آسیب پذیری ساختمانی شهرها در برابر زلزله با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی نمونه موردی: شهر جویم

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

مرضیه جوکاری ¹ , مرضیه موغلی ^{2 *} , محمدابراهیم عفیفی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران
2 - گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران (نویسنده مسئول)
3 - گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

تاریخ دریافت : 1404/04/14 تاریخ پذیرش : 1404/05/25 تاریخ انتشار : 1404/06/25

کلید واژه: آسیب‌پذیری شهری, زلزله, فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP), سیستم اطلاعات جغرافیایی , شهر جویم,

چکیده مقاله :

زلزله به‌عنوان یکی از مخرب‌ترین مخاطرات طبیعی، همواره تهدیدی جدی برای بافت شهری محسوب می‌شود. شهر جویم در استان فارس، به دلیل شرایط زمین‌شناسی و کالبدی، در معرض خطر قابل توجه زلزله قرار دارد. این پژوهش با هدف ارزیابی و پهنه‌بندی آسیب‌پذیری شهری جویم در برابر زلزله، با رویکرد ترکیبی فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) انجام شد. داده‌های موردنیاز شامل اطلاعات بلوک‌های آماری سال ۱۳۹۵ و لایه‌های مکانی از منابع رسمی گردآوری گردید. شاخص‌های ارزیابی در سه بُعد «ویژگی‌های سازه‌ای» (۵ زیرمعیار)، «ویژگی‌های زمین‌شناسی» (۳ زیرمعیار) و «ویژگی‌های شهری» (۳ زیرمعیار) بر اساس مرور ادبیات و نظر ۲۰ متخصص انتخاب شدند. نرخ سازگاری مقایسات زوجی برای تمام ابعاد کمتر از 0.1 و در محدوده قابل قبول بود.نتایج نشان داد در بُعد ویژگی‌های سازه‌ای، تعداد طبقات با وزن 0.321 و تراکم ساختمانی با وزن 0.311 بیشترین تأثیر را در افزایش آسیب‌پذیری دارند، در حالی که سال ساخت با وزن 0.048 کمترین اهمیت را دارد. در بُعد زمین‌شناسی، جنس خاک (وزن 0.540) مهم‌ترین عامل و فاصله از گسل (وزن 0.163) کم‌اهمیت‌ترین عامل شناخته شد. در بُعد شهری، کیفیت زیرساخت‌ها با وزن 0.500 رتبه نخست را کسب کرد. ضریب همبستگی بین لایه شاخص تلفیقی و تراکم ساختمانی 0.82 و با تعداد طبقات 0.79 به‌دست آمد که بیانگر ارتباط قوی این عوامل با میزان خطرپذیری است.تحلیل مکانی نشان داد حدود 27.6 درصد از مساحت شهر در پهنه با آسیب‌پذیری «بسیار زیاد»، 33.4 درصد در پهنه «زیاد»، 25.1 درصد در پهنه «متوسط» و تنها 13.9 درصد در پهنه «کم» قرار دارد. این نتایج بیانگر ضرورت اجرای برنامه‌های مقاوم‌سازی، بهبود کیفیت ساخت‌وساز و توسعه زیرساخت‌های شهری برای کاهش خطرات ناشی از زلزله در شهر جویم است.