بررسی و تحلیل مسئله شفاعت از دیدگاه غزالی و مولانا در مثنوی
محورهای موضوعی : عرفانی(با ویژگی ادبی و هنری)عاشور حسن زاده عرب 1 , فریدون طهماسبی 2 , فرزانه سرخی 3 , علی محمد گیتی فروز 4
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
4 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهواز، دانشگاه پیام نور، اهواز، ایران.
کلید واژه: مولانا, رحمت, شفاعت, غزالی,
چکیده مقاله :
شفاعت از مجموعه مباحث تفسیری، کلامی و فلسفی و یکی از مسلمات و ارکان عقاید اسلامی است. که همۀ مسلمانان با الهام گیری از آیات قرآن، اصل شفاعت و واسطه بودن انبیا و اولیا الهی بین خدای سبحان و خلق را پذیرفته اند. به طور اجماعی برخورداری انبیا و اولیا از مقام شفاعت در روز قیامت مورد وفاق همه مذاهب اسلامی بوده است. غزالی قسم دیگری را بدان افزوده و علما را نیز شایسته شفاعت دانسته است. مقاله حاضر با روشی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای ضمن بیان مفهوم، ماهیت شفاعت و گستره آن در نظام توحیدی و معادی پس از تبیین مستندات قرآنی و موضع مکتب های مختلف کلامی در موضوع شفاعت به بررسی آرا غزالی و مولانا در مثنوی پرداخته است. با نگاهی به مثنوی، می توان دریافت گستره‌ای که مولانا برای شفاعت قائل بوده، وسیع تر از معتقدات بیشتر اندیشمندان هم عصر اوست؛ اشاعره و معتزله پیامبر اسلام (ص) را شفاعت کننده می دانند و در مورد سایر شفعاء نظریه خاصی ارائه نکرده اند. معتزله شفاعت را در ازدیاد نعمت های مومنان بهشتی و اشاعره آن را در کاستن عذاب فاسقان و ظالمان می دانند. از دیدگاه آنان هر پیامبر شفاعت کننده امت خویش است. اما از نگاه توحیدی مولانا حق تعالی رحمتش بر غضبش پیشی دارد و معیار خداوند در آفرینش و معاد، بر شفاعت، کَرَم و رحمت است.
Intercession is an interpretive, theological issue and one of the pillars of Islamic beliefs. Inspired by the verses of the Qur'an, Muslims have accepted the principle of intercession and mediation between divine prophets and saints and God Almighty and the people. By consensus, the prophethood of the prophets and saints on the Day of Judgment has been agreed upon by all Islamic religions; The present article, while explaining the concept, nature and scope of intercession in the monotheistic and Maadi system, after explaining the Quranic documents and the position of different theological schools on the subject of intercession, has examined the views of Ghazali and Rumi in Masnavi. Looking at the Masnavi, it becomes clear that the scope of Rumi for intercession is wider than the beliefs of most thinkers in the Islamic world; The Asharites and Mutazilites consider the Prophet of Islam (PBUH) as an intercessor and have not offered a specific theory about other Shafi'is. The Mutazilites consider intercession to increase the blessings of the believers in Paradise; Every prophet is the intercessor of his nation. But from Rumi's monotheistic point of view, the Almighty has mercy on his wrath, and God's standard in creation and resurrection is mercy and benevolence.
