بررسی مفهوم «علم» و «عالِم» در آثار احمد جام
محورهای موضوعی : عرفانی(با ویژگی ادبی و هنری)
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: مفهوم علم, عالِم, تصوف, آثار احمد جام.,
چکیده مقاله :
مفهوم علم و عالِم در متون اسلامی ادبیات فارسی چه در حوزه کلام و چه در حوزه عرفان و تصوف بسیار مورد توجه و چالشبرانگیز بوده است. این پژوهش به بررسی و تحلیل مفهوم علم و عالِم از دیدگاه احمد جام و مقایسۀ آن با تعاریف برخی از صاحبنظران در متون عرفانی و اسلامی ادبیات فارسی به شیوه توصیفی-تحلیلی پرداخته است و به این پرسشها پاسخ میدهد: علم از دیدگاه شیخ جام چیست؟ عالِم کیست؟ نقاط مشترک و تفاوت دیدگاه او دربارۀ مفهوم علم با سایر صاحبنظران در حوزه کلام، حدیث و تصوف کدامند؟ با استناد به آثار شیخ جام که بیانگر اندیشۀ صوفیانۀ شریعتمحور اوست روشن شد: در نزد او علم و معرفت دو مقولۀ جدا از یکدیگرند. شیخ جام برای واژۀ علم دو مفهوم قائل شده است، مفهومی کلی که در بسیاری از گزارههای او با مفهوم دانش و آگاهی مترادف است، و مفهومی تخصصی، به این تعبیر که علم واقعی و برتر را علم خداشناسی و علم باطن یا علم سرّ میداند. او مانند گذشتگان خود علم طب، نجوم یا حساب را در زمرۀ حرفهها و پیشهها میآورد که سود و نفع آن مشروط به پایبندی به ملکات اخلاقی است. او در این مورد تالی اهل حدیث و صوفیان متشرعی چون هجویری است. شیخ نشان علم را در عملکرد عالمان و دانشمندان جستجو میکند و در مواردی آن را با عمل صالح مترادف میداند.
The concept of science and scholar in the Islamic texts of Persian literature, both in the field of theology and in the field of mysticism and Sufism, has been very interesting and challenging. It has been defined in several ways and perspectives in Persian literature. This research investigates and analyzes the concept of science and science from Ahmad Jam's point of view and compares it with the definitions of some experts in the mystical and Islamic texts of Persian literature in a descriptive-analytical way and answers these questions: What is science in Sheikh Jam's point of view? Who is the scholar? Referring to the works of Sheikh Jam, which expresses his Sharia-oriented Sufi thought, it was clarified: in his eyes, science and knowledge are two separate categories. Sheikh Jam has given two meanings to the word science, a general concept which in many of his propositions is synonymous with the concept of knowledge in today's terms, and a specialized concept, in the sense that the true and superior science is the science of theology and the science of inner knowledge knows. Like his predecessors, he includes the science of medicine, astronomy, or arithmetic among the professions and occupations that are used to earn bread and live a human life, and its benefits are conditional on adhering to moral values. In this case, he is the Tali of the Ahl al-Hadith and Shari'ah Sufis such as Hajawiri. The sheikh looks for the sign of knowledge in the actions of scholars and scientists and in some cases considers it synonymous with righteous action.
کتاب¬ها
انصاری، عبدالله. (1383). منازالسایرین و علل¬المقامات، ترجمه عبد¬الغفور روان فرهادی، تهران: مولی.
انصاری، عبدالله. (1391). صد میدان، تصحیح سهیلا موسوی سیرجانی، تهران: زوار.
جام ژنده¬پیل، احمد. (1350). انس¬التائبین و صراط¬ المبین، تصحیح علی فاضل، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جام ژنده¬پیل، احمد. (1387). کنوز¬الحکمه، پژوهنده علی فاضل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جعفریان، رسول. (1398). سیر تحول مفهوم علم در متون حدیثی، ادبی، کلامی و فلسفی. قم: نشر مورّخ.
