهر سالم. نشریه پژوهش و برنامهریزی شهری، سال ،7 شماره 26، صص 130-111.
ضرابی، اصغر؛ قدمی، مصطفی؛ کنعانی، محمدرضا (1391). ارزیابی سکونتگاههای شهری با رویکرد شهر سالم در استان مازندران. فصلنامة علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 12، شماره 47، صص 151-131.
عزیزپور، فرهاد؛ افراخته، حسن؛ شامانیان، مریم (1393). تحلیل فضایی کیفیت زندگی در سکونتگاههای روستایی نمونه- موردی: دهستان قرق شهرستان گرگان. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال 3، شماره 1، پیاپی 7 ، صص 122-107.
علوی، سیدعلی؛ عبودی، محمدرضا؛ دانشور، مهناز (1397). سنجش شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم؛ مطالعه موردی: شهر بهبهان. مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال 8، شماره 28، صص 18-1.
فرنام، علی؛ .) صباغی، حمیدرضا ) 0022 درباره مقابله با شیوع ویروس کرونا (32) بررسی ابعاد آثار گسترش ویروس کرونا بر حوزه شهری و شهرسازی. مرکز پژوهشها مجلس شورای اسلامی، معاونت پژوهشهای زیربنایی و امور تولیدی دفتر مطالعات زیربنایی، شماره مسلسل 16987، صص 14-1.
قدمی، مصطفی؛ پژوهان، موسی (1390). تحلیل فضایی وضعیت شاخصهای شهر سالم با روش خوشهبندی فازی سیمینز و مدل تاپسیس؛ مطالعه موردی: نقاط شهری استان مازندران. مجله پژوهش و برنامهریزی شهری، سال 2، شماره 6، صص 54-35.
کنارکوهی، الهه؛ اذانی، مهری؛ خادمالحسینی، احمد؛ صابری، حمید (1399). تبیین اثرات عوامل فرهنگی-اجتماعی بر دستیابی به الگوی شهر سالم؛ مطالعه موردی: شهر بهبهان. فصلنامه شهر پایدار، دورۀ 3 ، شمارۀ3 صص 16-1.
لطفی، صدیقه؛ مهدی، علی؛ مهدیان بهنمیری، معصومه (1392). ارزیابی شاخصهای شهر سالم در منطقۀ دو شهر قم. فصلنامة مطالعات توسعة اجتماعی-فرهنگی، سال 11،شمارۀ 2، صص 99-76.
مهکویی، حجت؛ شیرانی، نادر (1399). تحلیل شاخصهای شهر خلاق و ارتباط آن با مدیریت توسعه شهری سالم مطالعه موردی: کلانشهر اصفهان. فصلنامه علمی پژوهش و برنامهریزی شهری سال 11 شمارۀ پیاپی 41، صص 146-131.
مختاری، امین؛ ایرانلو، مریم (1396). تحلیلی بر شاخصهای شهر سالم (مطالعه موردی: شهر بندر امام خمینی(ره). جغرافیا (فصلنامه علمی-پژوهشی و بینالمللی انجمن جغرافیای ایران،) سال 15، شماره 55، صص 320-297.
محمدی دهچشمه، مصطفی؛ پرویزیان، علیرضا؛ علیزاده، مهدی (1396). استخراج و سنجش شاخصهای شهر سالم در مناطق هشتگانه شهر اهواز. نشریه پژوهش و برنامهریزی شهری، سال 8، شماره 29، صص 178-161.
نظمفر، حسین؛ عشقی چهاربرج، علی؛ علوی، سعیده؛ عشقی، ثریا (1397). تحلیل فضایی شاخصهای شهر سالم در سکونتگاههای شهری (مطالعه موردی : استان اردبیل). علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره 20، شماره 4، صص 282-268.
نکویی مقدم، محمود؛ افشار، زهرا (1394). تحلیل شاخصهای شهر سالم در شهر کرمان در سال 1391. دوماهنامه علمی-پژوهشی دانشکده بهداشت یزد، سال 14، شماره 6، ویژهنامه 1394، شماره مسلسل 54 ، صص 542-529.
