بررسی گونه شناسی پیمان و بازنمایی کارکردهای آن در خمسۀ نظامی گنجوی

محورهای موضوعی : غنایی(با ویژگی ادبی و هنری)

سمانه وطن دوست ¹ , حسن بساک ² , رضا اشرف زاده ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
3 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/11/15 تاریخ پذیرش : 1400/04/02 تاریخ انتشار : 1402/04/01

کلید واژه: نظامی گنجوی, پیمان, سوگند, انواع و کارکردها, خمسه,

چکیده مقاله :

خمسۀ نظامی گنجوی شامل مجموعه های متنوعی در انواع ادب غنایی، عرفانی، اخلاقی و ... است. شاعر در هر یک از منظومه ها به فراخور درک و بینش مخاطب به مسائلی پرداخته و بخشی از باورها و آیین های جامعۀ بشری به ویژه ایرانیان را شرح داده است. یکی از این آداب، عقد پیمان و سوگند یاد کردن ضمن آن است که در ساختار فکری نظامی، گاهی جنبه ای دووجهی دارد و گاهی در سطح روساخت متوقف می شود. در پژوهش حاضر با استناد به منابع کتابخانه ا ی و روش توصیفی- تحلیلی، انواع پیمان و کارکردهای آن در خمسۀ نظامی کاویده و بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در یک نگاه کلی، پیمان ها به دو دستۀ مکتوب و غیرمکتوب تقسیم می شوند. نوع مکتوب آن، شامل پیمان های سیاسی- امنیتی و پیوند زناشویی است. نوع غیرمکتوب زیرشاخه هایی دارد که عبارت است از: پیمان های اخلاقی (رعایت آزرم و وفاداری)، شهریاری، انگیزشی، همکاری، صلح و انقیاد، زینهارخواهی، الهی، رازگویی و وفاداری به شاه. تنوعی که در این دسته بندی وجود دارد، تأیید می کند که پیمان در خمسۀ نظامی، صرفاً امری اجتماعی نیست و مقوله های شناحتی و معرفتی، اخلاقی و تعلیمی، سیاسی و امنیتی، دینی و اعتقادی و ... با آن ارتباط دارد.

چکیده انگلیسی:

Khamseh of Nezami Ganjavi includes various collections in the types of lyrical, mystical, moral, etc. literature. In each of the works, the poet deals with issues according to the audience's understanding and insight and describes some of the beliefs and rituals of human society, especially Iran. One of these rituals is covenanting and swearing, which sometimes has a two-dimensional aspect in the military intellectual structure and sometimes stops at the superstructure level. In the present study, with reference to library resources and descriptive-analytical method, the types of treaties and their functions in Khamseh of Nezami have been explored and studied. The results show that at a general glance, treaties are divided into written and unwritten categories. The written form includes a political and security pact, a marriage pact and a pact to retain power. The unwritten type has sub-branches which are: moral covenant (shame and loyalty), princely pact, motivational pact, cooperation pact, peace and subjugation pact, democracy pact, covenant pact, divine pact, secret pact and a pact of allegiance to the king. The diversity that exists in this category confirms that the pact in Khamseh of Nezami is beyond a purely social matter, and the categories of cognition and knowledge, moral and educational, political and security, religious and doctrinal, etc. are tied to it.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

آموزگار، ژاله (1390) زبان، فرهنگ و اسطوره، تهران: معین.

اعتمادمقدم، علیقلی (1352) پادشاهی و پادشاهان از دید ایرانیان بر بنیاد شاهنامۀ فردوسی، تهران: ادارۀ فرهنگ عامه و وزارت فرهنگ و هنر.

انوری، حسن (1381) فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.

دهخدا، علی‌اکبر (1377) لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

رضی، هاشم (1381) آیین مهر، تهران: بهجت.

کیانی، حسین (1371) سوگند در ادب فارسی، تهران: دانشگاه تهران.

نظامی، یوسف بن الیاس (1314) لیلی و مجنون، به کوشش حسن وحیددستگردی، تهران: ارمغان.

نظامی، یوسف بن الیاس (1315) هفت‌پیکر، به کوشش حسن وحیددستگردی، تهران: ارمغان.

نظامی، یوسف بن الیاس (1316) شرف‌نامه، به کوشش حسن وحیددستگردی، تهران: ارمغان.

نظامی، یوسف بن الیاس (1320) مخزن‌الاسرار، به کوشش حسن وحیددستگردی، تهران: ارمغان.

نظامی، یوسف بن الیاس (1378) خسرو و شیرین، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

نظامی، یوسف بن الیاس (1388) اقبال‌نامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

هینلز، جان (1385) شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه و آویشن.

