تجزیه به عاملهای عملکرد، اجزای عملکرد و برخی صفات موثر بر مقاومت به خشکی درعدس(Lens culinaris Medik)
محورهای موضوعی : بوم شناسی گیاهان زراعیمحمد صالحی 1 , علی حق نظری 2 , فرید شکاری 3 , علی فرامرزی 4
1 - کارشناس ارشد اصلاح نباتات- باشگاه پژوهشگران جوان واحد میانه
2 - عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان
3 - عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان
4 - دانشجوی دکتری اکولوژی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه
کلید واژه: مقاومت به خشکی, عدس, تجزیه به عاملها,
چکیده مقاله :
روش تجزیه به عاملها یکی از روشهای آماری چند متغیره است که درآن میتوان تعداد زیادی از متغیرهای همبسته را به تعداد کمتری عامل اصلی کاهش داد. به منظور تعیین چگونگی تاثیر صفات مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی گیاه برمیزان مقاومت آن به خشکی، آزمایشی روی20 ژنوتیپ عدس در سال 1383در قالب طرح کرتهای خرد شده انجام گرفت. تجزیه به عاملها بر اساس میانگین داده های حاصل از دو محیط تنش و بدون تنش خشکی، توانست 18 متغیر را در4 عامل استخراج شده توزیع نماید. برای سهولت تفسیرنتایج، تنها آن دسته از ضرایب عاملی که بزرگتر از 38/0 بودند بدون توجه به علامت آنها معنی دار در نظرگرفته شدند. عامل اول 28/20 درصد از کل تغییرات را به خود اختصاص داد. بزرگترین ضرایب عاملی آن مربوط به صفات وزن خشک گیاه، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، سطح برگ و تعداد روز تا 50 درصد گلدهی بود. تمام متغیرها در این عامل دارای ضرایب عاملی با علامت مثبت بودند. عامل دوم 61/15 درصد از کل تغییرات را به خود اختصاص داد. برای این عامل صفات ارتفاع گیاه در زمان گلدهی، ارتفاع گیاه قبل از گلدهی، ارتفاع گیاه در زمان برداشت، عرض بوته وتعداد شاخه فرعی اولیه دارای ضرایب عاملی بالا بودند بطوریکه دو متغیر دارای ضریب عاملی مثبت و سه متغیر دیگر دارای ضریب منفی بودند. همبستگی منفی و معنی دار بین ارتفاع گیاه در هر سه زمان رشدی (قبل ازگلدهی، موقع گلدهی و موقع برداشت) با عرض بوته وتعداد شاخه های فرعی اولیه وهمبستگی مثبت ومعنی دار بین صفات عرض بوته و تعداد شاخه های فرعی اولیه با یکدیگر مشاهده گردید. عامل سوم 03/14 درصد از کل تغییرات را توجیه نمود که در این عامل صفات شاخص برداشت، عملکرد دانه، تعداد غلاف در بوته، محتوای نسبی آب برگ، تعداد دانه در بوته بترتیب دارای ضرایب عاملی 758/0، 655/0، 614/0، 608/0و 586/0 بودند. در این عامل نیز تمام متغیرها دارای ضرایب عاملی با علامت مثبت بوده وتمام صفاتی که برای تشکیل عامل3 با همدیگر جمع شده اند همگی دارای ضرایب همبستگی ساده مثبت ومعنی دار بودند. عامل چهارم 66/10 درصد ازکل تغییرات صفات را تبئین نمود که شامل صفات عملکرد بیولوژیک، دمای برگ و وزن 100 دانه بود. جدول همبستگی ساده صفات، وجود رابطه منفی و معنی دار بین دمای برگ و عملکرد دانه و رابطه مثبت و معنی دار وزن صد دانه با عملکرد دانه را نشان داد.
