بررسی تطبیقی مؤلفه‌های امنیت پایدار شهری در مناطق مرزنشین (مورد پژوهی: شهرهای مریوان ایران و کلار اقلیم کردستان عراق)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

مقداد حسن عبدالقادر شاکلی ¹ , علی پناهی ² , رضا Reza ³

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا وبرنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - استادیارگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
3 - استادیارگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1401/10/17 تاریخ پذیرش : 1401/11/20 تاریخ انتشار : 1401/11/20

کلید واژه: امنیت, مناطق مرزی, امنیت پایدار, شهر مریوان, شهر کلار,

چکیده مقاله :

یکی از دغدغه‌های اصلی حکومت‌ها به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه، تأمین امنیت در مناطق مرزنشین می‌باشد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی وضعیت مؤلفه‌های امنیت پایدار شهری با تأکید بر شهرهای مرزی مریوان ایران و کلار اقلیم کردستان عراق نگارش شده است. روش پژوهش در مطالعه‌ی حاضر کمی-کیفی با ماهیت کاربردی-توسعه‌ای بوده که به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات از روش میدانی-پرسشگری (پیمایشی) استفاده شده است. در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات تحقیق نیز با توجه به رویکرد توصیفی-تحلیلی از مدل‌سازی معادلات ساختاری در نرم‌افزار Amos استفاده گردیده است. همچنین جامعه‌ی آماری تحقیق شامل شهروندان شهرهای مریوان و کلار بوده که بر مبنای فرمول کوکران 383 نفر به‌عنوان حجم نمونه برای هر کدام از شهرها تعیین شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که میزان تحقق‌پذیری ابعاد امنیت پایدار یعنی امنیت فردی و اجتماعی، امنیت کالبدی-زیست‌محیطی، امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده بر اساس مدل ساختاری در شهر کلار به ترتیب 72/0، 51/0، 64/0، 47/0 و 39/0 و در شهر مریوان به ترتیب 64/0، 55/0، 27/0، 46/0 و 31/0 بوده است. نتایج نیز حاکی از آن است که ابعاد امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده در شهر مریوان و ابعاد امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده در شهر کلار دارای وضعیت نامطلوبی هستند. بنابراین تنها تفاوت این دو شهر در وضعیت نامطلوب مؤلفه‌های امنیت اقتصادی در شهر مریوان و وضعیت مطلوب آنها در شهر کلار بوده است.

چکیده انگلیسی:

One of the main concerns of governments, especially in developing countries, is to provide security in border areas. In this regard, the current research was written with the aim of identifying the status of the components of sustainable urban security with an emphasis on the border cities of Marivan/Iran and Kalar/Kurdistan Region Iraq. The research method in the current study is quantitative-qualitative with an applied-developmental nature, and field-questionnaire (survey) method was used to collect information. In line with the analysis of research data, according to the descriptive-analytical approach, structural equation modeling has been used in Amos software. The statistical population of the research also includes the citizens of Marivan and Klar cities, based on Cochran's formula, 383 people have been determined as the sample size for each of the cities. The findings of the research show that the degree of realization of the dimensions of sustainable security, i.e. personal and social security, physical-environmental security, economic security, political security and supportive management based on the structural model in Kalar city is 0.72, 0.51, 0.64, 0.47 and 0.39 respectively, and in Marivan city is 0.64, 0.55, 0.27, 0.46 and 0.31 respectively. The results also indicate that the dimensions of economic security, political security and supportive management in Marivan city and the dimensions of political security and supportive management in Kalar city have an unfavorable situation. Therefore, the only difference between these two cities is the unfavorable state of economic security components in Marivan city and their favorable state in Kalar city.

متن کامل:



                        

بررسی تطبیقی مؤلفه‌های امنیت پایدار شهری در مناطق مرزنشین (مورد پژوهی: شهرهای مریوان ایران و کلار اقلیم کردستان عراق)¹

 

چکیده

وجود امنیت در محیط‌های شهری یکی از الزامات اساسی کیفیت زندگی محسوب می‌شود. امروزه با توجه به گستردگی شهرنشینی و رواج ناامنی‌ها در شهرها، مطالعه‌ی موضوع امنیت در ابعاد مختلف و ارائه‌ی راهکارهایی در جهت ارتقاء آن در شهرها به‌ویژه مناطق مرزنشین ضرورت یافته است. بنابراین، یکی از دغدغه‌های اصلی حکومت‌ها به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه، تأمین امنیت در مناطق مرزنشین می‌باشد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی وضعیت مؤلفه‌های امنیت پایدار شهری با تأکید بر شهرهای مرزی مریوان ایران و کلار اقلیم کردستان عراق نگارش شده است. روش پژوهش در مطالعه‌ی حاضر کمی-کیفی با ماهیت کاربردی-توسعه‌ای بوده که به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات از روش میدانی-پرسشگری (پیمایشی) استفاده شده است. در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات تحقیق نیز با توجه به رویکرد توصیفی-تحلیلی از مدل‌سازی معادلات ساختاری در نرم‌افزار Amos استفاده گردیده است. همچنین جامعه‌ی آماری تحقیق شامل شهروندان شهرهای مریوان و کلار بوده که بر مبنای فرمول کوکران 383 نفر به‌عنوان حجم نمونه برای هر کدام از شهرها تعیین شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که میزان تحقق‌پذیری ابعاد امنیت پایدار یعنی امنیت فردی و اجتماعی، امنیت کالبدی-زیست‌محیطی، امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده بر اساس مدل ساختاری در شهر کلار به ترتیب 72/0، 51/0، 64/0، 47/0 و 39/0 و در شهر مریوان به ترتیب 64/0، 55/0، 27/0، 46/0 و 31/0 بوده است. نتایج نیز حاکی از آن است که ابعاد امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده در شهر مریوان و ابعاد امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده در شهر کلار دارای وضعیت نامطلوبی هستند. بنابراین تنها تفاوت این دو شهر در وضعیت نامطلوب مؤلفه‌های امنیت اقتصادی در شهر مریوان و وضعیت مطلوب آنها در شهر کلار بوده است.  

واژگان کلیدی: امنیت، امنیت پایدار، مناطق مرزی، شهر مریوان، شهر کلار.

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]  - مقاله‌ی حاضر مستخرج از رساله‌ی دکتری تحت عنوان بررسی تطبیقی شاخص‌های زیست‌پذیری و توسعه‌ی پایدار در شهرهای مرزی (مطالعه موردی: شهرهای مریوان و کلار) با همکاری نویسندگان می‌باشد.

بیان مسئله:

برقراری امنیت در شهرها به‌عنوان بستر اساسي براي ايجاد ارتباطات اجتماعي و ارائه‌ی خدمات عمومي و برخورداری شهروندان از امنیت در ابعاد اقتصادی، فرهنگی، کالبدی، اجتماعی و در نتيجه ايجاد شهري پايدار می‌باشد. بي‌ترديد نمي‌توان بدون توجه به امنیت شرايط توسعه‌ی مناسب و پايدار شهري را فراهم ساخت. بنابراین افزایش امنیت در شهرها و ایجاد فضاهای امن که شهروندان در آن حضور یابند و مقدمات توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی فراهم گردد، ضروری می‌باشد.