مقالات

آموزگار، ژاله. (1379). پیمان. بخارا، (13و14)، 17-8.

جلالی، حسین. (1396). پژواک ستایش راستی‌گفتار و نکوهش دروغ در نامۀ باستان و متون اوستایی و پهلوی. زبان و ادبیات فارسی، 13(11)، 120-138.

حسام‌پور، سعید، دهقانی، ناهید. (1387). بررسی ‌تحلیلی گونه‌های ‌پیمان و سوگند در شاهنامۀ ‌فردوسی. پژوهشنامه ادب غنایی، 6(11)، 37-66. doi: 10.22111/jllr.2008.919.

دشتی، نصرالله، رضائی، مهدی. (1398). بررسی ساختار پیمان‌ها در آثار حماسی و پیوند آن با باورهای اسطوره‌ای و دینی. پژوهشنامه ادب حماسی (فرهنگ و ادب سابق)، 15(1)، 119-147. 20.1001.1.23225793.1398.15.1.5.2 .: dor

رحیمی، سید مهدی، پناهی، نعمت‌الله. (1386). پیمان و پیمان‌داری در شاهنامۀ فردوسی. نامۀ پارسی، 12(1و2)، 73-57.

عریان، سعید. (1378). آفرین پیمان پهلوان یا پیمان کد خدایی. متن پژوهی ادبی، 4(9.10)، 49-60. doi: 10.22054/ltr.2000.6205.

نوید بازرگان، محمد، خادم ازغدی، مریم. (1392). «اخلاق زناشویی» در شاهنامه فردوسی و بررسی ریشه‌های آن در متون کهن. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 5(18)، 131-145.

Books

Amoozgar, Jaleh (2011) Language, Culture and Myth, Tehran: Moein.

Anvari, Hassan (2002) Farhang Bozorg Sokhan, Tehran: Sokhan.

Dehkhoda, AliAkbar (1998) Dictionary, Tehran: University of Tehran.

Etemad Moghaddam, Aligholi (1973) Kingdom and Kings from the Iranian Point of View Based on Ferdowsi Shahnameh, Tehran: Department of Public Culture and Ministry of Culture and Arts.

Hinels, John (2006) Understanding Iranian Mythology, Trans. Jaleh Amoozgar and Ahmad Tafazoli, Tehran: Cheshmeh va Avishan.

Kiani, Hossein (1992) Oath in Persian Literature, Tehran: University of Tehran.

Nezami, Yousef Ibn Elias (1935) Leily and Majnoon, by Hassan Vahid Dastgerdi, Tehran: Armaghan.

Nezami, Yousef Ibn Elias (1936) Haft Peykar, by Hassan Vahid Dastgerdi, Tehran: Armaghan.

Nezami, Yousef Ibn Elias (1937) SharafNameh, by Hassan Vahid Dastgerdi, Tehran: Armaghan.

Nezami, Yousef Ibn Elias (1941) Makhzan al asrar, by Hassan Vahid Dastgerdi, Tehran: Armaghan.

Nezami, Yousef Ibn Elias (1999) Khosrow and Shirin, by Saeed Hamidian, Tehran: Qatreh.

Nezami, Yousef Ibn Elias (2009) IqbalNameh, by Saeed Hamidian, Tehran: Qatreh.

Razi, Hashem (2002) Religion of Mehr, Tehran: Behjat.

Articles

Amoozgar, J. (2000). Peyman. Bukhara, (13 and 14), 8-17.

Dashti, N.A., Rezaei, M. (2019). The Structure of the Promises in the Epics. The Journal of Epicliterature, 15(1), 119-147. dor: 20.1001.1.23225793.1398.15.1.5.2.

Hesampour, S., Dehghani, N. (2008). Analytical Study of Different Vows and Pledges in Shahnama-e- Firdousi. Lyrical Literature Researches, 6(11), 37-66. doi: 10.22111/jllr.2008.919.

Jalali, H. (2016). Echoes of the Culture of Covenant and Contract in Shahnameh and Avesta and Pahlavi Texts. Persian Language and Literature, 13(11), 120-138.

Navid Bazargan, M., Khadem Azghadi, M. (2014). Ethics of a Married Life in Ferdowsi’s Shahnameh and Investigating its Roots in Ancient Texts. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 5(18), 131-145.

Oryan, S. (2000). Champion Treaty or The Treaty of Village master. Literary Text Research, 4(9.10), 49-60. doi: 10.22054/ltr.2000.6205.

Rahimi, S.M., Panahi, N. (2007). Contract and Loyalty to Covenant in Ferdowsi Shahnameh. Persian Letter, 12(1 and 2), 57-73.