کتاب‌ها قرآن کریم. ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۳۸۸ق) لسان العرب، بیروت : دار صادر الاشعری، ابوالحسن علی ابن اسماعیل (1362) مقالات الاسلامیین و اختلافات المصّلین، ترجمۀ دکتر حسین موید، تهران: امیرکبیر. جعفری، یعقوب (1382) سیری در علوم قرآن، تهران: اسوه. حریر، محمد یوسف (1384) فرهنگ اصطلاحات قرآنی، قم: انتشارات هجرت. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد (1412ق) الفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار القلم. ریتر، هلموت (1362) دریای جان، تهران: انتشارات بین المللی الهدی. رازی، فخرالدین (1986) اﻷرﺑﻌﯿﻦ ﻓﯽ أﺻﻮل اﻟﺪﯾﻦ، ﻗاهره: مکتبه اﻟﮑلیات اﻷزهریه. زرین کوب، عبدالحسین (1387) سر نی، تهران: انتشارات علمی. زمانی، کریم (1378) شرح مثنوی معنوی، تهران، انتشارات اطلّاعات. سید مرتضی (۱۴۰۵ق) رسائل الشریف المرتضی، قم: دار القرآن الکریم. شهیدی، سیّد جعفر (1390) شرح مثنوی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی. طباطبائی، محمد حسین، (۱۳90) تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمد باقر موسوی، قم: انتشارات اسلامی. غزالى، ابو حامد محمد (1383) کیمیاى سعادت، مصحح حسین خدیو جم، تهران: علمى و فرهنگى. غزالى، ابو حامد محمد (1386) ترجمه احیاء علوم الدین، مصحح حسین خدیو جم، تهران: نشر علمى و فرهنگى. غزالى، ابو حامد محمد (1416ق) رسائل غزالی، بیروت: دار الفکر. غزالى، ابو حامد محمد (1409ق) معارج القدس فی مدارج النفس، بیروت: دارالکتب العلمیه. غزالى، ابو حامد محمد (1433ق) الاقتصاد فی الاعتقاد، بیروت: مکتب العصریه. غزالى، ابو حامد محمد (2010م) مجموعه رسائل غزالی، بیروت: دارالفکر. فروزانفر، بدیع الزّمان (1375) شرح مثنوی شریف، تهران: زوّار. فروزانفر، بدیع الزّمان (1390) احادیث و قصص مثنوی، تهران: امیرکبیر. قاضى عبدالجبار قوام‌الدین مانکدیم (1422ق) شرح الاصول الخمسه، بیروت: ناشر داراحیاء التراث العرب. مولوی، جلال الدین محمد بلخی (1375) مثنوی معنوی، مطابق نسخه تصحیح نیکلسون، تهران: مرکب سفید.
_||_Books The Holy Quran. [In Persian] Al-Ash'ari, Abul Hassan Ali Ibn Ismail (1983) Articles of Islamists and differences of Muslims, Trans. Hussein Maid, Tehran: Amir Kabir. [In Persian] Forouzanfar, Badi 'al-Zaman (1996) Sharh Masnavi Sharif, Tehran: Zavar. [In Persian] Ghazali, Abu Hamed Mohammad (1988) Ma'arij al-Quds fi Madaraj al-Nafs, Beirut: Dar al-Kitab al-Almiya. [In Persian] Ghazali, Abu Hamed Mohammad (2010) Rasael al-Ghazali, Beirut: Dar al-Fikr. [In Persian] Ghazali, Abu Hamed Mohammad (2004) Alchemy of happiness, Edited by Hossein Khadio Jam, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian] Ghazali, Abu Hamed Mohammad (2007) Translation of the Revival of Religious Sciences Editor: Hossein Khadio Jam, Tehran: Scientific and Cultural Publishing. [In Persian] Harir, Mohammad Yousef (2005) Dictionary of Quranic terms, Qom: Hijrat Publications. [In Persian] Ibn Manzoor, Muhammad ibn Makram (2009) Language of the Arabs, vol. 15, Beirut: administration. [In Persian] Jafari, Yaghoub (2003) A Journey in Quranic sciences, Tehran: Aswa. [In Persian] Judge Abd al-Jabbar Qawam al-Din Mankidim (2001) Explanation of the five principles, Beirut: Publisher of the Revival of Arab Heritage. [In Persian] Ragheb Isfahani, Abu al-Qasim Hussein ibn Muhammad (1991) Al-Fardat Fi Gharib Al-Quran, Beirut: Dar Al-Qalam. [In Persian] Razi, Fakhreddin (1986) arban fi osol din، Ahra: The school of the ozar iyazar. [In Persian] Ritter, Helmut (1983) The Sea of life, Tehran: Al-Huda International Publications. Sayyid Murtadha(1984) Rasa'il al-Sharif al-Murtadha, Qom: Dar al-Quran al-Karim. Shahidi, Seyed Jafar (2011) Sharh Masnavi, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian] Tabatabai, Mohammad Hussein (2011) Tafsir Al-Mizan, Trans. Seyyed Mohammad Baqir Mousavi, Qom: Islamic Publications. [In Persian] Zamani, Karim (1999) Description of Masnavi Manavi, Tehran: Information Publications. [In Persian] Zarrinkoob, Abdolhossein (2008) Sar Ney, Tehran: Scientific Publications. [In Persian]