Ashton, J( 2009). From Healthy Towns 1843 to Healthy City 2008. Public Health,123,11-13, https://doi.org/10.1016/j.puhe.2008.10.024
Ahmadi, H (2007). Roots of Creating Healthy City concept. City Development Research Journal, 6,50-56 .
Benito del Pozo, p., Nestor, Serrano., Marqués-Sánchez, Pilar. (2016). Social networks and healthy cities: spreading good practices based on a spanish case study.
Geographical Review, 107, 624- 639, https://doi.org/10.1111/j.1931-0846.2016.12210.x.
Balaban, O., Puppim de Oliveira, J.A (2017). Sustainable buildings for healthier cities: assessing the co-benefits of green buildings in Japan. Journal of Cleaner Production ,163 ,68-78, https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.01.086.
Corburn , J (2017). Equitable and healthy City Planning: Towards Healthy Urban Governance in the Century of the City. Healthy Cities , 31-41.
Chen, P., Chou, S (2061). The influence of individual differences on continuance intentions of enterprise resource planning (ERP). International Journal of Human-Computer Studies, 67, 484- 496, https://doi.org/10.1016/j.ijhcs.2009.01.001.
Carmichael, L., Prestwood, E., Marsh, R., Ige, J., Williams, B., Pilkington, P., Eaton, E., Michalec , A (2020). Healthy buildings for a healthy city: Is the public health evidence base informing current building policies? Science of the Total Environment, journal homepage: www.elsevier.com/locate/scitotenv ,719, 1-11 ,https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.137146 .
Capolongo, S., Lemaire, N., Oppio, A., Buffoli, M., Roue Le Gall, A (2016). Action planning for healthy cities: the role of multi-criteria analysis, developed in Italy and France, for assessing health performances in land-use plans and urban development projects. Epidemiologia e Prevenzione, 40 (3-4),257-264.
De Leeuw, E (2009). Evidence for Healthy Cities: reflections on practice, method and theory. Health Promotion International, 24, 19-36.
https://doi.org/10.1093/heapro/dap052.
EL Azzaoui, A., Singh, S.k., Park, J. H (2021). SNS Big Data Analysis Framework for COVID-19 Outbreak Prediction in Smart Healthy City. Sustainable Cities and Society, journal homepage: www.elsevier.com/locate/scs , 71, 1-14, DOI: 10.1016/j.scs.2021.102993 .
Giles-Corti, B., Lowe, M., Arundel, J(2020). Achieving the SDGs: Evaluating indicators to be used to benchmarkand monitor progress towards creating healthy and sustainable cities, Health Policy, Contents lists available at ScienceDirect, j our na l ho me page: www.elsevier.com/locate/healthpol 124 , 582-590,https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2019.03.001 .
Jiang, B (2016). Healthy City, Healthy Landscape: Mental Health First. The Hong Kong University of Science and Technology.
Khomenko, S., Nieuwenhuijsen, M., Ambròs, A., Wegener, S.,Mueller, N(2020). Is a liveable city a healthy city? Health impacts of urban and transport planning in Vienna, Austria. Environmental Research, Contents lists available at ScienceDirect,journal homepage: www.elsevier.com/locate/envres, 183,1-14, https://doi.org/10.1016/j.envres.2020.109238 .
Krefis, A., Augustin, M., Schlünzen, K.,Oßenbrügge, J., Augustin, J (2018). How Does the Urban Environment Affect Health and Well-Being? A Systematic Review. Urban Science, 2(21), 1-21, https://doi.org/10.3390/urbansci2010021.
Lawrence, R. , Fudge, C (2009). Healthy Cities in global and regional context. Health Promotion International, 24,11-18, https://doi.org/10.1093/heapro/dap051.
Lowe, M., Arundel, J., Hooper, P., Rozek, J., Higgs, C., Roberts, R., Giles-Corti, Billie (2019). Liveability aspirations and realities: Implementation of urban policies designed to create healthy cities in Australia. Journal Pre-proof ,Social Science & Medicine ,245, 1-47, doi: https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2019.112713.
