چند فرایند واجی فعال در گویش شیرازی

محورهای موضوعی : زبان شناسی، گویش شناسی، فرهنگ عامه،ادبیات فارسی

عالیه کامبوزیا کرد زعفرانلو ^{1 *} , شبنم گل‌نشین ²

1 - گروه زبان شناسی دانشگاه تربیت مدرس
2 - گروه زبانشناسی، دانشگاه تربیت مدرس

تاریخ دریافت : 1404/05/20 تاریخ پذیرش : 1404/05/22 تاریخ انتشار : 1404/06/07

کلید واژه: ارتقاء واکه, همگونی, هماهنگی واکه‌ای, درج, حذف,

چکیده مقاله :

هدف از نگارش این پژوهش بررسی فرایندهای واجی فعال­ در گویش شیرازی است. بدین منظور داده‌هاي مورد نياز پژوهش به چند روش جمع‌آوری شده‌اند: 1. مصاحبه با 5 تن از گويشوران شيرازي، 2. استفاده از شم زباني یکی از نگارندگان در تایید داده‌ها، 3. استفاده از منابعی مانند سمندر (1377 و 1383) و زارعی (1383) که به اين گویش شعر و داستان نوشته شده‌اند. پس از گردآوري بیش از پانصد واژۀ ساده، غیرساده، و گروه، داده‌ها با توجه به بافت مشترک دسته‌بندي شده‌اند و نوع فرایند هر کدام شناسایی، توصیف و تحلیل شده و قاعده هر فرایند نوشته شده است. در انتهای هر قسمت، يكي از داده‌ها از زيرساخت تا روساخت به عنوان نمونه بازنمایی شده است.  

برخی از نتایج این پژوهش عبارتند از: 1. در توالی‌های همخوانی /-st-/ و /-zd-/ در بافت بین دو واکه فرایند همگونی  به صورت پیشرو عمل می‌کند. 2. واکۀ پسین افتادۀ /A/ در بافت قبل از سایشی لثوی‌کامی /S/  و در پایان تکواژهای آزاد به واکۀ میانی [o] ارتقاء می‌یابد. 3. تکواژ اضافۀ /-e/ در گروه‌های اضافه و وصفی حذف می‌شود. 4. واکۀ پسین افتادۀ /A/ موجود در پسوند سببی [-And] پیش از توالی همخوانی /nd/ یک درجه افراشته شده و به واکۀ میانی [o] تبدیل می‌گردد. 5. واکه میانی /e/ موجود در پیشوند امری و التزامی /be-/ به لحاظ مشخصه‌های [پسین] و [افراشته] با واکه‌های افراشتۀ ستاکِ فعل هماهنگی واکه‌ای دارد.  

چکیده انگلیسی:

The aim of this research is to investigate active phonological processes in Shirazi Dialect. For this purpose, the data required for the research have been collected in several ways: 1. Interviews with 5 Shirazi informants, 2. Using the linguistic intuition of one of the authors to verify the data, 3. Using sources After collecting more than five hundred simple, complex, and compound words and phrases, the data have been categorized according to the common context and the type of the process of each has been identified, described, and analyzed, and the rule of each process has been written. At the end of each section, one of the data from the underlying form to the phonetic one has been represented as an example. Several of  results of this study are: 1. In the consonant clusters /st/ and /zd/, the process of assimilation acts in a progressive manner in the context between two vowels. 2. The back low vowel /A/ in the context before the postalveolar fricative /S/ and at the end of free morphemes is raised to the mid vowel [o]. 3. The affix /-e/ is deleted in the genitive and adjectival phrases. 4. The back low vowel /A/ in the causative suffix [-And] is raised one degree before the consonant sequence /nd/ and becomes the mid vowel [o]. 5. The mid vowel /e/ in the imperative and subjunctive prefix /be-/ has vowel harmony with the high vowels of the verb stem in terms of the features of [high] and [back].

منابع و مأخذ:

- آرلاتو، آنتونی. (1373). درآمدی بر زبانشناسی تاریخی. ترجمه یحیی مدرسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
- بروشور شیراز، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس، اداره سیر و سیاحت فارس
- خزدوز، مریم. (1382). کاکو شیرازی. انتشارات واژه آفرین. شیراز
- زارعی، فاطمه. (1383). ماجراهای خانم دوسی. ره آورد هنر شیراز
- زارعی‌فر، رها. (1394). بررسی فرایندهای واجی و آوایی لهجۀ شیرازی. کنفرانس بین¬المللی ادبیات و پژوهش¬های تطبیقی در آن، استان گلستان، گرگان، ص 1-9
- سپاسدار، محمود(1388). شیرازی(نگاهی به لهجۀ مردم شیراز)، شیراز: آوند اندیشه
- سلامی، عبدالنبی. (1383). گنجينه گويش شناسي فارس. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسي، گروه نشر آثار، دفتر اول
- سلامی، عبدالنبی. (1384). گنجينه گويش شناسي فارس. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسي، گروه نشر آثار، دفتر دوم
- سلامی، عبدالنبی. (1385). گنجينه گويش شناسي فارس. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسي، گروه نشر آثار، دفتر سوم
- سلامی، عبدالنبی. (1386). گنجينه گويش شناسي فارس. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسي، گروه نشر آثار، دفتر چهارم
- سلامی، عبدالنبی. (1388). گنجينه گويش شناسي فارس. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسي، گروه نشر آثار، دفتر پنجم
- سمندر، بیژن. (1377). شعر شیراز. تهران: انتشارات امیربهادر
- سمندر، بیژن. (1383). به یاد شیراز. شیراز: انتشارات رخشید.
- کامبوزیا، ع. ک. ز. (1398). واج شناسی رویکردهای قاعده بنیاد. تهران: انتشارات سمت، چاپ هشتم.
- نوروزی¬زیدهی، ط. (1382). بررسی فرایندهای واجی گویش گیلکی رشت در چارچوب واج¬شناسی‌خودواحد، پایان¬نامه¬ی کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت¬مدرس. تهران.
-
Chomsky, N., & Halle, M. (1968). The Sound Pattern of English. Harper and Row publishers. -
Crystal, D. (2003/2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Oxford: Blackwell Publishers. -
Falk, J. S. (1378). Linguistics and Language, Tehran: Abbassi. - Kambuziya, K.Z. A. (2003). Lenition in Phonological Patterns of Persian. Journal of Humanities,
vol.10, No. 2, P. 13-18. -
Kenstowicz, M. (1994). Phonology in Generative Grammar. Blackwell Publishers. - Luschutzky, H. ch. (2000). Sixteen Possible Types of Natural Phonological Processes. Kreidler,
Phonology Ctitical Concepts. Vol. 1. P: 506 – 524. -
Trask. R. I. (2006). A dictionary of Phonetics and Phonology. London: Routledge.