از طرفی دست‌یابی به رفاه یکی از شاخص‌های اصلی زندگی و همچنین از اهداف اساسی سیاست‌های عمومی تلقی می‌گردد (OECD, 2013:1). همچنین رفاه یکی از مؤلفه‌های اصلی پایداری (Cloutier and Pfeiffer, 2015:318) و یک شاخص ذهنی از زیست‌پذیری در شهرها است (Okulicz-Kozaryn and Valente, 2019:198). برای ارزیابی رفاه، توسعه‌ی شهری و زیست‌پذیری در داخل شهرها، محققان اغلب از شاخص‌های ذهنی (شاخص‌هایی همچون اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و کالبدی-زیست‌محیطی) استفاده می‌کنند که ارتباط مستقیم با زندگی شهری دارد (Ma et al, 2018:230). در این بین، ایمنی و امنیت از ارکان مهم و پیش‌نیاز توسعه‌ی پایدار جوامع و زیست‌پذیری در ابعاد مختلف محسوب می‌گردد و اکثر صاحب‌نظران بر این موضوع تأکید داشته‌اند (Van de berg, 2007:132). به‌طور کلی می‌توان عنوان کرد که امنیت مقوله‌ای کلی و عمومی است و پرداختن به آن لازمه‌ی رفع هرگونه تهدید بالقوه و بالفعلی است تا انسان بتواند با آرامش خاطر به دیگر وجوه زندگی خویش بپردازد (عباس‌زاده فتح‌آبادی و سبزی، 742:1394). در این راستا، تغییر و تحول مفهوم امنیت به امنیت پایدار با دیدگاهی جامع و تأکید بر ابعاد مختلف کالبدی، زیست‌محیطی و انسانی ضروری بوده است (Weisburd et al, 2016:34). بنابراین، بررسی امنیت پایدار شهرها که با مسائل و مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند و برنامه‌ریزی استراتژیک در راستای ارتقاء امنیت و زیست‌پذیری آنها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است؛ به‌ویژه شهرهای مناطق مرزی که عدم تحقق شاخص‌های امنیت در این شهرها، معضلات متعددی همچون بی‌تعادلی و توسعه نیافتگی را به همراه خواهد داشت که پیامد آن مهاجرت از این مناطق و شکل‌گیری ناهنجاری‌های گسترده در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و ... است. در این راستا، با توجه به اهمیت توسعه‌یافتگی مناطق مرزی و تحقق شاخص‌های امنیت در این شهرها، هدف از پژوهش حاضر بررسی تطبیقی تحقق‌پذیری شاخص‌های امنیت پایدار، در شهرهای مریوان ایران و کلار اقلیم کردستان عراق است تا ضمن بررسی و برنامه‌ریزی به‌منظور شکوفاسازی این مناطق از منظر شاخص‌های امنیت و توسعه‌ی پایدار، مقدمات توسعه‌ی سایر مناطق کشور فراهم آید. به‌طور کلی شهرهای مریوان و کلار از نقاط حساس و استراتژیک کشورهای ایران و عراق به حساب می‌آیند. این شهرها علاوه بر تأثیرپذیري از شرایط و ویژگی‌هاي مربوط به کل کشور، متأثر از مسائل و ویژگی‌هاي خاص آن سوي مرزها نیز هستند. ویژگی‌هایی نظیر دوري از مرکز، انزواي جغرافیایی، خلأهاي مرزي، توزیع جغرافیایی عوارض و پدیده‌ها، میزان و نوع منابع و امکانات، نحوه‌ی استقرار و چگونگی به‌کارگیري تجهیزات، امنیت پایدار این شهرهای مرزي را تحت تأثیر قرار داده است. از طرفی با توجه به سکونت قوم کرد و اقلیت‌هاي مذهبی در این شهرهای مرزی و همچنین فضاي بی‌نظم محیط امنیتی و پیرامونی، توجه به تهدیدات مرزي یک دغدغه جدي برای این دو شهر و به تبع آن کشورهای ایران و عراق محسوب می‌شود. با توجه به مطالب ارائه‌شده و هدف پژوهش، پاسخگویی به سؤال زیر اساس کار پژوهش حاضر است:

وضعیت مؤلفه‌های امنیت پایدار در شهرهای مرزی مریوان و کلار  به چه صورتی است؟

مبانی نظری و پیشینه تحقیق:

در سال‌های اخیر مطالعات متعددی امنیت شهرهای مرزی را مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند که در ادامه به برخی از این مطالعات و پژوهش‌ها اشاره می‌گردد. 

ثنائی‌پور و زیودار (1400)، در پژوهشی تحت عنوان راهبردهای تأمین امنیت ملی پایدار در مناطق مرزی کشور با رویکرد سیاست‌های کلی به این نتایج دست یافته‌اند که توسعه‌ی کارآفرینی می‌تواند به‌عنوان راهبردی کارا و اثربخش در تأمین امنیت مناطق مرزی محسوب شود؛ به‌گونه‌ای که هم برای ساکنین این مناطق و هم برای حکومت‌ها، رابطه‌ی برد-برد ایجاد می‌نماید. کارآفرینی علاوه بر ایجاد مزیت‌های متعدد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، می‌تواند به افزایش امید و پویایی، شکوفایی استعدادها، توانایی‌ها و قابلیت‌های ساکنین مناطق مرزی منجر شود. حمیدی و همکاران (1398)، در پژوهش خود تحت عنوان برنامه‌ریزی راهبردی امنیت پایدار در منطقه‌ی مرزی رود ارس بیان داشته‌اند که در شرایط حساس کنونی مهم‌ترین عناصر تهدید امنیت پایدار در سکونتگاه‌هاي پیرامونی رود ارس از سه عامل «قومیت»، «فقر و محرومیت» و «مدیریت نامطلوب» نشأت می‌گیرد. این عوامل می‌تواند در بلندمدت با ایجاد شکاف راهبردي و فضایی، به تضعیف حاکمیت سیاسی و تمامیت ارضی انجامیده و در کوتاه‌مدت با بروز واگرایی، امنیت پایدار این مناطق را با چالش مواجه سازد. جلوگیري از تبدیل ضعف‌هاي موجود به تهدید و در نهایت بحران، نیازمند انسجام‌بخشی به برنامه‌ریزي و برنامه‌هاي توسعه‌اي و مدیریتی در کنار تقویت نقاط قوت و فرصت‌هاي منطقه‌ی مرزي ارس است. موسوی و همکاران (1396)، در پژوهش خود به اولویت‌بندی شاخص‌های امنیت پایدار در مناطق مرزی استان خراسان رضوی پرداخته‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مؤلفه‌های امنیت اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، سیاسی و نظامی به ترتیب بیشترین نقش را در شکل‌گیری امنیت پایدار مناطق مرزی دارا هستند. همچنین ساچ-پینسلی¹ (2019)، در پژوهش خود به سنجش امنیت در محیط‌های ساخته‌شده و ارزیابی آسیب‌پذیری شهری در مقیاس انسانی پرداخته است. در این تحقیق هدف علاوه بر سنجش کالبدی و فیزیکی امنیت بر مبنای رویکردهای کمی، ارائه‌ی الگوی کیفی در راستای ارزیابی امنیت شهری بر مبنای درک انسانی و همچنین برنامه‌ریزی در راستای آن بر مبنای شاخص رتبه‌بندی امنیتی² است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که بهره‌مندی از رویکردهای کمی-کیفی به‌عنوان الگوی قابل قبول تحقق امنیت محسوب می‌گردد. یو³ و همکاران (2018)، نیز در پژوهشی تحت عنوان اهداف سکونتگاه‌های مرزی و عوامل تعیین‌کننده در جذب جمعیت شناور این مناطق در شهرهای چین بیان داشته‌اند که دولت‌های محلی در این مناطق برای توسعه‌ی امنیت و رونق شهرهای مرزی بایستی به جذب و استقرار این جمعیت با برنامه‌ریزی استراتژیک نائل آیند.

