تحلیل فضایی اثرات گسترش فیزیکی کلانشهرها بر روستاهای پیرامون (مطالعه موردی: کرمانشاه)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

فرشاد خسروی ¹ , مجید شمس ² , عباس ملک حسینی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران
2 - استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران
3 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران

تاریخ دریافت : 1399/09/06 تاریخ پذیرش : 1399/10/07 تاریخ انتشار : 1399/11/01

کلید واژه: گسترش فیزیکی, ادغام, روستاهای پیرامون, کلانشهر کرمانشاه,

چکیده مقاله :

سکونتگاه های انسانی همواره در معرض تحولات اقتصادی، اجتماعی – فرهنگی و کالبدی قرار دارند. در این میان گسترش فیزیکی شهرها و روستاها به سوی یکدیگر سبب الحاق و ادغام سکونتگاه کوچک تر (روستا) در سکونتگاه بزرگتر (شهر) می شود. ادغام روستا در شهر پیامدهای زیادی در روستای ادغامی و شهر بر جای می‌گذارد. در این راستا هدف پژوهش حاضر تحلیل فضایی اثرات گسترش فیزیکی کلانشهر کرمانشاه بر روستاهای پیرامون می‌باشد. پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش بررسی، توصیفی- تحلیلی است که با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای – اسنادی و میدانی به انجام رسیده است. داده‌های پژوهش شامل داده‌های اولیه (فرم مصاحبه از گروه نخبگان و متخصصان) و متغیرهای تحقیق به صورت اسنادی و میدانی گردآوری گردید. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک های DEMATEL و VIKOR استفاده گردید. در این پژوهش سه بعد (اجتماعی، اقتصادی و کالبدی) در 9 شاخص مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج مدل DEMATEL نشان داد از میان ابعاد مورد بررسی بعد کالبدی و از میان شاخص های مورد مطالعه شاخص (8C)، (دسترسی به خدمات و امکانات عمومی)، در اولویت قرار دارند. نتایج تحلیل و اولویت بندی روستاهای پیرامون کلانشهر کرمانشاه با توجه به اثرات گسترش فیزیکی با استفاده از مدل مدل VICOR نشان داد روستای نوکان با امتیاز (0.893)، بیشترین تاثیر را پذیرفته است و نسبت به سایر روستاها ارجعیت دارد.

چکیده انگلیسی:

Human habitations are always exposed to economic, socio-cultural and physical changes. In the meantime, the physical expansion of cities and villages towards each other causes the merger of a smaller town (village) into a larger area (city). The integration of the village in the city has brought so many consequences in the integration of the village and the city. Therefore, the aim of this study is the spatial analysis of the impacts of physical expansion of Kermanshah metropolis on surrounding villages. The present study which is practical in terms of purpose, and also is descriptive-analytical in terms of analysis method, has been applied by library studies - documentary, and field. Research data including primary data (interview form from elites and experts) and also research variables have been collected in both documentary and field. In the present research, the DEMATEL and VIKOR techniques were used to analyze the data; additionally three aspects (social, economic and physical) have been studied in 9 indicators. On the other hand it is shown by the results of DEMATEL model that among the studied dimensions, the physical aspect and among the studied indicators, index (C8), (access to services and public facilities) are in priority. It is shown by the results of analysis and prioritization of villages around the metropolis of Kermanshah due to the impacts of physical expansion using the VICOR model that the village of Nokan where is superior to other villages, has received the most impact with 0.893 score

منابع و مأخذ:

احمدی، مظهر، عزیزی، شیرین، فایقی، نیکو، (1399)، اثرات پیوندهای روستایی - شهری بر تحولات کالبدی - فضایی نواحی پیراشهری مورد: سکونتگاه‌های محمودآباد و آتشگاه پیرامون شهر کرج، مجله توسعه فضاهای پیراشهری، دوره 1، شماره 2، صص 95-105.

استانداری استان کرمانشاه، (1398). سالنامه آماری.

اصغری زمانی، اکبر و زادولی خواجه، شاهرخ و زادولی، فاطمه و بخشی زاده، پیامعلی، 1392، ارزیابی میزان تغییرات کاربری اراضی در روستاهای الحاقی به کالنشهر تبریز طی دوره زمانی (91-1391)، نمونه موردی: آخماقیه، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال دوم، شماره 2، 48- .35

افراخته، حسن، (1387)، مقدمه ای بر برنام هریزی سکونتگاه­های روستایی، چاپ اول، انتشارات گنج هنر، تهران.

جلالیان، حمید، ضیائیان، پرویز، دارویی، پرستو، کریمی، خدیجه، (1392)، تحلیل خزش شهری و تحولات کاربری اراضی (مطالعات تطبیقی شهرهای ارومیه و اصفهان)، فصلنامه برنامه­ریزی کالبدی فضایی، سال 2، شماه 4، صص 73-98.

جمشیدزهی شه بخش، امید، قنبری، سیروس، (1399)، خزش شهری و تحولات کالبدی ـ فضایی سکونتگاه­های پیراشهر زاهدان،  توسعه فضاهای پیراشهری, 2(1), صص 85-104.

حاتمی نژاد، حسین، قربانی، رامین، فرهادی، ابراهیم، (1398)، بررسی روند توسعه فیزیکی کلانشهر کرمانشاه و ارائه الگوی بهینه جهات رشد، نشریه آمایش جغرافیایی فضا، دوره 9، شماره 31، صص 91-112.

دولتی، غلام، عزیز پور، فرهاد و طالشی، مصطفی. (1393)، تحلیل اثر جریانات فضایی در تحولات کالبدی - فضایی روستاهای پیراشهری (مطالعه موردی: دهستان سکونتگاه شمالی) روستایی پیرامون کلان شهر کرج ". مسکن و محیط روستا. شماره ۱۶۶.

