ارزیابی تناسب فضایی و ارائه الگوی بهینه مکان یابی پارک های شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی( مطالعه موردی: شهر دزفول)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

سعید ملکی ¹ , نعیم اکرامی ^{2 *} , احمد راشدی ³

1 - دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

تاریخ دریافت : 1395/02/23 تاریخ پذیرش : 1395/09/29 تاریخ انتشار : 1395/11/13

کلید واژه: FAHP, GIS, مکان یابی, دزفول, پارک, تناسب فضایی,

چکیده مقاله :

تحقیق حاضر با هدف ارزیابی تناسب فضایی و ارائه الگوی بهینه مکان یابی پارک های شهری در سطح شهر دزفول، بر پایه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی انجام یافته است. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی می باشد. متغیرهای مورد مطالعه تحقیق شامل: کاربری مسکونی، آموزشی، فرهنگی، ورزشی، راه شریانی، تجاری، نظامی، بهداشتی - درمانی، تاسیسات شهری، صنعتی و اداری می باشد. به منظور وزن دهی و تعیین اندازه اثر متغیرهای مورد مطالعه در هدف نهایی تحقیق از مدل FAHP استفاده شده است. برای تهیه لایه نهایی با استفاده از گزینه Raster Calculator و استفاده از عمل گر جمع، لایه ها به روش هم پوشانی با یکدیگر تلفیق شده و نقشه ی نهایی مکان های بهینه پارک ها در سطح شهر دزفول از این عمل حاصل شده است. نتایج تحلیل FAHP در ارتباط با استخراج ارزش وزنی شاخص های موثر در ارزیابی پارک های شهری نشان داده است که شاخص های مسکونی و آموزشی هرکدام با وزن 0/154 و 0/122 به عنوان مهم ترین شاخص های مکان‌یابی پارک های شهری شناخته شدند و دارای بیشترین وزن بوده اند. نتیجه نهایی تلفیق لایه ها نشان می دهد که از مجموع 19 پارک شهر دزفول از نظر الگوی همجواری و سازگاری با سایر کاربری های همجوار؛ 6 پارک در طیف نامناسب، 6 پارک در طیف متوسط، 5 پارک در طیف مناسب و 2 پارک هم در طیف کاملا مناسب قرار گرفته اند.

چکیده انگلیسی:

the Purpose of this study: Spatial proportionality assessment and optimal pattern Presentation the Locating of urban parks in the city of Dezful .based on library studies and documents have been conducted. This research has purpose and is descriptive-analytical method. The variables of the study include: Residential, educational, cultural, sports, arterial roads, commercial, military, health - care, municipal utilities, industrial and office. In order to weigh and assess the effect of the studied variables ultimate goal FAHP model is used. For the final layer using the Raster Calculator and the use of the plural layers are overlapped With each other combined methods and final map optimize the location of parks in the city of Dezful of this action has been made. The results of FAHP in connection with the extraction of value-weighted index of assessing urban parks has shown The index of residential and educational Each version of 0/154 and 0/122 as the most important indicators of locating urban parks were the highest weight have been. The end result layers show that a total of 19 parks the city of Dezful in terms of proximity and compatibility with other users nearby; 6 Park on the whole poor, 6 parks in the moderate range, 5 Parks on the whole good And 2 parks in the whole are quite good.

منابع و مأخذ:

1. احد نژاد روشتی، محسن و همکاران(1391)، تحلیل الگوی پراکنش فضایی مراکز آموزشی و ساماندهی مناسب کالبدی آن با استفاده از GIS (مطالعه موردی: منطقه 8 تبریز)، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال سوم، شماره(8).


2. احمدی، عااطفه و موحد، علی و شجاعیان، علی(1390)، ارائه الگوی بهینه مکان یابی فضای سبز شهری با استفاده از GIS  و روش AHP( منطقه مورد مطالعه: منطقه 7 شهرداری اهواز)، فصلنامه آمایش محیط، شماره(15).


3. اسمعیلی، اکبر(1381)، بررسی و تحلیل کاربری فضای سبز (پارک‌های درون شهری) از دیدگاه برنامه ریزی شهری (نمونه موردی مناطق 1 و 8 شهرداری تبریز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.


4. بافقی‌زاده، محمد(1393)، ارزیابی تناسب مکانی کاربری آموزشی با استفاده از تلفیق مدل FDAHP و GIS مطالعه موردی دبیرستان‌های منطقه 2 و 4 شهر اهواز، فصلنامه پژوهش‌های بوم شناسی شهری، شماره(2).


5. براتی، ناصر(1380)، ارتباط متقابل زبان و محیط: چالشی در مقابل تفکرات مدرن در مورد محیط زیست، فصلنامه پژوهش، شماره05).