بررسی پیشینه‌ی پژوهشی نشان می‌دهد که امنیت پایدار در ابعاد سیاسی و اقتصادی در مطالعات گذشته مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. با این حال توجه به سایر مؤلفه‌ی امنیت پایدار همچون امنیت کالبدی، امنیت فردی-اجتماعی و تأکید بر مدیریت حمایت‌کننده، خلأ پژوهش‌های گذشته و نوآوری پژوهش حاضر محسوب می‌گردد. همچنین در این پژوهش دو شهر مریوان و کلار با حاکمیت سیاسی متفاوت در دو کشور همسایه یعنی ایران و عراق مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

به‌طور کلی می‌توان گفت که منطقه‌ی مرزی به‌عنوان یک ناحیه و سیستمی که در آنجا، قلمروهای تحت حکومت دو یا چند کشور به‌هم می‌رسند و یا تداخل پیدا می‌کنند، تعریف شده است (Peach and Adkisson, 2000:48). این مناطق به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی و دوري از مرکز و کانون قدرت اقتصادي و سیاسی، انزواي کارکردي، دوگانگی سیستمی (زرقانی و بخشی، 1293:1395)، ناپايداري سكونت و جابه‌جايي مداوم جميعت، تبادل‌هاي غيرقانوني مرزي، تفاوت‌هاي فرهنگي، قومي و مذهبي با مناطق داخلي كشور و تهديدهای خارجي با چالش‌های متعدد امنیتی روبه‌رو هستند (Vogel, 2004:4). بنابراین، ایجاد امنیت در مناطق مرزی چالش همیشگی حکومت‌ها بوده و چاره‌اندیشی برای رفع مسائل این مناطق و تحقق‌پذیری امنیت و توسعه‌ی پایدار ضرورتی انکارناپذیر است (Sedra, 2016:114). بدین منظور بایستی ابتدا به تعریف و ارائه‌ی شاخص‌های امنیت پرداخت. در راستای مفهوم امنیت، صاحب‌نظران تعاریف مختلفی ارائه داده­اند. ايان بلانی⁴ امنيت را رهايي نسبی از جنگ تعریف کرده است. اين صاحب‌نظر، امنيت را در رابطه با جنگ تعريف کرده که اين تعريف در شرايط امروزی دارای اما و اگرهای جدی می­باشد. لورِن مارتين⁵ در خصوص تعريف امنيت می­گويد که: "امنيت عبارت از تضمين رفاه آتی می­باشد". اين تعريف اگرچه بر مبنای يک نگرش وسيع­تری از امنيت صورت گرفته اما اينکه آيا امنيت به خودی خود بتواند باعث تضمين رفاه گردد، جای سؤال است. اما در اين امر شکی وجود ندارد که امنيت از لازمه­های رفاه است. جان یي مورز⁶ می­گويد که امنيت عبارت از رهايي نسبی از تهديدات زيان­بخش می­باشد. همچنین به عقيده­ی آرنولد ولفرز⁷ امنيت در معنای عينی آن فقدان تهديد نسبت به ارزش‌های کسب‌شده و در معنای ذهنی آن عبارت از فقدان هراس از اينکه ارزش­های مزبور مورد حمله قرار گيرد (زادولی خواجه، 24:1397). در تعریفی دیگر امنیت به معنای امنیت خاطر شهروندان از مال، جان و ... بیان شده که خود نشانگر سازمان‌یافتگی، قانونمندی و با ثبات بودن جامعه است (لطفی و همکاران، 1393: 56-39). همچنین در پژوهش‌های معاصر امنیت در قالب ابعاد مختلف امنیت اجتماعی، کالبدی، اقتصادی، سیاسی و ... تعریف شده است (Isa et al, 2016: 3809). با بررسی دیدگاه‌های ارائه‌شده می‌توان عنوان کرد که سیر تحول مفهومی امنیت از نگاه تک‌بعدی به چندبعدی و دربرگیرنده‌ی ابعاد توسعه‌ی پایدار بوده است. بنابراین، ضرورت پرداختن به موضوع امنیت از آن جایی مهم می‌نماید که وابستگی متقابل میان امنیت و توسعه، اجتناب‌ناپذیر است. مفاهیم توسعه و امنیت و تعریف رابطه­ی بین آنها ما را به این نتیجه می‌رساند که:

1.       توسعه، مولد امنیت است؛ بنابراین عقب‌ماندگی یک کشور در مسائل اقتصادي، اجتماعی فرهنگی و فناوري، باعث افزایش ضریب آسیب‌پذیري کشور و در شرایطی منجر به تهدید امنیت ملی می‌شود. ضمن این که توسعه و افزایش قدرت ملی یک کشور، مقدمه­ی تأمین امنیت ملی آن خواهد بود.

2.       امنیت، بسترساز توسعه است؛ بدین معنا که توسعه تنها در بستر امنیت، شکل می‌گیرد (زادولی خواجه، 27:1397 به نقل از مؤمن‌زاده، 27:1386).

از این‌رو امنیت مفهومی چندبعدی و جامع در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، کالبدی و زیست‌محیطی و همسو با رویکرد توسعه‌ی پایدار محسوب می‌شود (Solarte et al, 2020:1183). بنابراین در راستای تحقق امنیت و توسعه­ی پایدار وجود رویکرد مدیریتی جامع، واحد و همه‌جانبه‌نگر؛ به‌ویژه در مناطق مرزی که با مسائل و مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.

 

---

[1]  - Such-Pinsly

[2]  - Security Rating Index (SRI)

[3]  - You

[4]  - Ian Bellany

[5]  - lurene Martin

[6]  - John E. Morrz

[7]  - Arnold Wolfers

 

شکل (1): مدل مفهومی امنیت پایدار شهری

 

روش‌شناسی تحقیق:

روش پژوهش در مطالعه‌ی حاضر کمی-کیفی با ماهیت کاربردی-توسعه‌ای بوده که به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات از روش میدانی-پرسشگری (پیمایشی) استفاده شده است. با توجه به هدف پژوهش یعنی بررسی تطبیقی امنیت پایدار در شهرهای مرزی مریوان و کلار اقلیم کردستان عراق، ابتدا با استفاده از روش اسنادی، عوامل تبیین‌کننده‌ی امنیت پایدار شهری شناسایی و سپس از طریق پرسشگری و نظرسنجی از شهروندان شهرهای مریوان و کلار اطلاعات مورد نیاز جمع‌آوری گردیده است. در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات تحقیق نیز با توجه به رویکرد توصیفی-تحلیلی از مدل‌سازی معادلات ساختاری در نرم‌افزار Amos استفاده گردیده است. قابل ذکر است جامعه‌ی آماری پژوهش شامل شهروندان شهرهای مریوان و کلار بوده که حجم نمونه بر مبنای فرمول کوکران 383 نفر برای هر شهر محاسبه شده و نحوه‌ی دسترسی به آنها بر اساس الگوی تصادفی ساده است (قابل ذکر است که پرسشنامه‌ها با حضور نویسندگان تکمیل گردیده است). عوامل/متغیرهای استخراج‌شده به‌منظور تحلیل اطلاعات به شرح جدول شماره 1 می‌باشد. همچنین قابل ذکر است که از نظر زمانی پژوهش حاضر در زمستان 1400 و بهار 1401 و از نظر مکانی در شهرهای مریوان و کلار انجام گرفته است.

از طرفی در پژوهش حاضر به‌منظور سنجش اعتبار دروني ابتدا از روش اعتبار محتوا براي افزايش اعتبار پرسشنامه استفاده شده است. در اين راستا با استفاده از مقیاس‌های آزمون شده در پژوهش‌های مربوط به امنیت و نظرخواهي از اساتيد و كارشناسان متخصص در اين زمينه گام اول برداشته شد. سپس پرسشنامه‌ی تدوين‌شده طي دو مرحله‌ی مقدماتي و نهايي تكميل گرديد و با بررسي پاسخ‌های به‌دست آمده از 30 پرسشنامه‌ی مقدماتي (برای هر کدام از شهرها) و انجام محاسبات آماري لازم، پرسشنامه نهايي تدوين شد. همچنین جهت تحليل و بررسي ميزان صحت سؤالات پرسشنامه و سنجش سطح مناسبت ابزار تحليل، با استفاده از روش تحليل قابليت اطمينان، ضرايب آلفاي تمامي سؤالات محاسبه گردیده است. بر اساس محاسبات صورت گرفته ضرايب آلفاي تمامي سؤالات پرسشنامه بزرگتر از 6/0 و همچنین ضریب کل آلفا برای شهر مریوان 736/0 و برای شهر کلار 711/0 بوده است.