Factor analysis is one of the multivariate statictical methods which can reduce a large number of correlated variables in small number uncorrelated factors. In order to determain the morphological and physiological effective characters on drought resistance of lentil, twenty lentil gnotypes evaluated on the basis of 18 morphological and physiological characters in a split plot design with 3 replications at the Zanjan University research farm during the spring of 2004. Factor analysis based on mean values over two stressed and non-stressed environments distributed 18 variables in four factors. For easy in explanation, only those factor coefficients that were greater than 0.38, were selected as signification without considering their sign. The first factor could explain 20.28 percent of total variance. The most important coefficients in this factor were related to plant dry weight, leaf dry weight, steam dry weight, leaf area and days to flowering. Significant and postive correlations were observed for all these traits. The second factor explain 15.61 percent of total variance. In this factor, plant hight at before flowering time, harvesting time, canopy width and number of primery branches were the most important traits.There were negative and significant correlations between plant height in flowering, before flowering and harvesting time with canopy width and number of primery branches. There was also positive and significant correlation between canopy width and number of primery branches. The third factor explained 14.03 percant of total variance.The most important traits in this factor were extracted as harvest index, seed yield, pods per plant, water content of leaves and seeds/plant. The fourth factor explained 10.66 percant of total variance.The most important traits in this factor were selected as biological yield, leaf temperature and 100 seed weight. There was a negative and significant correlation between seed yield and leaf temperature, also a positive and significant correlation between 100 seed weight and seed yield was seen.
1- اداره کل آمار و اطلاعات وزارت کشاورزی. 1379.آمارنامه کشاورزی. 78-1377. انتشارات معاونت برنامه و بودجه. ص182.
2 ـ آمار فائو، سال 2004.
3-امینی، ا. م. ر. قنادها و س. عبدمیشانی. 1379. تجزیه به عاملها در ارقام لوبیا.(Phoseolus vulgaris L.) چکیده مقالات ششمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات. بابلسر. دانشگاه مازندران. صفحه 97-98.
4ـ باقری، ع. 1377. به نژادی حبوبات برای تحمل تنشهای زیستی و غیر زیستی، خلاصه مقالات پنجمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات، دانشگاه تهران.
5ـ حق نظری، ع. م، شاهمرادی و ک. نظری. 1383. اصلاح و تولید ارقام زراعی عدس برای منطقه زنجان. فاز1: جمع آوری ژرم پلاسم های عدس ومطالعه روابط ژنتیکی بین آنها. طرح پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان.
6- حق نظری، ع. ش، واعظی. و ع، ر. طالعی. 1375. تجزیه عاملی برخی صفات موثر بر کیفیت پاستا در گندمهای دورم بومی ایران. مجله علوم و صنایع کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد. جلد10. شماره 2. ص142-153.
7 ـ سرمدنیا، ع. 1372. اهمیت تنشهای محیطی در زراعت. مقالات کلیدی اولین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران. انتشارات دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران، کرج. ص 172 ـ 157.
8 ـ ضابط، م. ع، حسین زاده. ع، احمدی و ف، خیالپرست .1382. مطاله اثرات تنش خشکی بر صفات مختلف وتعیین بهترین شاخص مقاومت به خشکی در ماش. مجله علوم کشاورزی ایران. جلد 34شماره 4. صفحه 898-889.
9 ـ غضنفری، ا. س، ع. سیادت. س، ا. هاشمی دزفولی. ق، ا. فتحی. م، ح. دانشور و عبدالمهدی بخشنده. 1379. بررسی میزان تراکم وزرات بر رشد عملکرد دانه عدس در شرایط دیم. چکیده مقالات ششمین کنگره زراعت و اصلاح نبابات، بابلسر دانشگاه مازندران.
10-کوچکی، ع و م، بنایان.1373. زراعت حبوبات. چاپسوم، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
11- مردی، م. ع، ر.طالعی. و م، امیدی.1382. بررسی تنوع ژنتیکی و شناسایی اجزا عملکرد درنخود تیپ دسی. مجله علوم کشاورزی ایران. جلد2. شماره34. صفحه 351 – 345.
12- هفشجانی، ا و ا، بیضائی. 1379. بررسی تنوع ذخایر توارثی نخودهای بومی استان مرکزی براساس آزمون های چندمتغیره و کلاستر. چکیده مقالات ششمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات. بابلسر. دانشگاه مازندران. صفحه100-101.
13 – Acosta Galloges. J. A, and M. W. Adams. 1991. Plant traits and yield stability of dry bean cultivars under drought stress. J. of Agri. Sci .117: 213 – 219.
14- Aristar Khora. M. l., and T. A. Volunera. 1985. Study of the association between yield and its components in lentil by means of path coefficients. Sbornik Nauchaykh. Trudor. Po Priklandnoi, Botanike Genetike L Selektsii: 91: 37 – 43.
15- Brindza., J., R. Bencik, Z. Slamena. 1989. Testing local and foreign pea collections formation of above ground organs and the root system. Sbornik uvtiz, Genetika Slechteni, 25, 135 – 144.