زرین¬کوب، عبدالحسین. (1396). جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
سنایی، ابوالمجد مجدودبن آدم. (1381). دیوان قصائد، تهران: نگاه.
سیوطی، جلال¬الدین. (بی¬تا). الجامع الصغیر، بیروت: دارالفکر.
فاضل، علی. (1383). کارنامۀ احمدجام، تهران: توس.
فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
قبادیانی، ناصرخسرو. (1384). دیوان اشعار، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوارلدرر اخبار الائمه الاطهار، جلد1، بیروت: مؤسسه الوفا.
نظامی گنجوی، الیاس¬بن یوسف. (1389). لیلی و مجنون، تهران: فکر روز.
هجویری، ابوالحسن علی¬بن عثمان. (1384). کشف¬المحجوب، تهران: سروش.
مقالات
بهمنی مطلق، یدالله، و خدادادی، محمد. (1389). تحلیل افکار و معرفی آثار شیخ احمد جام. عرفان، 6(24)، 136-116.
رضایی، امین، پورنامداریان، تقی، و محمدنژاد عالی ¬زمینی، یوسف. (1399). تحلیل معرفت شناختی کرامات شیخ احمد جام ژنده پیل. ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، 12(23)، 111-140
پایان¬نامه¬ها
سرفرازی، احمد. (1387)، فرهنگ موضوعی آثار احمد جامی (موضوعات عرفانی)، دانشگاه تربیت معلم سبزوار، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، پایان¬نامه کارشناسی ارشد.
References
Book
Ansari, A. A. (2004). Manaz al-Sarin and the causes of maqamat, Trans. Abdul Ghafoor Rawan Farhadi, Tehran: Molly. [In Persian]
Ansari, A. A. (2011). Sad meydan, Edited by Soheila Mousavi Sirjani, Tehran: Zovar. [In Persian]
Fazel, A. (2013). Ahmadjam's work, Tehran: Tos. [In Persian]
Ferdowsi, A. (2005). Shah nameh. By the efforts of Saeed Hamidian. Tehran: Drop. [In Persian]
Hajwiri, A. H. A. O. (2005). Kashf al-Mahjoob, Tehran: Soroush. [In Persian]
Jafarian, Rasul. (2018). Evolution of the concept of science in hadith, literary, theological and philosophical texts, Qom: Historian Publishing House. [In Persian]
Jam Gende-Peel, A. (1971). Ans-ul-Taibin and Sarat-ul-Mubin, Edited by Ali Fazel, Tehran: Farhang Iran Foundation. [In Persian]
Jam Gende-Peel, A. (2007). Kanuz al-Hikma, Researcher Ali Fazel, Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies. [In Persian]
Nizami Ganjavi, E. B. Y. (2010). Leyli & Majnoon, Manipulation correction, Tehran: Thought of the day. [In Persian]
Qobadiani, N. Kh. (2004). Diwan of poems, Edited by Mojtaba Minavi and Mehdi Mohaghegh, Tehran: University of Tehran. [In Persian]
Sana'i, A. M. A. (2002). Divan of poems, Tehran: Look.
Siyuti, J. (No date). Al-Jamae al-Saghir, Beirut: Dar al-Fakr. [In Persian]
Zarin Koob, A. H. (2016). Search in Iranian Sufism, Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
Articles
Motlagh Bahmani, Y., & Khodadadi, M. (2010). Analysis of the thoughts and introduction of the works of Sheikh Ahmad Jam. Irfan, 6(24), 116-136. [In Persian]
Rezaei, A., Poornamdarian, T., & Mohammad Najad Ali Zmini, Y. (2019). Epistemological analysis of the virtues of Sheikh Ahmad Jam Gende Pil. Al-Zahra University's mystical literature, 12(23). 111-140. [In Persian]
Theses
Sarfarazi, A. (2007). thematic anthology of Ahmad Jami's works (mystical themes), Tarbiat Moalem Sabzevar University, Faculty of Literature and Humanities, master's thesis. [In Persian]