پژوهشی درجریان آب های زیرزمینی «مطالعه موردی حوضه آبریز مرند»

محورهای موضوعی : فصلنامه جغـرافیا

محمدرضا اصغری مقدم ¹ (استادیار گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه آزاداسلامی واحدتهران مرکزی)
کریم عباس زاده ² (کارشناس ارشد جغرافیای طبیعی گرایش ژئومورفولوژی- هیدرولوژی دانشگاه آزاداسلامی واحداهر)

تاریخ دریافت : 1390/05/25 تاریخ پذیرش : 1390/10/02 تاریخ انتشار : 1390/10/01

کلید واژه: مقاومت عرضی, شیب هیدرولیکی, قابلیت انتقال و سرعت آب زیرزمینی,

چکیده مقاله :

آب های زیرزمینی بخشی ازآب قابل استحصال اززیرزمین است که ازطریق چاه ها، گالری هاوقنوات به سطح زمین انتقال داده می شود. ویابه طورطبیعی توسط چشمه هاازدرون زمین تخلیه می گردد. که منبع عمده تأمین آب دربسیاری ازمناطق دنیا به خصوص دراقلیم های خشک ونیمه خشک مانندایران است. دشت مرند از نظر فعالیتهای کشاورزی و تراکم جمعیت از اهمیت زیادی برخوردار است و آب آشامیدنی صنعتی و کشاورزی آن عمدتاً از سفره های آب زیرزمینی این دشت تامین می شود . از طرفی با توجه به افزایش بهره برداری از منابع آب زیرزمینی و خشکسالی هایی که در ده ساله اخیر در منطقه رخ داده است، سطوح آب زیرزمینی افت شدید و قابل ملاحظه ای را نشان می دهند . از این جهت امروزه مدیریت بهره برداری آبخوان یکی از اصول اساسی در آبخوانداری به شمار می رود. بررسی کمی وشناسایی آب های زیرزمینی درهرمنطقه کارنسبتأ پیچیده ای می باشد. زیرا اولأجریان آب های زیرزمینی به مقدارزیادی تحت تأثیر شرایط زمین شناسی محل بوده و ثانیأ به دلیل ارتباط هیدرولیکی آب های زیرزمینی با آب های سطحی درسیکل هیدرولوژی، تخمین حجم وحرکت آب های زیرزمینی دارای پیچیدگی می باشد. هدف عمده از این مطالعه تعیین ضریب قابلیت انتقال (T) با استفاده از مقاومت عرضی نرمال شده ( تصحیح شده) می باشد . در این روش از وابستگی ضرایب قابلیت انتقال و مقاومت عرضی به پارامترهای غالباً مشترک استفاده کرده و با استفاده از نتایج آنالیز شیمیایی نمونه های آب برداشت شده از منابع آب نتایج آزمایش پمپاژ و مقاطع ژئوفیزیکی، ضریب قابلیت انتقال بدست می آید. در نهایت با استفاده از متوسط قابلیت انتقال، شیب هیدرولیکی، ضخامت اشباع آبخوان و متوسط تخلخل، میزان متوسطی از سرعت جریان آب های زیرزمینی به دست می آید.

منابع و مأخذ:

1. اصغری مقدم، م.ر، (1378) جغرافیای طبیعی شهر2، انتشارات مسعی، تهران.


2. اصغری مقدم، م.ر. رجبی، الف، (1383) جغرافیای طبیعی شهر3، چاپ پنجم، انتشارات سرا، تهران.


3. اصغری مقدم، م.ر، (1380) بررسی روند ایجاد رودخانه­ها، مجله دانشنامه، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.


4. اصغری مقدم، م.ر، (1387) مبانی هیدرولوژی برای جغرافیا، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.


5. افتخارنژاد، ج. (1359)، "تفکیک بخش های مختلف ایران از نظر ساختمانی در ارتباط با حوضه های رسوبی"، نشریه انجمن نفت، شماره 82.


6. پاک نیت، م. (1390) "بررسی پتانسیل نشست زمین در دشت مرند ناشی از افت سطح ایستابی آبخوان منطقه"، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر فیروز برادر رضی زاده، دپارتمان زمین شناسی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر.


7. پرایس، م.(1375)؛ "شناخت آب های زیرزمینی" ترجمه منوچهرچیت سازان، انتشارات دانشگاه شهیدچمران اهواز.


8. درویش زاده، ع، (1370). "زمین شناسی ایران" انتشارات دانش امروز، تهران.


9. دیوید، بی وهمکاران. (1384) "هیدرولوژی وهیدرولیک آب های زیرزمینی" ترجمه دکترمحمودشریعتمدارطالقانی، انتشارات مرکزنشردانشگاهی، تهران.


10. ری، کی، لنزی وژوزف، ب، فرانزینی. (1377)؛ "مهندسی منابع آب" ترجمه محمدحسن مولایی، جلداول، انتشارات سازمان آب منطقه ای، تهران.


11. سازمان آب منطقه­ای آذربایجان شرقی، (1369). گزارش مطالعات چاه های منطقه مرند در سال های آبی 86-85.


12. سازمان آب منطقه­ای آذربایجان شرقی، (1380). گزارشات زمین شناسی مطالعات آب های زیرزمینی و سطحی دشت مرند.


13. سازمان آب منطقه­ای آذربایجان شرقی، (1387). مطالعات امکان یابی رودخانه های مرزی ایران و ترکیه، گزارش دشت مرند.


14. صفوی، ح، ر.(1385)؛ "هیدرولوژی مهندسی" انتشارات ارکان، اصفهان.


15. عباس زاده، ک، (1390)).  "بررسی عوامل موثر در تغییر مورفولوژی مسیر رودخانه­ها مطالعه موردی: حوضه آبریز اهرچای"، پایان­نامه دوره کارشناسی­ارشد به راهنمایی دکتر محمدرضا اصغری­مقدم، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.


16. علاف نجیب، م،(1381). هیدروژئولوژی دشت مرند و تأثیر تغییرات سطح آب در کیفیت آب زیرزمینی، پایاننامه کارشناسی ارشد، بخش زمین‎شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.


17. کردوانی، پ. (1374)؛ "ژئوهیدرولوژی آب های زیرزمینی" انتشارات دانشگاه تهران.


18. مهندسین مشاور تماوان، (1376)، "طرح بند انحرافی کانال آب رسانی و مخزن ذخیره روستای بناب مرند.


19. مهندیسن مشاور پارس کنسولت، ث، ژ، ژ، (1353). " بررسی ژئوفیزیک به روش ژئوالکتریک" طرح مطالعات آب های مرزی ایران و ترکیه.


20. نبوی، م، ح. (1355)، " دیباچه ای بر زمین شناسی ایران" انتشارات سازمان آب زمین شناسی کشور، تهران.


21. نجمایی، م. (1368)؛ "هیدرولوژی مهندسی" انتشارات سارا، تهران.


22. وزارت نیرو، (1357). گزارش مطالعات ژئوفیزیک دشت مرند.
    
    
    1. Seok Han, W. and Soo Choi, B. and Lee, K.(1995). Relation between electrical and hydraulic properties of aquifer in the Ganam area. Journal of the Korean Society of  Groundwater Environment, Vol. 2, No.2, pp. 78-84.
    
    
    2. Ioannis F. Louis, George A. Karantonis, Nikolaos S. Voulgaris and Filippos I. Louis,.(1998). The contribution of geophysical methods in the determination of aquifer parameters: the case of Mornos River delta, Greece. Department of Geophysics & Geothermic, University of Athens, Panepistimiopolis, Ilissia, Athens 15784, Greece.