بررسی و مقایسه عشق ابلیس و انسان به معبودحقیقی(با تکیه بر آثار عرفانی از جمله: الهی نامه عطار و تمهیدات عین القضات همدانی)

Subject Areas : comparative literature

Mehdi  Nosrati ¹ (Assistant Professor of Persian Language and Literature, Zabul Branch, Islamic Azad University, Zabul, Iran.)
Shireen  baqaii ² (Department of Persian Language and Literature, Farhangian University PO Box 889-14665, Tehran, Iran)

Received: 2021-10-02 Accepted : 2023-10-22 Published : 2024-03-03

Keywords: عطار, عشق, عین‌القضات, انسان, معبود, ابلیس,

Abstract :

عشق نوعی تعادل زاینده است، تعادلی که باید ایجاد شود و تحت مراقبت قرار گیرد. عشق رنج و لذّت توأمان را به جوینده و سالک راه خود می‌دهد و تجربه‌ای از وحدت و یگانگی در میان تضادهاست. تضادی که گاه شیرین‌تر از عسل و گاه تلخ‌تر از زهر است؛ با همه این توصیفات، عاشق آن را برای رسیدن به معشوقش دوست دارد. می‌جنگد و می‌جوید، آن‌هم با تمام وجود. بر همین اساس، این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی - تحلیلی وبا ابزار کتابخانه ای به بررسی و مقایسۀ عشقِ ابلیس و انسان به معبود حقیقی بپردازد و از این میان با توجه به دو اثر ارزشمند الهی‌نامۀ شیخ عطار و تمهیدات عین‌القضات، نشان دهد؛ کدام‌یک مدافع ابلیس و عشق وی و کدام‌یک، جانبدار انسان و محبّت او نسبت به معبود، خالق و معشوق خود بوده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که برای رسیدن به‌حق، عطار و عین القضات، عشق را واجب سالک می‌دانند؛ بخصوص اگر این سالک، انسان ظلوماً جَهولا باشد یا ابلیس حاسد. همچنین هر دو عشق را وسیلۀ کمال معنوی دانسته‌اند و گاه با شدّت یا ضعف و خواسته و ناخواسته در مقایسۀ میان عشق انسان نسبت به معبود و ابلیس، تمایز قائل شده‌اند و حتی عطار بارها در الهی‌نامه به مخاطب خود این موضوع را گوشزد کرده است.

References:

منابع و مآخذ
کتاب¬ها
-¬ -قران کریم (1385).، ترجمه مهدی الهی قمشه¬ای، تهران: جمهوری.
-¬ زرین¬کوب، عبدالحسین (1379)، صدای بال سیمرغ«درباره¬ی زندگی و اندیشه عطار»، تهران: سخن.
-¬ سجادی، سید ضیاءالدین (1384)، مقدمه ای بر مبانی عرفان و تصوّف، چاپ یازدهم، تهران: سمت.
¬- شجیعی، پوران (1378)، مسافر سرگشته«سیری در جهان اندیشه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری»، تهران: سیمای دانش.
-¬ شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1387)، گزیده غزلیات شمس، چاپ دهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- عطار، فریدالدین (1359)، الهی¬نامه، تصحیح هلموت ریتر، تهران، انتشارات توس، چاپخانه هنر.
-¬ عین¬القضات، عبدالله بن محمّد (1389)، تمهیدات، مقدمه و تصحیح عفیف عسیران، چ هشتم، تهران: منوچهری.
- فاضلی، قادر (1374)، اندیشه عطار«تحلیل افق اندیشه شیخ فرید¬لدین عطار نیشابوری»، تهران: طلایه.
-¬ معین، محمّد (1387)، فرهنگ فارسی، تهران: میلاد.
-¬ مؤمنی، علی (1387)، کمال انسان و انسان کامل«پژوهشی بنیادین در سیر تکامل انسان از منظر عقل و نقل»، قم: آیت اشراق.
نجارزادگان، فتح الله (1398) ، مصاف با شیطان، تهران: موسسه بوستان کتاب.
--نظامی گنجوي، الیاس بن یوسف (1384)، کلیات نظامی، تصحیح و شرح حسن وحید دستگردي، تهران: انتشارات طلایه.
مقاله
- اسداللهی، خدابخش (1388)، « اندیشه های عرفانی عین القضات در باب ابلیس»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناسی جنوب، ش 14، صص 11-53.
-¬ جماعتی، حسین (1390)، «پایان‌نامه نقش عشق در تکامل انسان»،پایان¬نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما قاسم ترخان، فاضلی، دانشگاه معارف اسلامی.
-¬ حسینی کازرونی، احمد و نعیمه متوسلی، (1390)، «حلاج و شیطان(بررسی دیدگاه¬های حلاج و پیروان او نسبت به شیطان در اشاعۀ این اندیشه)»، فصلنامه پژوهشی زبان و ادب فارسی، سال سوم، شماره 9، صص 77-92.
-¬ حیدری، حسین، (1384)، «سیمای دوگانه ابلیس در آثار حکیم سنایی»، نشریه مطالعات عرفانی، ش1، صص66-89.
-¬ عابدی، محمّدرضا و آراسته، عقیله، (1396)، «بررسی تطبیقی دیدگاه‌های شیطان‌پرستی و اندیشه عین القضات درباره ابلیس»، الهیات تطبیقی، سال هشتم، ش 18، صص67-84.
- غیاثی، طیبه، (1391)، «تحلیل گفتمان انتقادی اندیشۀ سیاسی- عرفانی عین القضات»، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان.
-¬ کمالی، زاده، طاهره، (1390)، «معرفت عرفانی در آرای عین¬القضات ‌همدانی»، مجله ادیان و عرفان، سال چهل و چهارم، شماره دوم، صص 84-61.
-¬ ممتحن، مهدی، (1393)، آمیختگی ادبیات تعلیمی با ادبیات عرفانی در تمهیدات عین¬القضات همدانی، پژوهش¬نامه ادبیات تعلیمی، سال ششم، ش 24، صص 148- 131.

