مطالعه مردم‌شناختی الگوهای استقرار انبارهای کوهستانی با تکیه بر فضاهای بیرونی، نمونه موردی: گری امبرو
محورهای موضوعی : مردم‌شناسی
1 - عضو هئیت‌علمی پژوهشکده مردم‌شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.
کلید واژه: انبارهای کوهستانی, گری امبارو, بستک, الگوهای استقرار, مردم¬شناسی.,
چکیده مقاله :
نگرانی از کمبود موادغذایی در دوره‌هایی همچون قحطی، جنگ، دست‌اندازی غارتگران، بلایای طبیعی و حتی حملات نظامی، سبب شکل‌گیری ایده ذخیره‌سازی غلات و دانه‌های خوراکی در مناطق صعب‌العبور شده است. ساخت انبارهای کوهستانی سابقه‌ای کهن دارد و این سازه‌ها در نقاط مختلف مناطق کوهستانی ایران پراکنده‌اند. در استان‌های فارس، لرستان، خوزستان و هرمزگان می‌توان نمونه‌هایی از این انبارها را یافت. «گری امبرو» نمونه‌ای از این مکان‌هاست که افزون بر حفاظت از غلات در برابر حیوانات وحشی، محلی برای نگهداری دارایی‌های مردم در برابر غارت نیز بوده است. این انبارها در شهرستان بستک استان هرمزگان واقع شده‌اند. در زبان محلی، «گری» یا «گَلو» به مکانی اطلاق می‌شود که در دل کوه ساخته شده است. همچنین به دره‌ای عمیق میان کوهپایه‌ها گفته می‌شود که عبور از آن بسیار دشوار است. واژه «امبرو» یا «آمبارو» نیز در گویش محلی به معنای انبار به کار می‌رود. پرسش اصلی این پژوهش آن است که از منظر مردم‌نگاری، الگوی فکری پشت استفاده از انبارهای کوهستانی در منطقه کوخرد بستک چه بوده است. پژوهش حاضر به‌عنوان مطالعه‌ای پایلوت با هدف شناسایی این انبارها در منطقه بستک انجام شده و بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی استوار است. نتایج پژوهش ضمن معرفی این سازه‌ها به‌عنوان نمونه‌هایی از فضاهای دست‌کند، به بررسی شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مؤثر در ساخت آن‌ها از دیدگاه مردم‌نگاری می‌پردازد. همچنین، تحلیل واژگان محلی نقش مؤثری در درک بهتر موضوع ایفا می‌کند. گری امبرو بخشی ارزشمند از میراث ملموس و ناملموس منطقه به شمار می‌رود. یافته‌ها با بهره‌گیری از روش استقرایی و مطالعات مکمل، به تدوین اطلس انبارهای کوهستانی ایران یاری می‌رساند.
Concerns over food shortages during periods of famine, war, looting, natural disasters, and military invasions led to the concept of storing grains and edible seeds in hard-to-reach areas. The construction of mountainous granaries has a long history in Iran, with examples found in provinces such as Fars, Lorestan, Khuzestan, and Hormozgan. One notable case is Gery Ambro, located in Bastak County, Hormozgan Province. These granaries not only protected grains from wild animals but also served as safe storage for villagers' valuables during times of unrest. In the local dialect, “Gery” or “Galu” refers to a mountain-built structure or a deep, hard-to-access valley between mountain foothills. “Ambro” or “Ambaro” means granary. This study investigates the ethnographic logic behind the use of such granaries in the Kukherd region of Bastak. As a pilot project, it is based on archival and library research aimed at identifying and understanding these unique storage structures. The findings present Gery Ambro as an example of rock-cut architecture, shaped by the area's social, economic, and cultural conditions. Local vocabulary provides valuable insight into the community's interaction with the landscape and storage practices. Ultimately, Gery Ambro is recognized as part of the region’s tangible and intangible cultural heritage. The study’s results, grounded in inductive reasoning and supported by complementary research, contribute to the broader goal of developing an atlas of Iran’s mountainous granaries.
امیرحاجلو، سعید (1400). چالش‌ها و کاستی‌های مطالعات باستان‌شناسی "تحلیل الگوی استقرار" در ایران؛ ارزیابی انتقادی و چند پیش‌نها. ماهنامه علمی، ۲۱(۸)، 31-54.
آزادبخت، نادر، علیزاده، حمزه (1401). قفل و کلید (ساخت و کاربردها در فرهنگ و تاریخ ایران). لرستان: انتشارات دانشیاران فردا.
بیگلری، فریدون (1398). استقرارهای پارینه سنگی قدیم و میانه در شمال البرز و تالش جنوب دریای کاسپین، پژوهش گردشگری، (2)، 91-106.