 

جدول (1): شاخص‌های تبیین‌کننده‌ی امنیت پایدار شهری و کدبندی آنها

امنیت پایدار SS	گویه‌ها	منابع
امنیت فردی و اجتماعی ISS	احساس آرامش روحی و روانی در فضاهای شهر ISS1، امنیت شبانه در شهر (امنیت منازل، خیابان ها و فضاهای عمومی) ISS2، امنیت وسایل نقلیه‌ی پارک‌شده در خیابان ISS3، عملکرد پلیس در برقراری نظم و امنیت و همچنین اجرای مناسب قوانین برای جلوگیری از وقوع جرم ISS4، میزان حس تعلق مکانی در ساکنین و مشارکت در راستای مقابله با انواع مسائل در حوزه‌ی شهر ISS5، امنیت تردد پیاده‌ی زنان و دختران در طی شبانه‌روز ISS6.	(Solarte et al, 2020)
امنیت کالبدی-زیست‌محیطی EPS	عدم آلودگی زیست‌محیطی همچون صوتی، هوا و آب در شهر EPS1، رعایت ماتریس‌های ظرفیت، مطلوبیت و سازگاری در برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهر با تأکید بر کاربری‌های حیاتی و حساس EPS2، دسترسی مناسب به فضاهای باز و اسکان موقت در شرایط بحرانی EPS3، دسترسی به مساکن ایمن و بادوام EPS4، روشنایی مناسب معابر و کوچه‌ها EPS5.	(Shamsuddin, 2020)
امنیت اقتصادی ES	دسترسی عادلانه به فرصت‌های شغلی متنوع در شهر ES1، دسترسی به درآمد پایدار و مطمئن ES2، حمایت ارگان‌های مسئول از اقشار کم‌درآمد ES3.	(نگارندگان، 1401).
امنیت سیاسی PS	عدم وجود درگیری و منازعات قومی با آن سوی مرز PS1، عدم وجود تهدیدات نظامی PS2، عدم تردد مهاجرین غیرقانونی، گروه‌های معاند و قاچاقچیان PS3.	(Bigo, 2002)
مدیریت حمایت‌کننده SM	ارائه‌ی آموزش‌های لازم جهت مقابله با انواع بحران‌ها به شهروندان SM1، بهره‌مندی از سیستم‌های پشتیبان تصمیم‌گیری و هدایت‌کننده برای ارائه‌ی راهبردهای آمادگی و مواجهه در برابر بحران SM2، ارتباطات میان سازمانی به‌منظور مشارکت حداکثریِ سازمان‌های مرتبط در فاز پیشگیری از آثار و نتایج بحران‌ها SM3، وجود بیمارستان‌های مجهز و دسترسی به آنها در حداقل زمان ممکن SM4، ایجاد پایگاه‌های ارتباطی بین مردم و سازمان‌های پاسخگو جهت تسریع در کیفیت پاسخگویی به نیازهای مردم SM5.	(Darkwah et al, 2018)

 

 

معرفی قلمرو مورد مطالعه:

در پژوهش حاضر به بررسی شهرهای مریوان ایران و کلار اقلیم کردستان عراق پرداخته شده است. شهر مریوان یکی از شهرهای استان کردستان می‌باشد که در غرب ایران و در مختصات جغرافیایی 46 درجه و 10 دقیقه و 30 ثانیه طول شرقی و 35 درجه و 31 دقیقه و 15 ثانیه عرض شمالی قرار دارد. این شهر در ارتفاع 1398 متری از سطح قرار داشته و مساحت آن بالغ بر 810 هکتار و جمعیت آن بر مبنای سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395، 151188 نفر بوده است. کلار نیز شهری در اقلیم کردستان عراق بر کنار رود سیروان (دیاله) می‌باشد. این شهر در بخش مرکزی شهرستان کلار استان سلیمانیه واقع شده است. این شهر روبه‌روی شهر قصر شیرین ایران واقع شده و در جنوب آن شهر کِفری واقع است. همچنین این شهر در مختصات جغرافیایی 45 درجه و 17 دقیقه و 21 ثانیه طول شرقی و 34 درجه و 36 دقیقه و 20 ثانیه عرض شمالی و در ارتفاع 882 متری از سطح قرار دارد. جمعیت این شهر بر اساس آمار و سرشماری سال 2019، 250644 نفر و مساحت آن 203 هکتار بوده است (صالح حسین، 71:1399). 

 

 

 

شکل (2): موقعیت جغرافیایی شهر کلار 

 

شکل (3): موقعیت جغرافیایی شهر مریوان 

 

یافته‌ها و تجزیه و تحلیل:

یافته‌های توصیفی:

همانطور که بیان گردید، جامعه‌ی آماری پژوهش حاضر شامل شهروندان شهرهای مریوان و کلار بوده (افراد بالای 18 سال)، که حجم نمونه بر مبنای فرمول کوکران 383 نفر برای هر شهر محاسبه شده و نحوه‌ی دسترسی به آنها بر اساس الگوی تصادفی ساده است. در جدول 2 و 3 ویژگی‌های حجم نمونه‌ی آماری پژوهش ارائه شده است.

نتایج حاصل از بررسی نمونه‌ی آماری شهر مریوان نشان می‌دهد که بین پرسش شوندگان 66 درصد مرد بوده‌اند. همچنین بیشترین حجم نمونه‌ی آماری در گروه سنی 39-30 سال با 39 درصد و مدرک کارشناسی با 49 درصد قرار داشته‌اند.

 

جدول (2): ویژگی‌های نمونه‌ی آماری پژوهش (شهر مریوان)

جنسیت	تعداد	سن	تعداد	تحصیلات	تعداد
مرد	254	29-19	97	زیر دیپلم	59
		39-30	151	دیپلم و فوق دیپلم	102
زن	129	49-40	82	کارشناسی	188
		50 سال و بالا	53	کارشناسی ارشد	27
				دکتری	7

 

 

بررسی نمونه‌ی آماری در شهر کلار نیز نشان می‌دهد که بیشترین پرسش شوندگان در بین مردان با 84 درصد، گروه سنی 49-40 سال با 27 درصد و مدرک دیپلم و فوق دیپلم با 39 درصد قرار داشته‌اند.

جدول (3): ویژگی‌های نمونه‌ی آماری پژوهش (شهر کلار)

جنسیت	تعداد	سن	تعداد	تحصیلات	تعداد
مرد	322	29-19	99	زیر دیپلم	84
		39-30	102	دیپلم و فوق دیپلم	151
زن	61	49-40	106	کارشناسی	125
		50 سال و بالا	76	کارشناسی ارشد	19
				دکتری	4

 

 

یافته‌های استنباطی:

به‌منظور شناسایی مؤلفه‌های تبیین‌کننده‌ی امنیت پایدار در شهرهای مرزی مریوان و کلار از نرم‌افزار مدل­سازی معادلات ساختاری AMOS گرافیک استفاده شده است. برای این منظور ابتدا ارتباط ساختاری جزئی برای این رابطه و سپس صورت کلی و نهایی آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. ارتباط ساختاری جزئی یا درونی به ارزیابی ارتباط ساختاری ناشی از میزان مطلوبیت متغیرهای امنیت فردی و اجتماعی، امنیت کالبدی-زیست‌محیطی، امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده به‌عنوان متغیر مستقل بر تحقق امنیت پایدار در شهرهای مریوان و کلار به‌عنوان متغیر وابسته بوده که برای ورود به بحث کلی و نهایی ابتدا مورد آزمون جداگانه قرار گرفته است.

