تحلیلی بر روند تغییرات کاربری اراضی و فرصت‌ها و موانع پیشرفت و رشد شهری(مطالعه موردی: شهر زابل)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

محسن احد نژاد روشتی ¹ , اشرف عظیم زاده ایرانی ² , سعید نجفی ³

1 - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان
2 - دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران
3 - گروه جغرافیا، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

تاریخ دریافت : 1397/09/20 تاریخ پذیرش : 1398/01/20 تاریخ انتشار : 1398/05/15

کلید واژه: سیستم اطلاعات جغرافیایی, مدل هلدرن, تغییرات کاربری اراضی, شهر زابل,

چکیده مقاله :

هدف اصلی این تحقیق تحلیلی برروند تغییرات کاربری اراضی و ارزیابی فرصت‌ها و موانع پیشرفت و رشدشهر زابل می باشد.بدین منظور تصاویر ETM، TIRS و OLI ماهواره لندست5، 7 و 8 در بازه زمانی 1394-1365 انتخاب گردید.سپس شاخص ها در دوگروه عوامل داخلی و خارجی طبق نظرکارشناسان دلفی استخراج گردید.نتایج نشان داد که در شهر زابل بیشترین تغییرات کاربری اراضی؛در بخش اراضی کشاورزی به اراضی ساخته شده به خاطر افزایش جمعیت و نیاز به مسکن و سایر کاربری های مورد نیاز شهری صورت گرفته است.به طوری که در طی 29 سال مورد مطالعه،اراضی ساخته شده از 2578.10 هکتار درسال 1365 به 3419.92 هکتار درسال 1394رسیده است.همچنین نتایج حاصل از مدل هلدرن درشهر زابل نشان داد که درفاصله ی سال های 1365- 1394 حدود 85 درصد از رشد فیزیکی شهر،مربوط به رشد جمعیت و 15 درصد رشد،مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر بوده است که به کاهش تراکم ناخالص جمعیت و افزایش سرانه ی ناخالص زمین شهری منجر شده است.شهر زابل از نظر عوامل داخلی وخارجی دچار ضعف بوده اما شدت آن درعوامل خارجی بیشتر بوده،اما با توجه به تهدیدهای جدی،شهر زابل با ضعف روبه رو بوده و نوع استراتژی آن از نوع تدافعی نیز حاصل شده است.بدین ترتیب می توان گفت توسعه شهر زابل طی سالهای 1394-1365 نامتوازن بوده که نشانگر تغییرات بی رویه اراضی کشاورزی به ساخته شده که نیازمند هدایت،رشد و توسعه شهر با برنامه های مطلوب است.به عبارتی درکنار تامین احتیاجات مسکن و سایر خدمات مورد نیاز شهرها از ساخت و سازهای بی رویه جلوگیری کرد.

چکیده انگلیسی:

The main purpose of this research is to analyze the process of land use change and evaluate the opportunities and obstacles to the progress and growth of Zabol city. For this purpose, ETM, TIRS and OLI Landsat 5,7 and 8 satellite images were selected for the period of 1395-1365.Then the indicators were extracted in two groups of internal and external factors according to Delphi experts.The results showed that in Zabol City most land use changes were made in the agricultural land area due to population increase and the need for housing and other urban needs. So, during the29 years of study, the lands constructed from 2578.10hectares in1365 reached 3419.92 hectares in1394.Also,the results of the Heldron model in Zabol City showed that around85% of the city's physical growth in the years 1365- 1394 was related to population growth and15% growth,related to the horizontal and sparse growth of the city, which reduced the density Gross population and an increase in per capita gross urban land. Zabol city was weak in terms of internal and external factors, but its severity was higher in external factors,but due to serious threats,Zabol city was in weak condition and its strategy was defensive. Thus, it can be said that the development of Zabol in the year1394-1365 is unbalanced, which indicates the landless changes in agricultural lands that need to guide,grow and develop the city with desirable programs.In other words,in addition to meeting the requirements of housing and other services needed by cities,they would prevent unnecessary construction.

منابع و مأخذ:

1. احدنژاد روشتی، محسن و همکاران (1390)، ارزیابی و پیش بینی گسترش فیزیکی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چندزمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی شهر اردبیل، 1363-1400)، فصنامه آمایش محیط، شماره 15،  صص108-124.

