مقایسه و تحلیل مقام زهد و تسلیم در دیوان عماد فقیه کرمانی و شوکت بخاری

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی

ژیلا داودزاده ¹ , سید علی سهراب نژاد ² , امیدوار عالی محمودی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/09/24 تاریخ پذیرش : 1403/04/20 تاریخ انتشار : 1403/06/07

کلید واژه: ادبیات عرفانی, مقام زهد, مقام تسلیم, عمادفقیه کرمانی, شوکت بخاری.,

چکیده مقاله :

محیط اجتماعی، مؤثرترین عامل در پدیدآمدن آثار ادبی خاصّه ادبیات عرفانی است. عرفا اعتقاد دارند. انسان برای رسیدن به قلّة رفیع معرفت، باید به طور کامل مقامات را طی کند. در واقع عرفان مکانیزمی دفاعی است تا شاعر و نویسنده بتواند بر التهاب ها و تشویش های درونی خود که بر اثر شرایط سیاسی – اجتماعی حاکم بر جامعة زیست بوم خویش بوجود آمده، فائق آید. در هر دو دیوان شعری تلطیف نگرش و معرفت شاعر همراه با بکارگیری مفاهیم خوشایند و ناخوشایند در کنار یکدیگر، برای ارائة تصویری مطلوب از اهداف و ویژگی‌های درونی با مطالعة کتابخانه‌ای و رهیافتی توصیفی- تحلیلی میسر نموده‌است. در سایة توجه عمادفقیه در قرن هشتم به مقام زهد و تسلیم با71 بسامد در مفهوم ساختاری و معانی اصیل عرفانی ارزش‌گذاری شده است؛ در حالیکه در عصر صفویه که تمرکز حاکمان وقت بر ترویج مذهب شیعه بوده است، شوکت بخاری مقام زهد و تسلیم را با 48 بسامد برای بیان مسائل سیاسی–اجتماعی، بهره برده است. در واقع زبان شعری عماد فقیه، در بیان مضامین عرفانی مانند شاعران آسمانی عمل کرده است؛ اما شوکت بخاری مضامین عرفانی را همچون ابزاری برای بیان تحولات سیاسی–اجتماعی، اندیشه‌ها و تجربیات درونی خود بکار برده است

چکیده انگلیسی:

The social environment is the most effective factor in the emergence of literary works, especially mystical literature. Mystics believe In order to reach the lofty peak of knowledge, a person must go through the authorities completely. In fact, mysticism is a defense mechanism so that poets and writers can overcome their internal inflammations and anxieties caused by the political-social conditions governing their ecosystem. In both poetry divans, the poet's attitude and knowledge have been refined, along with the use of pleasant and unpleasant concepts, to present a favorable image of the goals and characteristics of the era with a library study and a descriptive-analytical approach. In the shadow of Imad Faqih's attention in the 8th century, the place of asceticism and humility has been valued with 71 frequency in the structural concept and authentic mystical meanings.While in the Safavid era, when the rulers of that time focused on promoting the Shia religion, Shaukat Bukhari has used the position of asceticism and submission with 48 frequencies to express political-social issues. In fact, Imad Faqih's poetic language has acted like celestial poets in expressing mystical themes; But Shaukat Bukhari has used mystical themes as a tool to express her social-political developments, thoughts and inner experiences.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع: - قرآن.
- احمدی، بابک.(1370). ساختار و تاویل متن، تهران: مرکز.
- امینی نژاد، علی.(1387). آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی، تهران: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
- انصاری، قاسم.(1371). مبانی عرفان و تصوف، تهران: پیام نور.
- انوشه، حسن.(1376). دانشنامة ادب فارسی.ج2. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ایشانی، طاهره.(1397). اشعار انتقادی – اجتماعی حافظ شیرازی، جلد 1. تهران: دولت علم.
- بخاری، شوکت.(1382). دیوان اشعار (شاعر سبک هندی نیمه دوم قرن یازدهم)،تصحیح سیروس شمیسا. تهران: فردوس.
- بهبهانی، مرضیه.(1387). «تمثیل آیینه‌ی اجتماع، سیری در تمثیل‌های ادبیات‌عرفانی درآثار عطار و مولانا»، مجله‌ی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، زمستان 1378. شمارة 13، صص76-43.
- پور سبحانی، هاشم.(1386). تاریخ‌ادبیات ایران، تهران: زوّار.
- تمیم داری، احمد.(1392). عرفان و ادب در عصر صفوی، تهران: حکمت.
- جامی، نورالدین عبدالرحمان.(1384). نفحات الانس، تصحیح محمود عابدی،تهران: سخن.
- حائری یزدی، مهدی (پائیز1379). «تاریخ علم حضوری»، فصل نامه ذهن، شماره 3.
- خسروپناه، عبدالحسین، (1382). «چیستی علم حضوری وکارکردهای معرفت شناختی آن»، فصلنامه ذهن، شماره 15،16.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1383). مفردات الفاظ قرآن. ج 3، ترجمه و تحقیق غلامرضا خسروی حسینی. تهران: مرتضوی.
- راوندی، مرتضی؛(1358). تاریخ تحولات اجتماعی، تهران؛ شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
- رسولی محلاتی، سید هاشم؛(1390). غرر الحکم و درر الکلم آمدی. با شرح و ترجمه فارسی جلد دوم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- زرین‌کوب، عبدالحسین.(1385). ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
- سبزواری، ملاهادی.(1380). شرح منظومه، تصحیح و تعلیق: آیت الله حسن زاده آملی،جلد 1. قم: ناب.
- سجادی، سید جعفر.(1383).فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات‌عرفانی،تهران: طهوری.
- سجادی، سیدضیاءالدین. (1388).مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران: سمت.
- شریعتی، علی.(1375). هنر، تهران: چاپخش.
- شمس، محمدجواد.(1388). «نگاهی به پیشینه تصوف و عرفان اسلامی از آغاز تا عهد صفویه». فروغ وحدت، شماره ۱۵.صص35-22.
- شمیسا، سیروس.(1382). دیوان اشعار (شاعر سبک هندی نیمه دوم قرن یازدهم).تهران: فردوس.
- صاحب‌اختیاری،حمید و باقرزاده، بهروز.(1375). عبید زاکانی، لطیفه پرداز و طنزاور بزرگ ایران،تهران: اشکان.
- صفا، ذبیح الله. (1369). تاریخ ادبیات در ایران،جلد2، تهران: فردوس.
- طوسی، خواجه‌نصیر الدین.(1375). شرح الاشارات و التنبیهات، جلد3. قم: البلاغه.
- فقیه کرمانی، عمادالدین.(1380). دیوان اشعار، تصحیح و تألیف؛ یحیی طالبیان و محمود مدّبری، کرمان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن.(1387). رسالة قشیریّه،تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر،تهران: زوّار.
- گراوند، سعید و صباحی، سعیده.(1391). «مقام تسلیم در مثنوی و گیتا بهاشیه»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال 8. شمارة 29.صص 56-41.
- مطهری، مرتضی.(1375). مجموعه آثار شهید مطهری، جلد 6. قم: صدرا.
- ملکیان اصفهانی، رسول.(1383). سیروسلوک و طریق عشق و عرفان از دیدگاه عرفای بزرگ، تهران: شهید فهمیده.