 

جدول (2): تحلیل پایایی تبیینی متغیر مستقل و وابسته در مدل‌سازی معادلات ساختاری

SM	PS	ES	EPS	ISS	SSK	CA1	AVE 2	CR 3	متغیرها
-	-	-	-	-	817/0	83/0	619/0	73/0	امنیت پایدار کلار (SSK)
-	-	-	-	803/0	602/0*	78/0	631/0	75/0	امنیت فردی و اجتماعی (ISS)
-	-	-	793/0	536/0*	654/0*	77/0	649/0	78/0	امنیت کالبدی-زیست‌محیطی (EPS)
-	-	771/0	645/0*	624/0*	611/0*	75/0	668/0	81/0	امنیت اقتصادی (ES)
-	749/0	521/0*	641/0*	630/0*	572/0*	72/0	681/0	82/0	امنیت سیاسی (PS)
724/0	617/0*	568/0*	619/0*	589/0*	601/0*	71/0	689/0	85/0	مدیریت حمایت‌کننده (SM)
SM	PS	ES	EPS	ISS	SSK	CA	AVE	CR	متغیرها
-	-	-	-	-	837/0	85/0	628/0	71/0	امنیت پایدار مریوان (SSM)
-	-	-	-	815/0	597/0*	82/0	643/0	72/0	امنیت فردی و اجتماعی (ISS)
-	-	-	788/0	577/0*	654/0*	80/0	672/0	76/0	امنیت کالبدی-زیست‌محیطی (EPS)
-	-	765/0	538/0*	609/0*	612/0*	77/0	681/0	79/0	امنیت اقتصادی (ES)
-	761/0	610/0*	635/0*	563/0*	629/0*	74/0	686/0	81/0	امنیت سیاسی (PS)
745/0	628/0*	591/0*	574/0*	617/0*	581/0*	72/0	694/0	84/0	مدیریت حمایت‌کننده (SM)

*p < 0.05.

 

---

[1] - Cronbach’s Alpha

[2] - Average Variance Extracted

[3] - Composite Reliabilities

ورود عوامل تبیین‌کننده‌ی ارتباط ساختاری برای ارزیابی میزان مطلوبیت متغیرهای امنیت فردی و اجتماعی، امنیت کالبدی-زیست‌محیطی، امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده بر تحقق امنیت پایدار در شهرهای مریوان و کلار نشان می‌دهد میزان پایایی ترکیبی (CR) و ضریب پایایی (CA) به‌دست آمده بیش از 7/0 و میزان میانگین واریانس استخراج‌شده (AVE) که در قطر خطی جدول شماره 2 مشخص شده است بیش از 6/0 می‌باشد. همچنین همبستگی متغیرهای تحقیق که با رنگ تیره مشخص گردیده است برای شهر کلار در بازه 72/0 تا 82/0 و برای شهر مریوان در بازه 74/0 تا 84/0 بوده که ورود عوامل را برای تبیین امنیت پایدار در شهرهای مریوان و کلار به میزان قابل ملاحظه­ای تشریح می­کند.

 

جدول (3): آماره‌ی ساختار عاملی تأییدی ارتباط ساختاری متغیرهای مستقل و وابسته

متغیرها			df			CFI		IFI		RMSEA
	SSK	SSM		SSK	SSM	SSK	SSM	SSK	SSM	SSK	SSM
SSK/ SSM	04/848	40/866	382	22/2	28/2	928/0	936/0	947/0	921/0	03/0	01/0
امنیت فردی و اجتماعی	50/859	24/886		25/2	32/2	937/0	918/0	926/0	956/0	02/0	06/0
امنیت کالبدی-زیست‌محیطی	78/874	34/905		29/2	37/2	944/0	939/0	917/0	911/0	01/0	03/0
امنیت اقتصادی	88/893	98/912		34/2	39/2	903/0	925/0	928/0	936/0	05/0	02/0
امنیت سیاسی	34/905	62/920		37/2	41/2	922/0	938/0	909/0	942/0	02/0	05/0
مدیریت حمایت‌کننده	44/924	90/935		42/2	45/2	951/0	943/0	914/0	930/0	04/0	02/0

 

 

مهم­ترین سنجه­های شکل­دهنده‌ی آماری در ساختار عاملی تأییدی سنجه­ی خی‌دو یا کای اسکوئر () نسبت کای اسکوئر بر درجه آزادی، شاخص برازش تطبیقی¹ (CFI) و شاخص برازش افزایشی² (IFI) و در نهایت ریشه‌ی میانگین مربعات تقریبی³ (RMSEA) می‌باشد. این سنجه‌ها دارای مقدار معینی بوده که تحلیل را معنادار ساخته و به تشریح ارتباط ساختاری متغیرهای به‌دست آمده می‌پردازد. به علت متورم شدن میزان کای‌اسکوئر در نمونه‌های تحلیلی، اکثر تحلیل‌گران از نسبت کای اسکوئر بر درجه آزادی استفاده می‌کنند که نمونه‌های دقیق تحلیل‌شده برای شناسایی ساختار را به‌دست می‌دهد. مقدار این نسبت باید ترکیب نیمی از داده‌ها را دربر گیرد. به دیگر سخن نباید کمتر از دو باشد تا بتوان به معناداری داده‌های به کار رفته اطمینان داشت. نتایج تحلیل ساختار ارتباطی متغیرهای شناسایی‌شده در این سنجه نشان از قابل قبول بودن آن دارد. شاخص‌های برازش تطبیقی و افزایشی مطابق با استاندارهای آماری تعیین‌شده هرچه به سمت 1 میل کنند برازش از سطح نکویی بالایی برخوردار خواهد بود. نتایج این دو شاخص برای متغیرها و تبیین ارتباط ساختاری آن­ها قابل قبول به‌دست آمده است. شاخص ریشه‌ی دوم میانگین مربعات خطای برآورد یا RMSEA نیز آخرین سنجه‌ی ساختارشناسی در این مرحله است که در الگوهای قابل‌قبول مقدار 08/0 یا کمتر دارد. برازش الگوهایی که مقادیر بالاتر از 1/0 دارند، ضعیف برآورد می‌شوند. همان‌طور که در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود، مقدار این شاخص برای الگوی اندازه‌گیری کمتر از 08/0 است که نشان‌دهنده‌ی برازش مناسب الگوها، توسط داده‌ها است. در نهایت، با توجه به مطالب یادشده می‌توان نتیجه گرفت الگوهای اندازه‌گیری برازش خوبی دارند و به این معناست که متغیرهای آشکار به‌خوبی می‌توانند متغیرهای پنهان را اندازه‌گیری کنند.