2. ابراهیم زاده، عیسی و همکار(1388)، تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی – فضایی شهر مرودشت با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن و ارائه الگوی گسترش مطلوب آتی آن، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 69، پاییز، صص 138-123.

3. بمانیان، محمدرضا و همکاران(1387)، نظریه‌های توسعه کالبدی شهر، تهران، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.

4. حکمت‌نیا، حسن و همکار(1385)، کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه‌ای، چاپ اول، تهران، انتشارات علم نوین.

5. روستایی، شهریور و همکاران(1393)، سنجش فضایی گستردگی شهری با تاکید بر تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چندزمانه (مطالعه موردی: ارومیه)، نشریه علمی – پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی، سال 18، شماره 50، صص 206-189.

6. فردوسی، بهرام(1384)، امکان سنجی و کاربرد سیستم پشتیبانی تصمیم گیری در توسعه‌ی فیزیکی شهر، نمونه موردی شهر سنندج، پایانامه‌ی کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.

7. مشکینی، ابوالفضل(1386)، مجموعه مقالات پایداری و شهر، انتشارات صفوی، زنجان.

8. مرصوصی، نفسیه و همکاران(1391)، تحلیلی بر الگوی تحولات کالبدی – فضایی شهر الوند با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن و ارائه الگوی توسعه مطلوب شهر در آینده، چشم انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، سال هفتم، شماره 19، تابستان. صص72-59.

9. مهندسین مشاور شهرساز و معمار طاش(1386)، طرح جامع شهر زابل، وزارت مسکن و شهرسازی استان سیستان و بلوچستان، زمستان.

10. Adey, P., (2004). Secured and Sorted Motilities: Examples from the AirPort, Surveillance and Society. 1(4).

11. Bigo, D., (2002). Security and Immigration: Towarded a Critique of The Govern mentality of Unease, Alternatives: Global, Local, Political. 27(1) supplement.

12. Beck, Roy et, al (2003), Outsmarting Smart Growth, Population Growth, Immigration, and the Problem of Sprawl, Center for Immigration Studies, Washington.

13. Batisani, N., & Yarnal, B. (2009). Urban expansion in Centre County, Oennsylvania: Spatial dynamics and landscape transformations, Applied Geography, 29, 235-249.

14. Christopher, S & Miller, Robert Balastad(1999), Monitoring the Urban Environment from Space, Lambert Doherty Earth Observatory, Columbia University, Palisades, NY, USA.

15. Che, Q., Duan, X., Guo, Y., Wang, L., & Cao, Y. H. (2011). Urban spatial expansion process, pattern  and mechanism in Yangtze River Delta. Acta Geographica Sinica,66(4)m 446-456(in Chinese).

16. Deng, J., Li, J., Yu, L. & Wang, K. (2008). Dynamics of  land use landscape pattern in Hangzhou City during its rapid urbanization. Chinese Journal of Applied  Ecology,19(9), 2003-2008(in Chinese).

17. EEA, (2006), Urban Sprawl in Europe, The ignored challenge, European Environmental  Agency Report 10/2006.

18. Ewing, R., (1997), Is  Los  Angeles-style sprawl  desirable? J. Am. Plan, Assoc.63(1).107-126.

19. Ewing, R,. Pendall, R,. Chen, D,. (2003a). Measuring Sprawl and Its Impacts. Smart Growth American. Washington, DC.

20. Foley, J.A et al (2005), Global consequences of land use.Science, No.309,570-574.

21. Foley J, et al(2011), Solutions for a cultivated planet. Nature, 478,337-342.

22. Ginkel,V.H(2010), Sustainable Urban Futures: Challenges and Opportunities. Paper Presented at School of Humanities, Universiti Sains Malaysia, Penang. May17.

23. Guo, R., (2005). Cross-Border Resource Management Theory and Practice, Elsevier, London. (3th Ed.). 

24. Gomez- Antonio, M., Hortas-Rico, M,. Li, L.,(2014), The Causes of Urban Sprawl in Spanish Urban Areas: A Spatial Approch (No. 1402). Universidade de  Vigo, GEN-Governance and Economics Research Network.

25. Glaster, G., Hanson, R,. Ratcliffe, M. R,. Wolman, H., Coleman, S., Freihage, J., (2001), Wrestling Sprawl to the ground: defining and measuring an elusive concept, Housing  Policy Debate12(4),681-717.

26. Gill, J,. (2008), The Effect of Urban Sprawl on Sydneys Peri-Urban Agricultural Region. Society. Environmental  Policy and Sustainability.