Sources and references
books
The Holy Quran (2007), translated by Mehdi Elahi Qomshai, Tehran: Jumhoori.
- Zarin Koob, Abdul Hossein (2001), Simorgh's Voice "About Attar's Life and Thought", Tehran: Sokhn.
- Sajjadi, Seyyed Ziauddin (2006), an introduction to the basics of mysticism and Sufism, 11th edition, Tehran: Samt.
¬- Shajiei, Puran (2000), the lost traveler, "Traveling in the world of the thought of Sheikh Fariduddin Attar Neishabouri", Tehran: Simai Danesh.
- Shafi'i Kodkani, Mohammadreza (2009), selection of Shams's poems, 10th edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
- Attar, Farid al-Din (1981), Elahinameh, corrected by Helmut Ritter, Tehran, Tos Publishing House, Art Printing House.
- Ain al-Qadat, Abdullah bin Muhammad (2011), preparations, introduction and correction by Afif Asiran, 8th chapter, Tehran: Manouchehri.
- Fazli, Qadir (1996), Attar's thought "Analysis of the horizon of the thought of Sheikh Fariduddin Attar Neishaburi", Tehran: Talaiyeh.
Moin, Mohammad (2009), Farhang Farsi, Tehran: Milad.
-¬ Momeni, Ali (2007), Kamal Insan and Insan Kamel, "Fundamental research in the course of human evolution from the point of view of reason and narration", Qom: Ayat Ashraq.
Najarzadegan, Fethullah (2018), Confronting Satan, Tehran: Bostan Kitab Institute.
--Nizami Ganjavi, Elias bin Yusuf (2004), Kliat Nizami, edited and described by Hasan Vahid Dastgardi, Tehran: Talaiye Publications.
Article
- Asadollahi, Khodabakhsh (2008), "Ain al-Qadat's Mystical Thoughts on Iblis", Southern Mystical Literature and Mythology, vol. 14, pp. 53-11.
Jamati, Hossein (2012), "Thesis on the Role of Love in Human Evolution", Master's Thesis, supervisor Qasim Tarkhan, Fazli, University of Islamic Education.
- Hosseini Kazrouni, Ahmed and Naimah Mutusali, (2013), "Hallaj and Satan (examination of the views of Hallaj and his followers towards Satan in the spread of this idea)", Research Quarterly of Persian Language and Literature, 3rd year, number 9, pp. 77-92.
- Heydari, Hossein, (2004), "The double image of Iblis in the works of Hakim Sana'i", Esfani Studies, Vol. 1, pp. 66-89.
-¬ Abedi, Mohammadreza and Arasteh, Aqila, (2016), "Comparative study of the views of Satanism and Ain al-Qadat's thought about the Devil", Comparative Theology, 8th year, vol. 18, pp. 67-84.
- Ghiashi, Taybeh, (2017), "Analysis of the critical discourse of the political-mystical thought of Ain al-Qadat", Master's thesis, Vali Asr University (AJ) Rafsanjan.
Kamali, Zadeh, Tahereh, (2012), "Esophical knowledge in the opinions of Hamdani's Ain-al-Qadat", Adian and Irfan Magazine, 44th year, 2nd issue, pp. 61-84.
- Mohmohan, Mehdi, (2013), the fusion of educational literature with mystical literature in the preparations of Ain-al-Qadat Hamdani, Research Journal of Educational Literature, 6th year, vol. 24, pp. 131-148.