بیگلری، فریدون، شیدرنگ، سونیا (1398). ایران در دوران پارینه سنگی: عصر شکارگر ـ گردآوران. تاریخ و باستان‌شناسی ایران. به کوشش جبرئیل نوکنده و وینسنت ون ویلسترن. تهران: موزه ملی ایران.
پادشاه، محمد (1336). فرهنگ آنندراج. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: خیام.
پایگاه دانشنامه تاریخ معماری و شهرسازی ایران. وزارت راه و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی. https://iranarchpedia.ir
حاتم، محمدغریب (1997 م/1417 ﮬ ق). تَاریخْ عَرَب الّهْولَة . دولة الکویت، ج۱. چاپ سوم، القاهرة، مصر: دارالأمین للطباعة والنشر والتوزیع، ۸ شارع أبوالمعالی،.
دهخدا، علی اکبر (1385). لغت¬نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دیگار، ژان پیر (1385). انسان و حیوان، ترجمه اصغر کریمی. تهران: نشر افکار.
رفیع فر، جلال الدین (1381). تولد الوهیت، تولد کشاورزی، انقلاب نمادها در دوره نوسنگی. نامه انسان‌شناسی، ۱(۲)، 179-186.
رفیع فر، جلال الدین. قربانی، حمیدرضا (1385). از کوچندگی تا یکجانشینی؛ رویکرد باستان مردم‌شناختی بر خاستگاه خانه و استراتژی معیشتی در دوره نوسنگی. نامه انسان‌شناسی، ۵(۹)، 82-116.
صفری، مجتبی، روانبخش، مریم، افشاری، حسن (1401). تاثیر اقلیم بر زندگی جوامع شکارگر پیشین منطقه بستک در استان هرمزگان (نمونه موردی: نقاشی‌های اشکفت آهو). باستان‌پژوهی، 21(27)، ۴۰-۵۸.
عباس¬نژاد سرمستی، رحمت، بابامیر ساطحی، سعید، حیدری، نرجس (1400). نقد رویکرد تحلیل الگوی استقرار در متون باستان-شناسی ایران. ماه¬نامه علمی، ۲۱(۸)، 229- 248.
عباسی، مصطفی¬قلی (1372)، بستک و جهانگیریه، چاپ اول، تهران: شرکت انتشارات جهان معاصر.
فیلبرگ، کارل گوتار (1369). ایل پاپی، کوچ¬نشینان غرب ایران، ترجمه اصغر کریمی. تهران: نشر فرهنگ¬سرا (یساولی). چاپ اول.
مظاهری، خداکرم، حقیقی، رضا (1397). انبارهای ذخیره غلات در شهرستان بدره: کارکردهای آشکار و پنهان. نامه انسان‌شناسی، ۱۵(۲۶)، 135-156.
ملک شهمیرزادی، صادق (1373). مجموعه دروس باستان¬شناسی و هنر پیش از تاریخ ایران، بین¬النهرین و مصر. تهران: انتشارات محیا.
ملکوتی¬خواه، علی (1398). آشنایی با انواع قفل (نمونه¬های کاربردی). تهران: انتشارات مرکز آموزشی و پژوهشی سپهبد صیاد شیرازی.
نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن. 1395، درگاه آمار. : https://amar.org.ir
Aston, M. (2002). Interpreting the Landscape; Landscape Archaeology and Local History. London and New York: Routledge.
Bevan, A., & Conolly, J. (2006). Multiscalar approaches to settlement pattern analysis. Confronting scale in archaeology: issues of theory and practice, 217-234.
Braidwood, R. J., & Howe, B. (1960). Prehistoric Investigations in Iraqi Kurdistan. Studies in Ancient Oriental Civilization. 31. Chicago University.
Cauvin, Jacques (1994). Naissance des divinites, Naissance de l’agriculture, la revolution des symbols au neolitkiquet. Paris, editions C.N.R.S.
Kujit, I., & Finlatson, B (2009). Evidence for food storage and predomestication granaries 11000 years ago in the Jordan valley, PNAS, 106(27), 10966-10970.
Mohamadiyan Kokhardi, Mohamad (2005). Bastak and Kokhard. Vol 1. Dubai.
Trigger, Bruce, G (1967). Settlement Archaeology. Its Goals and Promise. American Antiquity. Vol 32, No 2 (April). Cambridge University press.
Willey, G. R. (1953). Prehistoric Settlement in the Viru Valley, Peru, Washington DC: Smithsonian Institution, Bureau of American Ethnology, Bulletin 155.