16- Briggs., K. G. and L. H. Shebeski. 1972. An application of factor analysis to some breadmaking quality data. Crop Sci. 12: 44-46.
17 - Dutta., R. K, and M. M. A. Mondal. 1998. Evaluation of lentil genotypes in relation to growth characteristics, assimilate distribution and yield potential. Lens – News Letter. 25: 1-2, 51 – 55.
18 - Edmeads., G., O. J. Bolanos, H. R. lafitte, S. Rajaram, W. pfeifter, and R. A. Fischer. 1989. Traditional a pproaches to breeding for drought resistance in cereals In: Baker, F. W. G. (ed.). Drought resistance in cereals. C. A. B. international. 27-52.
19 - Eissa., A., M. A. EL-Morshidy, E.E.Mahdy, and A. A. El-wafa. 1986. Correlation and path coefficient analysis in lentil. Assiut. J . Agric Sci: 18: 103 – 118.
20 - El– Attar., A. H. 1991. Genetic variability among some exotic lentil germplasms in Egypt. Bul. Fac. Agric. Cairo univ. 42: 993 – 1000.
21- Fredrick., J. R., C. R. Camp, and P. J. Bauer. 2001. Drought stress effects on branch main stem seed yield and yield components of determinate soyabean. Crop Sci. 41: 759 – 763.
22-Ghorashy., S.R, J. W. Pandleton, D. B. Peters, J. S. Boyer, and J. E. Beuerhin. 1971. Internal water stress and apparent photosynthesis with soybean differing in pubescence. Agron J. 63: 674 – 676.
23-Jaimini., S. N., S. N. Goyal, S. B. S. Tikka. P. C. Boradia and S.Kumar. 1971. Genetic variability and correlation studies in lentil (Lens esculentus, Moench). Raj. J. Agri. Sci: 2: 120- 1.
24-Kumar., A., D. P. singh and B. B. singh. 1995. Association analysis in lentil.Ind. J. Pulse Res. 8: 20 – 24.
25-Khattab., S. A. M. 1995. Association and path analysis in lentil under different irrigration regimes. Egyptioan. Journal of Agronomy. 20 : 13 – 25.
26-Ludlow., M. M, and R.C.Marchow. 1988. Critical evaluation of the possibilites for modifying crops for high production per unit of precipitation In: Bidinger. F. R., and C. Johansen International crop Institute for the semi – Aride Tropics. (ICRISAT) Patancheru, India. pp : 179 – 211.
27- Murari, K., S. L. Pandey and V.Kumar. 1988. Simple correlation and multiple regression studies in lentil. Legume Besearch. 11 (2): 101 – 102.
28-Rao., S. K, and S. P. Yadav. 1988. Genetic analysis of biological yield, harvest index and seed yield in lentil. Lens – News Letter. 15: 3 – 5.
29-Rajput., M. A, and G. Sarwear. 1989. Genetic variability, correlation studies and their implication in selection of high yielding genotypes in lentil. Lens. 16: 5-8.
30-Ramgiry., S, R. K. K. Paliwal, and S. K. Tomar. 1989. Variability and correlations of grain yield and other quantitative characters in lentil. Lens News Letter. 16: 19 –21.
31-Singh., K. B, and M. C. Saxena. 1990. Studies on drought tolerance. Annual Report, ICARDA, Aleppo. syria .
32-Singh., T. P. 1977. Harvest index in lentil ( Lens culinaris ) Euphytica. 26 , 833 – 839.
33-Seiler., G. J, and R. E. Stafford. 1985. Factor analysis of component of yield in guar. Crop Sci.25: 905-908.
34-Tikka., S. B. S, and B. M. A. Sawa. 1981. Factor analysis in lentil. Lens. 8: 19 – 20.
35-Velich., T. 1993. Testing the drought tolerance complex in franch bean. Zoldsegt ermesztesi kutato Intezet.Bulletin. 25: 103 – 115.
36-Wang., p, L. I. Soda, W. Guozhi, and T. Huoyu. 1995. The study of soyabean production and ecotypes in virgiang. I. the effects on shading and moisture stress on flowering and dry matter prodaction in soybean ecotypes Acta. Agronomica. Sinica 21. 4 , 396 – 403.
37-Walton., P. D. 1972. Factor analysis of yield in spring wheat (Triticum aestivum L.). Crop Sci. 12: 731-733.
_||_