6. پریزادی، طاهر و شیخی، حجت و ابراهیم پور، مریم(1391)، مکان یابی فضای سبز شهری (پارک‌ها درون شهری) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: منطقه 9 کلان شهر مشهد)، مجله برنامه‌ریزی فضایی، سال دوم، شماره سوم، صص 134- 111.


7. پور احمد، احمد و رودپشتی، مجید و حسن پور، سیروس و شهرابی فراهانی، امیر و فرجی راد، خدر(1394)، مکان یابی فضای سبز شهری در شهرداری منطقه 15 کلان شهر تهران در محیط GIS، مجله پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 47، شماره(1)، صص 46-33.


8. پور شیخیان، علیرضا و ابراهیمی، سیده اعظم(1391)، تحلیل معیارهای مکانیابی بهداشتی درمانی شهر بندرانزلی، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، سال چهارم، شماره(13).


9. پیری، فاطمه(1393)، بررسی امنیت زنان در پارک‌های شهری با تاکید بر شاخص های محیطی و اجتماعی (نمونه موردی: شهر ایلام)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، پژوهشکده علوم زمین.


10. تقوایی، مسعود و کیومرثی، حسین(1390)، تحلیل فضایی و مکان یابی پارک های شهری با اسستفاده از GIS مطالعه موردی: پارک های شهر آباده، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 24، شماره(3)، صص 74-55.


11. حاتمی­نژاد، حسین و عمران­زاده، بهزاد(1389)، بررسی، ارزیابی و پیشنهاد سرانه فضای­سبز شهری، نمونه موردی کلان شهر مشهد، فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، سال هشتم، شماره(25)،


12. حفده، جلال(1389)، ارزیابی و مکان یابی فضاهای سبز شهری در شهر مهاباد، با استفاده از GIS، پایان نامه ارشد، دانشگاه تبریز، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی.


13. خاکپور، براتعلی و رضوی، محمد محسن(1391)، تحلیل فضای سبز شهری و تعیین مکان بهینه با استفاده از مدل محاسبگر رستری (نمونه موردی: منطقه سه شهرداری مشهد)، مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره هفدهم، شماره(2).


14. روستایی، شهریور و تیموری، راضیه(1394)، ارزیابی میزان سازگاری و مطلوبیت پارک های محله ای با استفاده از GIS نمونه موردی: پارک‌های محله‌ای منطقه 2 شهرداری تبریز، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال ششم، شماره(15).


15. زیاری، کرامت اله و بشارتی فر، صادق و رشیدی فرد، نعمت‌اله(1389)، ارزیابی کاربری اراضی شهر دهدشت، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، شماره(10).


16. زیاری، کرامت اله(1381)، برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات دانشگاه یزد.


17. سرور، رحیم و یحیی پور، ایرج(1393)، مکان یابی بهینه پارکینگ‌های طبقاتی براساس مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و منطق بولین (مطالعه موردی: منطقه 15 شهرداری تهران)، فصلنامه سپهر، شماره(90).


18. شجاعیان، علی و مدیری، مهدی و امیدی پور، مرتضی(1393)، کاربرد مدل‌ها در علوم جغرافیایی، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ 1393.


19. شماعی، علی و عسکری، حمید(1388)، آسیب شناسی کاربری آموزشی مقطع دبیرستان در شهر ایلام با استفاده از gis، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، ج دهم، شماره(13).


20. صابری، عظیم و رنگزن، کاظم و نگاهداری، جواد و دهقانیان، اسفندیار(1390)، اریابی و مکان یابی مدارس مقطع راهنمایی با استفاده از سیستم اطلاعات حغرایایی به روش AHP مطالعه موردی: شهر اهواز، همایش ژئوماتیک، اردیبهشت 1390.


21. صفائی پور، مسعود، حسینی، نبی اله، قیصری، نرگس(1394)، سنجش رابطه میان رضایتمندی شهروندان از عملکرد شهرداری و شاخص‌های پایداری محیط زیست شهری، مطالعه مودی: شهر دزفول، دوفصلنامه بوم شناسی شهری، سال ششم، شماره(1).


22. ضرابی، اصغر و تبریزی، نازنین(1385)، برنامه ریزی بهینه­سازی فضای­سبز شهری، فصلنامه سبزینه شرق، شماره(53)، صص 71-22.


23. عسگری، علی(1381)، برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات نورقلم، چاپ اول.


24. علوی، سیدعلی و باقری‌کشکولی، علی و چراغی، رامین و لرستانی، اکبر(1394)، ارزیابی تناسب فضایی- مکانی پارک‌های شهری با استفاده از GIS مطالعه موردی: پارک‌های محله‌ای منطقه 5 شهرداری تهران، مجله جغرافیا و توسعه، شماره(40)، صص 108-91.


25. علوی،سیدعلی و جعفری، بهبود و معززآبادی، محدثه و ابراهیمی، محمد(1394)، مکانیابی مراکز فضای سبز با استفاده از مدل منطق فازی در سیستم اطلاعات جغرافیایی (منطقه 8 تهران)، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال ششم، شماره(20)، صص 156-139.