Macfarlane, R.G., Wood, L.P., MA, Campbell , M.E(2015). Healthy Toronto by Design: Promoting a healthi built environment. Public Health, https://doi.org/10.17269/cjph.106.3855, 106(1), eS5–eS8
Nekouii, M., Afshar, Z (5162). Analysis of Healthy City Indicators in Kerman in 2012. Journal of Tolo Behdasht, 14, 6, 529-543.
Nieuwenhuijsen ,M.J (2020). Urban and transport planning pathways to carbon neutral, liveable and healthy cities; A review of the current evidence. Environment International , Contents lists available at ScienceDirect ,journal homepage,140, 1-10, https://doi.org/10.1016/j.envint.2020.105661.
Piri, F., Amanpour, S., Abaspour, M (2015). Spatial Analysis of Healthy City Indicators in Ilam City Center. Journal of Planning Studies of Human Settlements, 31, 45-60.
Tzoulas. K., James, P (2004). Finding Links Between Urban Biodiversity and Human Health and Well-Being. Research Institute for the Built & Human Environment, School of Environment & Life Sciences, University of Salford, Manchester, M5 4WT,208-217,
This version is available at: http://usir.salford.ac.uk/id/eprint/11380/
Taylor. M (2010) .The Healthy Cities Movement. Working Paper for the Lancet Commission on Healthy Cities, Department of Geography,University College
London. 6-61 .
United Nations (2014). World Urbanization Prospects. Department of Economic and Social Affairs, New York.
United Nations (2014). World Urbanization Prospects. Department of Economic and Social Affairs, New York.
World Health Organization (1997) .City planning for health and sustainable Development. European Sustainable Development and Health Series 2.
Whittingham, N (2013). Towards the healthy city: An urban planner's reflection on health , and wellbeing. Global Built Environment Review, 8(2), 61-78
World Bank (2018). Urban Development. Retrieved 29 May 2018, from www.worldbank.org/ en/ topic/urbandevelopment/overview.
World Health Organization (1997). City planning for health and sustainable development. European Sustainable Development and Health Series 2.
Zhouو H., He و Sh., Cai,Y., Wang, M., Su, Sh( 2019) .Social inequalities in neighborhood visual walkability: Using street view imagery and deep learning technologies to facilitate healthy city planning. Sustainable Cities and Society, Contents lists available at ScienceDirect, journal homepage: www.elsevier.com/locate/scs ,50, 1-15,https://doi.org/10.1016/j.scs.2019.101605.
Zupancic, T., Kingsley, M., Jason, T., Macfarlane, R (2015). Green city: Why nature matters to health: an evidence review. Toronto Public Health. 6-65
Wang, J., Qingji, Sh., An, Ch., Yan, K (2016). Current Status of Low-Carbon Healthy City Development in China. Edition1, Publisher Springer- Verlag Berlin Heidelberg, 181.
[1] World Health Organization (WHO)
[2] United Nations
[3] World Bank
[4] Krefis
[5] Tzoulas & James
[6] Corbum
[7] Taylor
[8] Ashton
[9] Piri
[10] Lawrence & Fudge
[11] Chen
[12] De Leeuw
[13] Balaban & Puppim
[14] Land use compatibility
[15] neighborhood texture
[16] quality of access
[17] access to neighborhood services
[18] strength of building materials
[19] physical diversity
[20] quality of life
[21] noise pollution
[22] air pollution
[23] garbage collection
[24] environmental health
[25] water quality
[26] Random effect model
[27] Statistical Package for Social Science (SPSS)
[28] Comprehensive Meta-Analysis 2 (CMA2)
[29] Summery
[30] Weight
[31] این مقاله در سال 1391 به چاپ رسیده است.
[32] Lower limit
[33] Power
[34] شاخص «دسترسی به پارک و فضای سبز» در هر دو گروه مطالعات، بررسی شده بود.
[35] مقدار فضای سبز شامل گویههای«سطح فضای سبز»، «سرانه فضای سبز» و »تعداد فضای سبز «است.