---

[1] - Comparative Fit Index

[2] - Incremental Fit Index

[3] - Root-Mean-Square-Error of Approximation

 

 

شکل (4): معماری ساختار ارتباطی عوامل تبیین‌کننده‌ی امنیت پایدار در شهر کلار 

 

بر اساس نتایج به‌دست آمده میزان تحقق‌پذیری ابعاد امنیت پایدار در شهر کلار یعنی امنیت فردی و اجتماعی، امنیت کالبدی-زیست‌محیطی، امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده بر اساس مدل ساختاری به ترتیب 72/0، 51/0، 64/0، 47/0 و 39/0 بوده است. همچنین در بین متغیرهای فرعی بیشترین تحقق‌پذیری در عوامل تبیین‌کننده‌ی امنیت پایدار مربوط به متغیرهای وجود امنیت تردد پیاده‌ی زنان و دختران در طی شبانه‌روز، دسترسی به مساکن ایمن و بادوام، امنیت شبانه در شهر (امنیت منازل، خیابان ها و فضاهای عمومی) و روشنایی مناسب معابر و کوچه‌ها و کمترین میزان تحقق‌پذیری مربوط به متغیرهای دسترسی مناسب به فضاهای باز و اسکان موقت در شرایط بحرانی، رعایت ماتریس‌های ظرفیت، مطلوبیت و سازگاری در برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهر با تأکید بر کاربری‌های حیاتی و حساس، ارائه‌ی آموزش‌های لازم جهت مقابله با انواع بحران‌ها به شهروندان و وجود بیمارستان‌های مجهز و دسترسی به آنها در حداقل زمان ممکن می‌باشد.

 

 

شکل (5): معماری ساختار ارتباطی عوامل تبیین‌کننده‌ی امنیت پایدار در شهر مریوان

 

در شهر مریوان نیز میزان تحقق‌پذیری ابعاد امنیت پایدار یعنی امنیت فردی و اجتماعی، امنیت کالبدی-زیست‌محیطی، امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده بر اساس مدل ساختاری به ترتیب 64/0، 55/0، 27/0، 46/0 و 31/0 بوده است. همچنین در بین متغیرهای فرعی بیشترین تحقق‌پذیری در عوامل تبیین‌کننده‌ی امنیت پایدار مربوط به متغیرهای امنیت تردد پیاده‌ی زنان و دختران در طی شبانه‌روز، امنیت شبانه در شهر (امنیت منازل، خیابان ها و فضاهای عمومی)، عدم آلودگی زیست‌محیطی همچون صوتی، هوا و آب در شهر و امنیت وسایل نقلیه‌ی پارک‌شده در خیابان و کمترین میزان تحقق‌پذیری مربوط به متغیرهای دسترسی به درآمد پایدار و مطمئن، ایجاد پایگاه‌های ارتباطی بین مردم و سازمان‌های پاسخگو جهت تسریع در کیفیت پاسخگویی به نیازهای مردم، دسترسی عادلانه به فرصت‌های شغلی متنوع در شهر و رعایت ماتریس‌های ظرفیت، مطلوبیت و سازگاری در برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهر با تأکید بر کاربری‌های حیاتی و حساس می‌باشد.

پس از بررسی و تأیید الگوهای اندازه‌گیری برای آزمون معناداری فرضیه‌ها دو شاخص جزئی مقدار بحرانی و P به‌کار گرفته شده است. بر اساس سطح معناداری 05/0 مقدار بحرانی می­بایست بیشتر از 96/1 باشد، مقدار پارامتر کمتر از این در الگو، با اهمیت شمرده نمی‌شود. همچنین، مقادیر کوچک‌تر از 05/0 برای مقدار P حاکی از تفاوت معنادار مقدار محاسبه‌شده برای وزن‌های رگرسیونی با مقدار صفر در سطح 95 درصد اطمینان است. بر اساس نتایج مدل مقدار بحرانی برای متغیرهای امنیت فردی و اجتماعی و امنیت کالبدی-زیست‌محیطی در شهر مریوان و متغیرهای امنیت فردی و اجتماعی، امنیت کالبدی-زیست‌محیطی و امنیت اقتصادی در شهر کلار در سطح اطمینان 95 درصد معنادار بوده و برای متغیرهای امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده در شهر مریوان و متغیرهای امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده در شهر کلار معنادار نمی‌باشد.

جدول (4): ضریب رگرسیونی و مقادیر شاخص‌های جزئی مربوط به فرضیه‌ها

قلمرو مورد بررسی	تحقق‌پذیری ابعاد امنیت پایدار	ضریب رگرسیونی	مقدار بحرانی	P	نتیجه
شهر کلار	امنیت فردی و اجتماعی	675/0	85/3	000/0	تأیید
	امنیت کالبدی-زیست‌محیطی	441/0	42/2	000/0	تأیید
	امنیت اقتصادی	579/0	15/3	000/0	تأیید
	امنیت سیاسی	412/0	69/0	089/0	رد
	مدیریت حمایت‌کننده	305/0	29/0	117/0	رد
شهر مریوان	امنیت فردی و اجتماعی	552/0	04/3	000/0	تأیید
	امنیت کالبدی-زیست‌محیطی	472/0	51/2	000/0	تأیید
	امنیت اقتصادی	204/0	21/0	175/0	رد
	امنیت سیاسی	394/0	53/0	238/0	رد
	مدیریت حمایت‌کننده	236/0	24/0	209/0	رد

 

 

بررسی شاخص‌های جزئی در دو شهر کلار و مریوان نیز به شرح زیر است:

الف) امنیت فردی و اجتماعی

امنیت فردی و اجتماعی در هر دو شهر کلار و مریوان در وضعیت مطلوبی قرار داشته و تنها اختلاف جزئی در متغیر عملکرد پلیس در برقراری نظم و امنیت و همچنین اجرای مناسب قوانین برای جلوگیری از وقوع جرم قابل مشاهده است که برای شهر کلار مطلوب و برای شهر مریوان نامطلوب است.

ب) امنیت کالبدی-زیست‌محیطی

امنیت کالبدی-زیست‌محیطی نیز در هر دو شهر مورد مطالعه دارای وضعیت مطلوب نسبی می‌باشد. در این بین، متغیرهای رعایت ماتریس‌های ظرفیت، مطلوبیت و سازگاری در برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهر با تأکید بر کاربری‌های حیاتی و حساس و دسترسی مناسب به فضاهای باز و اسکان موقت در شرایط بحرانی در هر دوی این شهرها نامطلوب بوده است. همچنین دسترسی به مساکن ایمن و بادوام در شهر مریوان و عدم آلودگی زیست‌محیطی همچون صوتی، هوا و آب در شهر کلار وضعیت نامطلوبی را نشان می‌دهند.

ج) امنیت اقتصادی

امنیت اقتصادی و متغیرهای آن یعنی دسترسی عادلانه به فرصت‌های شغلی متنوع در شهر، دسترسی به درآمد پایدار و مطمئن و حمایت ارگان‌های مسئول از اقشار کم‌درآمد در شهر کلار مطلوب و در شهر مریوان نامطلوب بوده‌اند. این امر ناشی از پایداری شاخص‌های اقتصادی در شهر کلار و کشور عراق و عدم ثبات و پایداری اقتصادی در کشور ایران و شهر مریوان به‌ویژه به علت تحریم‌های گسترده و تورم قیمت‌ها در چند سال اخیر بوده است.

د) امنیت سیاسی

از منظر متغیرهای امنیت سیاسی هر دو شهر در وضعیت نسبی نامطلوبی قرار داشته‌اند. در شهر مریوان وجود تهدیدات نظامی و در شهر کلار تردد مهاجرین غیرقانوین، گروه‌های معاند و قاچاقچیان از عوامل نامطلوب بودن این شهر در بعد امنیت سیاسی محسوب می‌گردند. 

و) مدیریت حمایت‌کننده

هر دو شهر مورد مطالعه در ابعاد ارائه‌ی آموزش‌های لازم جهت مقابله با انواع بحران‌ها به شهروندان، بهره‌مندی از سیستم‌های پشتیبان تصمیم‌گیری و هدایت‌کننده برای ارائه‌ی راهبردهای آمادگی و مواجهه در برابر بحران، وجود بیمارستان‌های مجهز و دسترسی به آنها در حداقل زمان ممکن و ایجاد پایگاه‌های ارتباطی بین مردم و سازمان‌های پاسخگو جهت تسریع در کیفیت پاسخگویی به نیازهای مردم در وضعیت نامطلوب و تنها در بعد ارتباطات میان سازمانی به‌منظور مشارکت حداکثریِ سازمان‌های مرتبط در فاز پیشگیری از آثار و نتایج بحران‌ها در وضعیت مطلوبیت نسبی قرار داشته‌اند.