سازمان آمار نفوس مسکن، (1395). نتایج سرشماری.

سعیدی، عباس (1388)، مبانی جغرافیای روستایی، انتشارات سمت، تهران.

سعیدی، عباس و عزیز پور، فرهاد، (1383)، شبکه‌های ناحیه‌ای توسعه محلی با تأکید بر پیوندهای روستایی- شهری، نمونه موردی: شبکه تولید شیر در ناحیه لیت کوه آمل، فصلنامه جغرافیا. سال دوم. شماره 2.

سعیدی، عباس، (1388)، سطح بندی روستاهای کشور، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. معاونت عمران روستایی. چاپ اول. تهران.

شفیعی ثابت، ناصر، (1392)، خرش کلانشهر تهران و ناپایداری کشاورزی روستاهای پیرامونی، فصلنامه آمایش محیط، شماره 24، 145-162.

شمس، مجید، ملک حسینی، امید، (1389)، بررسی لزوم احداث شهر جدید در اطراف شهر کرمانشاه، نشریه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی (جغرافیای انسانی)، دوره 2، شماره 3،  صص 97-107.

شیخ بیگلو، رعنا، اکبریان رونیزی، سعیدرضا، (1397)، خزش شهری، الحاق روستا به شهر و تحلیل اثرات و پیامدها از دیدگاه ساکنان (مطالعه موردی: روستاهای الحاقی به کلان شهر شیراز)، نشریه پژوهشهای جغرافیای انسانی (پژوهش‌های جغرافیایی)، دوره 50، شماره 3، صص 591-608.

صفایی‌­پور، مسعود، منصوریان، حسین، کیومرثی، علی، (1396)، بررسی اثرات عینی و ذهنی الحاق روستا به شهر (مطالعه موردی: روستاهای پیرامون شهر نورآباد، استان لرستان)، پژوهشهای روستائی، دوره 8، شماره 1، صص 122-137        

ضرابی، اصغر و موسوی، میر نجف، (1388)، بررسی کارکرد شهرهای کوچک در نظام شهری و توسعه منطقه­ای، مطالعه موردی: استان یزد، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. اصفهان، شماره 2، صص 1-18.

علیزاده، کتایون، هجرتی، محمدحسن، احمدآبادی، محمد، (1392)، بررسی روابط متقابل شهر و روستا (نمونه موردی: روستاهای دهستان عشق آباد با شهر نیشابور)، نشریه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی (چشم‌انداز جغرافیایی)، دوره 8، شماره 24، صص 133-145.

فیروزنیا، قدیر و ضیاء توانا، محمدحسن، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا، (1386)، تبیین فرآیند تحول روستا با بهره‌گیری از نظریه چرخه حیات، نشریه: مدرس علوم انسانی، دوره 11، شماره 1 (پیاپی 50)، صص 93-119.

فیروزنیا، قدیر، موسی­کاظمی، سیدمهدی و صادقی طاهری، اعظم، (1392)، تحلیل تأثیر فاصله در میزان ادغام روستاهای الحاقی به شهر) نمونه: روستاهای ادغامی در شهر کاشان)، فصلنامه پژوهش­های روستایی، سال دوم، شماره چهارم، 123-151.

لینچ، کنت، (1386)، روابط متقابل شهر و روستا در کشورهای در حال توسعه، ترجمه محمدرضا رضوانی و داود شیخی؛ انتشارات پیام.

مرکز آمار ایران، (1395)، سرشماری نفوس و مسکن.

Anas, A., (1999), The Cost and Benefits of Fragmented Metropolitan Governance, The New Regionalist Policies, state university of New York at Buffalo, symposium of Regionalism promise and problems.pp.20:29.

Audrey, C, (1985), Longman Dictionary of Geography; human and physical, Longman. pp.454:736.

Barton, H, Grant, M, Guise, R, (2003), shaping neighborhoods: Argued for health, sustainability and vitally, spoon press, London and New York.

Ewing, R, Pendall, R. & Chen, D.D.T, (2002), Measuring Sprawl and Impact, Washington D.C. Smart Growth America.

Frumkin, H., (2002), Urban Sprawl and Public Health, public health reports, may-june, volume117. pp: 201-217.

Jing, R, (2020), Comprehensive land consolidation as a development policy for rural vitalisation: Rural In Situ Urbanisation through semi socio-economic restructuring in Huai Town, Journal of Rural Studies, Available online 12 September 2020.

Pozoukidou, G., and Ntriankos, I., (2017), Measuring and Assessing Urban Sprawl: A Proposed Indicator System For The City Of Thessaloniki, Greece, Remote Sensing Applications: Society and Environment, Vol. 8, No. 1, PP. 30–40.

Santanu, D, Nilanjana, D, Ch, Subrata, Gh, (2021), An integrated simulation approach to the assessment of urban growth pattern and loss in urban green space in Kolkata, India: A GIS-based analysis, Ecological Indicators, Volume 121, February 2021, 107178.

Seto, K.C., & Fragkias, M. (2005). Quantifying spatiotemporal patterns of urban land-use change in four cities of China with time series landscape metrics. Landscape Ecology, 20(7), pp 871–88.

Tian, L. et al., (2017), Measuring Urban Sprawl and Exploring the Role Planning Plays: A Shanghai Case Study, Land Use Policy, Vol. 67, No. 1, PP. 426–435.

Zhang, T. (2000), Land Market and Government. S Role in Sprawl, Cities, Vol. 17, No. 2.