- ملاصدرا.(1371). رساله فی التصور و التصدیق، قم: بیدار.
- مندراس، هانری.(1369).مبانی جامعه‌شناسی، تاریخ مختصر جامعه‌شناسی/ ژرژگورویچ: ترجمة باقر پرهام، تهران: امیرکبیر.
- منصوری لاریجانی، اسماعیل.(1391). شرح منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری، تهران: بین‌الملل.
- -Malpas,s,(2006), "Historicism",the rout ledge companion to critical theory, EDS,Paul wake an simon malpas, newyork:pout ledge. Pp,55-65.
Resources A. persian resources - Quran.
- Ahmadi, B. (1991). Text structure and interpretation. Centeral Tehran.
-Amininejad, A. (2008). Getting to know the collection of Islamic mysticism. Tehran: Imam Khomeini Educational and Research Institution.
- Ansari, Q. (1992). The basics of mysticism and Sufism. Tehran: Payam Noor.
- Anoushe, H. (1997). Encyclopedia of Persian literature. Volume 2. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
- Ishani, T. (2018). Critical-Social Poems of Hafez Shirazi, Volume 1. Tehran: Dolatul Alam.
- Bukhari, Sh. (2003). Divan of Poems (an Indian style poet of the second half of the 11th century), edited by Sirus Shamisa. Tehran: Ferdous.
- Behbahani, M. (2008). "Allegory of the mirror of society, a journey through allegories of mystical literature in the works of Attar and Rumi", Journal of Mystical Literature and Cognitive Mythology, Winter 1378. Number 13, pp. 43-76.
- Pour Sobhani, H. (2007). History of Iranian literature. Tehran: Zovar.
- Tamim Dari, A. (2013). Mysticism and literature in the Safavid era. Tehran: Hikmat.
- Jami, N.din. A.r. (2005). Nafahat Elans, edited by Mahmoud Abedi. Tehran: Sokhn.
- Haeri Yazdi, M. (Autumn 2000). "History of face-to-face science", Menath Magazine, No. 3.
- Khosropanah, A. H. (2003). "What is present science and its epistemological functions", Menad Quarterly, No. 15, 16.
- Ragheb Esfahani, H. bin. M. (2004). Vocabulary of Quranic words. Volume 3, translated and researched by Gholamreza Khosravi Hosseini. Tehran: Mortazavi.
- Ravandi, M; (1979). History of social developments, Tehran; Pocket books joint stock company.
- Rasouli Mahalati, S. H.(2011). You came to me with the sound of wisdom and wisdom. With description and Persian translation of the second volume. Tehran: Farhang Islamic Publishing House.
- Zarinkoub, A. H. (2006). The value of Sofia's heritage. Tehran: Amir Kabir.
-Sabzevari, M. (2001). Description of the poem, correction and suspension: Ayatollah Hassanzadeh Amoli, Volume 1. Qom: Nab.
- Sajjadi, S. J. (2004). Dictionary of mystical terms and interpretations. Tehran: Tahori.
- Sajjadi, S. D.(2009). An introduction to the basics of mysticism and Sufism.Tehran: Samt.
- Shariati, A. (1996). Art. Tehran: Chapakhsh.
- Shams, M.J. (2009). "A look at the background of Sufism and Islamic mysticism from the beginning to the Safavid era". Forough Vahdat, No. 15, pp. 22-35.
- Shamisa, S. (2003). Divan of Poems (poet of the Indian style of the second half of the 11th century). Tehran: Ferdous.
- Sahibakhtiari, H. & Bagherzadeh, B. (1996). Obeid Zakani, Iran's great satirist and satirist. Tehran: Ashkan.
- Safa, Z. (1990). History of literature in Iran, volume 2. Tehran: Ferdous.
- Tusi, Kh. N.d. (1996). Explanations and Warnings, Volume 3. Qom: Al Balagha.
- Faqih Kermani, E.d. (2001). Diwan poems, editing and authoring; Yahya Talebian and Mahmoud Maddbari. Kerman: Association of cultural artifacts and treasures.
- Qashiri, A.q. A. K. b. H. (2008). Rasala Qashiriyyah, corrected by Badi al-Zaman Forozanfar. Tehran: Zovar.
- Gravand, S. & S, S. (2012). "Maqam Taslim in Masnavi and Gita Bahashi", Quarterly Journal of Mystical Literature and Cognitive Mythology, Year 8. Number 29, pp. 41-56.
- Motahari, M. (1996). Collection of works of Shahid Motahari, Volume 6. Qom: Sadra.
- Malkian Esfahani, R. (2004). Siroslok and the way of love and mysticism from the perspective of great mystics. Tehran: Shahid Fahmideh.
- Mulla S. (1992). Treatise on perception and approval. Qom: Wake up.
- Mendras, H. (1990). Basics of Sociology, Brief History of Sociology/ George Gurevich: Translation by Baqer Perham. Tehran: Amir Kabir.
- Mansouri Larijani, I. (2012). Description of Manazel al-Saerin Khwaja Abdullah Ansari. Tehran: International.
B.English sources -Malpas,s,(2006), "Historicism",the rout ledge companion to critical theory, EDS,Paul wake an simon malpas, newyork:pout ledge. Pp,55-65.