نتیجه‌گیری:

امنیت پایدار ناظر بر درک جامعی است که بر پایه‌ی آن، به همه‌ی عوامل مؤثر سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی در کنار یکدیگر و در تعامل با هم توجه می‌شود. همچنین امنیت پایدار مبتنی بر تحقق جامعه‌ای امن، باثبات، توسعه‌یافته و الهام‌بخش است. در عصر حاضر، سیاست‌گذاری برای ایجاد امنیت پایدار در جوامع شهری، به‌ویژه مناطقی همچون مرزهای هر حکومت و دولتی به دغدغه‌ی اصلی مدیران و مسئولان آن مملکت و شهرهای مرزی تبدیل گردیده است. بدین منظور در وهله‌ی اول نیاز به بررسی وضعیت موجود مؤلفه‌های امنیت در این مناطق احساس می‌گردد. با توجه به اهمیت تحقق شاخص‌های امنیت پایدار در شهرها و به‌ویژه شهرهای مرزی، هدف از پژوهش حاضر بررسی مؤلفه‌های امنیت پایدار در شهرهای مریوان ایران و کلار اقلیم کردستان عراق بوده است. نتایج پژوهش بیان‌گر این موضوع می‌باشد که در ابعاد امنیت فردی و اجتماعی و امنیت کالبدی-زیست‌محیطی هر دو شهر در وضعیت مطلوب و در ابعاد امنیت سیاسی و مدیریت حمایت‌کننده هر دو شهر در وضعیت نامطلوبی قرار داشته‌اند. همچنین در بعد امنیت اقتصادی شهر کلار در وضعیت مطلوب‌تری نسبت به شهر مریوان بوده است. علت این امر گذر از دوره‌ی بحران در شهر کلار و دست‌یابی به ثبات در معیارهای اقتصادی بوده، درحالی که تحریم‌های گسترده و افزایش تورم طی سالیان گذشته شهر مریوان را از دست‌یابی به اقتصاد پایدار محروم ساخته است. به‌طور کلی می‌توان عنوان کرد که در کشورهای ایران و عراق مسائل سیاسی و مبحث دفاع از حاکمیت موجب گردیده که مرزها به‌صورت مستمر ناامنی‌های گسترده را شاهد باشند. همچنین دسترسی آسان گروه‌های تروریستی به این مناطق، وقوع انواع نزاع‌ها و ناامنی‌ها را در مناطق مرزی موجب شده است. با توجه به مسائل و معضلات گسترده‌ی این مناطق، عدم سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی مناسب را در مناطق مرزی شاهد هستیم و ناپایداری سکونت و ناامنی اقتصادی نیز موجب عدم توسعه‌یافتگی این مناطق از سوی دیگر گردیده است.

همچنین نتایج پژوهش حاضر تأییدی بر نتایج پژوهش‌های موسوی و همکاران (1396)، در تأثیر مؤلفه‌های چندبعدی امنیت اقتصادی، امنیت اجتماعی-فرهنگی و سیاسی بر تحقق امنیت پایدار مناطق مرزی، حمیدی و همکاران (1398)، در راستای تأثیر «فقر و محرومیت» و «مدیریت نامطلوب» بر ناامنی مرزها، یو و همکاران (2018) و ساچ-پینسلی (2019) برنامه‌ریزی استراتژیک در ابعاد مختلف در راستای تحقق امنیت پایدار مرزها است.

با توجه به وضعیت موجود شهرهای مورد مطالعه پیشنهادهای زیر در راستای ارتقاء شاخص‌های امنیت پایدار ارائه می‌گردد.

الف) امنیت اقتصادی 

در بعد اقتصادی به‌ویژه در شهر مریوان نیاز است که از کسب‌وکارهای متنوع و خلاق بهره گرفته شود. شهر مریوان دارای جاذبه‌های مختلف گردشگری بوده و با بهره‌مندی از این پتانسیل‌ها و سرمایه‌گذاری مناسب می‌توان مقدمات توسعه‌ی اقتصادی را فراهم آورد. همچنین تسهیلات متناسب با اقشار کم‌درآمد در برنامه‌های توسعه‌ی شهر گنجانده شود تا با افزایش زیست‌پذیری و امنیت اقتصادی از مهاجرت افراد به سایر نقاط کشور جلوگیری به‌عمل آید. در بلندمدت می‌توان با ایجاد مناطق آزاد تجاری در این مناطق علاوه بر توسعه‌ی اقتصادی به ماندگاری جمعیت و افزایش آن نائل آمد.

ب) امنیت کالبدی و زیست‌محیطی

در این بعد شاهد وضعیت باثباتی هستیم، با این حال بایستی با ایمن‌سازی ساختمان‌ها و ممانعت از تخریب محیط‌زیست (اراضی کشاورزی و باغ‌ها) و چشم‌اندازهای طبیعی، حس آرامش روحی و روانی شهروندان افزایش یابد. جمعیت پایین این شهرها به بکر و زیبایی طبیعت لطمات جدی‌ای وارد نکرده و می‌توان با سرمایه‌گذاری بر روی این محیط‌زیست طبیعی، امنیت پایدار در ابعاد مختلف به‌ویژه اقتصادی را فراهم آورد.

ج) امنیت سیاسی

مهمترین بعد امنیت سیاسی ابتدا همبستگی ملی بین مرزها و مناطق مرکزی است که در این موضوع ارائه‌ی الگوها و رویکردهای برنامه‌ریزی و مدیریت آمایش سرزمین و آمایش مناطق مرزی قابل طرح است. به‌طور کلی توسعه و امنيت به‌عنوان ستون‌هاي آمايش مناطق مرزي به‌حساب مي‌آيند. همچنين تأثيرات اين دو بر يكديگر در كل فرايند توسعه و برنامه‌ی آمايش سرزمين به‌عنوان ستون فقرات آمايش مناطق مرزي برشمرده مي‌شود. بنابراین نیاز است تا در برنامه‌های توسعه به این مناطق که نقاط استراتژیک و حیاتی هر کشوری محسوب می‌گردند توجه شده و منافع و ارزش‌های مناسب در این مناطق توزیع و از عدم تعادل‌های بین مرزها و مناطق مرکزی کاسته شود. از طرفی در این بعد نیاز است، نهادهای سیاسی و امنیتی جهت ایجاد یک جو صمیمانه در بین شهروندان جهت جلوگیری از آشوب‌ها، اغتشاشات و جدال‌های مذهبی و افزایش همبستگی بین شهروندان اقدامات مناسب را مبذول نمایند. همچنین نیاز است که با ایجاد تمهیدات امنیتی و قوانین مناسب از شکل‌گیری قاچاق کالا جلوگیری به‌عمل آید و با ایجاد تجارت قانونی مقدمات روابط سیاسی متعادل و مناسب فراهم شود.

د) امنیت اجتماعی و فردی

در این بعد وضعیت نسبتاً پایداری در شهرهای مورد مطالعه حاکم می‌باشد، با این حال ضروری است که با اقدامات اجرایی به‌منظور عدم قشربندی اجتماعی در راستای بهره‌مندی از منابع و امکانات عملی گردد. همچنین با توسعه‌ی برنامه‌های اجتماعی-فرهنگی به‌منظور افزایش حس تعلق به مکان و بهره‌مندی از حیات شبانه و تقویت فضاهای شهری از منظر نظارت طبیعی و غیرطبیعی پایداری در این بعد فراهم گردد.