26. قسامی، فاطمه و یوسفی، الهام و صالحی، اسماعیل و کافی، محسن(1391)، تحلیل پایداری پارک‌های منطقه‌ای با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی مطالعه موردی: شهر جیرفت، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، سال 19، شماره(52)، صص 276-257.


27. محمدی‌تبار، سیدجلال(1392)، ارزیابی و مکان یابی فضای سبز شهری با تاکید بر اصول توسعه پایدار(نمونه موردی: منطقه 9 شهرداری مشهد)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، گروه جغرافیا.


28. محمدی ده چشمه، مصطفی (1393)، سنجش نفوذ پذیری بافت شهری کرج، در برابر مخاطرات، فصل نامه برنامه ریزی و آمایش فضا، شماره(18) .


29. مهدی زاده، جواد(1379)، برنامه ریزی کاربری زمین از دیدگاه توسعه پایدار، مهندسین مشاور فرنهاد، نشریه جستارهای برنامه ریزی و طراحی شهری، تهران.


30. وارثی، حمیدرضا و تقوایی، مسعود و شریفی، نسرین(1394)، تحلیل فضایی و مکان‌یابی بهینه فضاهای سبز شهری (شهر نجف آباد)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال ششم، شماره(21)، صص 72-51.


31. وارثی، حمیدرضا و محمدی، جمال و شاهیوندی، احمد(1387)، مکانیابی فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، شماره(10)، صص 102-84.


32. ولی‌زاده، رضا(1386)، مکان یابی مراکز آموزشی دبیرستان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی( نمونه موردی شهر تبریز)، نشریه علوم جغرافیایی، شماره(10).


33. ویسی، رضا و حسینی، سیدعلی و معصومی، دلاور و محمدی، مریم(1393)، مکان یابی بهینه مجتمع‌های آب درمانی در شهر سرعین، دو فصلنامه بوم شناسی شهری، دوره پنجم، شماره(1).


34. یوسفی، الهام و قسامی، فاطمه و صالحی، اسماعیل و کافی، محسن (1391)، مکان یابی و تحلیل فضای سبز شهری با در نظر گرفتن اصول اکولوژیک (مطالعه موردی: پارک‌های محله‌ای بیرجند)، مجله محیط شناسی، سال سی و هشتم، شماره(4)، صص 169-178.

35. Balram Shivanand, Dragicevic Suzana, (2005), Attitudes toward urban green space: Integrating questionnaire survey and collaborative GIS techniques to improve attitude measurements", Landscape and Urban Planning.

36. Bunruamkaew, Khwanruthai & Yuji Murayama(2011), Site Suitability Evaluation for Ecotourism Using GIS & AHP: A Case Study of Surat Thani Province, Thailand, Procedia Social and Behavioral Sciences 21, PP: 269–278.

37. Caspersen, O., Cecil C., and Anton S. 2006. Green Sopace Planning and Land Use: An assessment of urban regional and green structure planning in Greater Colenhagen Geografisk Tidsskrift, Danish Journal of Geography, 106(2).

38. Chiesura, A. (2004). The role of urban parks for the sustainable city. Landscape Urban Plan, 68: 129-138.

39. Jarosław Banaszek1, Małgorzata Gajos, Dominik Karkosz1, Oimahmad Rahmonov, Tomasz Parusel (2014), Using GIS Methods to Investigate Urban Parks within Industrial Regions, Pol. J. Environ. Stud. Vol. 23, No. 2 (2014), 609-617.

40. Kioshikoh, Seughyungeong (2006), “Landscape and Planning” 82, p25-32.

41. Kong, F., N. Nakagoshi (2005). Spatialtemporal gradient analysis of urban green spaces in Jinan, China. Landscape Urban Plan, (in press). Konijnendijk, Cecil C; Matilda, Annerstedt; Anders Busse, Nielsen and Sreetheran.

42. Kyushik Oh, Seunghyun Jeong (2007), Assessing the spatial distribution of urban parks using GIS, Vol. 82, Issues 1–2, 15 August 2007.

43. Maruthaveeran (2013). Benefits of Urban Parks, Copenhagen & Alnarp, ifpra.

44. Matisen. M. (2000), Urban land use and its evolution, urban policy. Vol. 51: 203-217.

45. Williams, C., Thwaites, E( 2011), Managing Urban Parks. Journal of Park and Recreation Administration. 12(2). 11-24.

46. Zhou Y, Shi TM, Hu YM, Gao C, Liu M, Song LQ(2011), Location selection for Shenyang urban parks based on GIS and multi-objective location allocation model, Ying Yong Sheng Tai Xue Bao. 2011 Dec; 22(12):3307-14. [Article in Chinese].