27. Han, J. Hayashi, Y. Cao, X. Imura, H(2009). Application of an integrated systemdynamics and cellular automata model for urban growth assessment : A case study of Shanghai. China Landscape and Urban Planning. www.elsevier.com.

28. Hasse, J, E,. Lathrop, R. G,. (2003), Land  resource impact indicators of urban sprawl, Appl. Geograph, 23(2), 159-175.

29. J.A,G, Jaeger et .al (2010), Suitability criteria for measures of urban sprawel/ Ecological Indicators. 406-397,10.

30. Ji, W,. Ma,. J., Twibell, R. W., & Undrhill, K. (2006), Chracterizing  urban  sprawl  using  multi-stage remote sensing  images and landscape metrics. Computers, Environment and Urban  Systems, 30(6),861-879.

31. Kaya. S, Curran, P, J, (2006), Monitoring urban growth on the European side of the Istanbul metropolitan area, International Journal of applied earth observation and geoinformation 25-18, 8.

32. Kung, W., Zheng, S., Zhang, Y., & Sheng, Y. (2005). Analysis of urban land utilizationspatial expansion mechanism in Changchun City since 1900. Acta GeographicaSinica, 60(5), 841–850 [in Chinese].

33. Lubowski, R.N., et al (2006), Major Use of Land In The United States, Economic Information Bulletin No, (EIB-14).

34. Liu, S,. Wu, C., & Shen, A, (2000). GIS-based model of urban land use growth in Beijing, Acta Geographica Sinica,55,407-416(in Chinese).

35. Mousavi, M. N, & Zanghiabadi, A., (2012). Development Planning Border Cities, Case Study: West of Azarbaijan Province, Shariah Toos Publications, (1th Ed.). (in persian)

36. Mu, F. (2007), Space-time evolution analysis on urban space morphology in Guangzhou, Journal of Information  Science of the Earth, 9(5), 94-98.

37. Sermak, A. B., (2007). Theoretical Deliberations on Frontier location of Cities, Bulletin of Geography (Socio-Economic Sires), No, 7.

38. Shi, P., Chen. J., & Pan, Y. (2000). Land use  change mechanism in Shenzhen city. Acta Geographica Sinica, 55, 151-160(in Chinese).

39. Tewolde, M. G,. Cabral, P,.(2011), Urban  sprawl  analysis and modeling in Asmara, Eritrea, Remote Sens.3(10), 2148-2165.

40. Weng, Q. H, (2002), Land use change analysis in the Zhujiang Delta of China using satellite remote sensing, GIS and stochastic  modeling, Journal of Environmental Management, 64, 273-284 (in Chinese).

41. Wang, A., Zhange, G., & Geng, X. (2010). Research on Urban Landscape Dynamics of Zhengzhou City during1988-2002. Research of Soil and  Water Conservation,17(2), 190-194.

42. Xu. X,. Min, X., & Tian, Z,. (2010). Simulation  and  prediction of  urban  expansion  in Shanghai  City based  on GIS and LTM Model. China Population, Resources  and  Environment,20(5),136-139(in Chinese).

43. Yang, Y,. Jingnan, Su, W., & Zheng, G. (2005), Research on the dynamic change of landscape pattern in Nanjing based on RS and GIS, Journal of Resources and  Environment in Yangtze River Basin, 14(1), 34-39.

44. Yin, Z. Y., Stewart, D. J,. Bullard, S., & Maclachlan, J. . (2005). Changes in urban  built-up surface and  population  distribution pattern  during 1986-1999: A case  study of Cairo, Egypt  Computers, Environment and Urban Systems, 29(5), 595-616.

45. Zhao, P. (2011). Managing urban growth in a transforming China : Evidence from Beijing, Land Use Policy, www.elsevier.com.

46. Zanganeh shahraki, S., Sauri, D,. Serra, P., Modugno, S., Seifolddini, F,. & Pourahmad, A. (2011). Urban sprawl pattern and land-use change detection in Yazd, Iran. Habitat International,35-521-528.

47. Zhang, T,.(2001), Community  features  and  urban sprawl: the case of the Chicago metropolitan region. Land Use Policy18(3), 221-232.

48. Zhang, W., Wang. C, & Xue, D. Q, (2003). Urbanization based of city land use expansion in the  Pearl River Delta, Journal of Natural  Resources, 18(5), 575-582.