و) مدیریت حمایت‌کننده

مدیریت شهرها در کشورهای درحال توسعه از رویکرد تکنوکراسی تبعیت می‌کنند. در این راستا تغییر رویه‌های مدیریتی به مشارکتی و حکمروایی و بهره‌مندی از مشارکت تمامی ذی‌نفعان در راستای تحقق توسعه و امنیت پایدار ضروری می‌باشد. همچنین در راستای تحقق امنیت پایدار بایستی افزایش آگاهی شهروندان از طریق ارائه‌ی آموزش‌های لازم جهت مقابله با انواع بحران‌ها و بهره‌مندی از تکنولوژی و سیستم‌های پشتیبان تصمیم‌گیری و هدایت‌کننده برای ارائه‌ی راهبردهای آمادگی و مواجهه در برابر بحران مورد توجه ارگان‌های اداره‌کننده‌ی شهرها قرار گیرد.

منابع

ثنائی‌پور، هادی؛ زیودار، مهدی. (1400). راهبردهای تأمین امنیت ملی پایدار در مناطق مرزی کشور با رویکرد سیاست‌های کلی. سیاست‌های راهبردی و کلان، دوره‌ی 9، شماره 36، صص 684-658.

حمیدی، اکبر؛ اصانلو، علی؛ امینی، داوود. (1398). برنامه‌ریزی راهبردی امنیت پایدار در منطقه‌ی مرزی رود ارس. پژوهشنامه‌ی مطالعات مرزی، دوره‌ی 7، شماره 2، صص 24-1.

زادولی خواجه، شاهرخ. (1397). تبيين فضایی امنيت در محیط‌های شهري بر مبناي پارامترهاي کالبدي و محیطی (مطالعه موردی: شهر اردبیل). اردبیل: فرماندهي انتظامي استان اردبيل، دفتر تحقیقات کاربردی.

زرقانی، سید هادي؛ بخشی، فاطمه. ( 1395). اصول و ملاحظات استقرار امنیت پایدار در مناطق مرزي جنوب شرقی ایران. نهمین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران. دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.

صالح حسین، سریاز. (1399). ارزیابی تغییرات زیست‌محیطی فضای سبز شهر کلار کردستان عراق با استفاده از سنجش از دور و GIS. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری/گرایش محیط‌زیست شهری. دانشگاه تبریز، استاد راهنما: حسن محمودزاده.

عباس‌زاده فتح‌آبادی، مهدی؛ سبزی، روح‌الله. (1394). الگوی فازی-سیستمی هوشمندسازی قدرت و تحقق امنیت پایدار در مکتب امنیتی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه‌ی سیاست، دوره‌ی 45، شماره 3، صص 758-741.

لطفی، صدیقه؛ بردی آنامرادنژاد، رحیم؛ ساسانی­پور، محمد. (1393). بررسی احساس امنیت در فضاهای عمومی (مطالعه موردی کلان‌شهر شیراز). پژوهش و برنامه­ریزی شهری، دوره‌ی 5، شماره 19، صص 59-36.

موسوی، میرنجف؛ سادات کهکی، فاطمه؛ اسماعیلی‌پور، الهقلی. (1396). اولویت‌بندی شاخص‌ها و مؤلفه‌های امنیت پایدار در مناطق مرزی استان خراسان رضوی. فصلنامه‌ی علوم و فنون مرزی، دوره‌ی 6، شماره 22، صص 93-57.

Bigo, D. (2002). Security and Immigration: Towered a Critique of The Govern mentality of Unease. Alternatives, 27(1), 50-61.

Cloutier, S., & Pfeiffer, D. (2015). Sustainability through happiness: a framework for sustainable development. Sustain. Dev. 23 (5), 317–327.

Darkwah, R. M., Cobbinah, P. B., & Anokye, P. A. (2018). Contextualising urban resilience in Ghana: Local perspectives and experiences. Geoforum, 94, 12-23.

Isa, A. S., Dodo, Y. A., Ojobo, H., & Alkali, I. A. (2016). Deployment of smart technologies for improving energy efficiency in office buildings in Nigeria. Life, 3(1), 3808-3811.

Ma, J., Dong, G., Chen, Y., & Zhang, W. (2018). Does satisfactory neighbourhood environment lead to a satisfying life? An investigation of the association between neighbourhood environment and life satisfaction in Beijing. Cities 74, 229–239.

OECD. (2013). OECD Guidelines on Measuring Subjective Well-Being. OECD Better Life Initiative, Washington, DC.

Okulicz-Kozaryn, A., & Valente, R.R. (2019). Livability and subjective well-being across European cities. Appl. Res. Qual. Life, 14 (1), 197–220.

Peach, J. T., & Adkisson, R. V. (2000). NAFTA and Economic Activate along the U.S Mexico Border. Journal of Economic, 2, 46-53.

Sedra, M. (2016). Security sector reform in conflict-affected countries: The evolution of a model. Routledge.

Shamsuddin, S. (2020). Resilience resistance: The challenges and implications of urban resilience implementation. Cities, 103, 1-8.

Solarte, M. L. S., & Solarte, C. M. S. (2020). Entrepreneurship in the Colombia-Ecuador Border Integration Zone in the Post-Conflict Setting. Journal of Environmental Treatment Techniques, 3, 1182-1190.

Such-Pinsly, D. (2019). Measuring security in the built environment: Evaluating urban vulnerability in a human-scale urban form. Landscape and Urban Planning, 191, 1-12.

Van den Berg, L. (2007). The Safe city: safety and urban development in European cities. Ashgate Publishing Company.

Vogel, M. (2004). The Role of Frontiers and Border Zones in Interpolate Relations. Paper Presented at the Abbual Meeting for The Society for American Archarobyy, Montreal.

Weisburd, D., Telep, C. W., Braga, A. A., Cave, B., Bowers, K., Eck, J. E., & et al. (2016). Place matters. Cambridge University Press.

You, Z., Yang, H., & Fu, M. (2018). Settlement intention characteristics and determinants in floating populations in Chinese border cities. Sustainable Cities and Society, 39, 476-486.

 

 

A comparative study of the components of sustainable urban security in the border areas (case study Marivan city of Iran and Kalar city of Kurdistan Region of Iraq)

 

Abstract

The existence of security in urban environments is considered one of the basic requirements of the quality of life. Nowadays, due to the extent of urbanization and the prevalence of insecurity in cities, it is necessary to study the issue of security in different dimensions and provide solutions to improve it in cities, especially border areas. Therefore, one of the main concerns of governments, especially in developing countries, is to provide security in border areas. In this regard, the current research was written with the aim of identifying the status of the components of sustainable urban security with an emphasis on the border cities of Marivan, Iran, and Kalar, Kurdistan Region, Iraq. The research method in the current study is quantitative-qualitative with an applied-developmental nature, and field-questionnaire (survey) method was used to collect information. In line with the analysis of research data, according to the descriptive-analytical approach, structural equation modeling has been used in Amos software. The statistical population of the research also includes the citizens of Marivan and Klar cities, based on Cochran's formula, 383 people have been determined as the sample size for each of the cities. The findings of the research show that the degree of realization of the dimensions of sustainable security, i.e. personal and social security, physical-environmental security, economic security, political security and supportive management based on the structural model in Kalar city is 0.72, 0.51, 0.64, 0.47 and 0.39 respectively, and in Marivan city is 0.64, 0.55, 0.27, 0.46 and 0.31 respectively. The results also indicate that the dimensions of economic security, political security and supportive management in Marivan city and the dimensions of political security and supportive management in Kalar city have an unfavorable situation. Therefore, the only difference between these two cities is the unfavorable state of economic security components in Marivan city and their favorable state in Kalar city.

Keywords: Security, Sustainable security, Border areas, Marivan city, Kalar city.