تأثیر کیفیت نهادی در رابطه کنترل فساد با توسعه بازار سهام در کشورهای منتخب
محورهای موضوعی : بازارها و نهادهای مالی
1 - گروه حسابداری، واحد ابرکوه، دانشگاه آزاد اسلامی،ابرکوه، ایران.
کلید واژه: کنترل فساد, توسعه بازار سهام, کیفیت نهادی, نرخ ارز خارجی.,
چکیده مقاله :
در خصوص گرایش دولت‌ها به توسعه مالی دو دیدگاه وجود دارد. دیدگاه اول، دولت‌ها به حمایت از بخش‌های اعتباری می‌پردازند و با نظارت مناسب در بازارهای مالی، دسترسی بنگاه‌های تولیدی به منابع مالی را تسهیل می‌کنند. دیدگاه دوم، دیدگاه سیاسی، که دولت‌ها با پیگیری اهداف خویش، منجر به افزایش هزینه‌ها میگردددر نهایت باعث ، تنزل شاخص‌های توسعه مالی می‌شوند. با توجه به این موضوع، پژوهش حاضر به بررسی عوامل مؤثر بر توسعه بازار سهام با تأکید بر کنترل فساد و کیفیت نهادی پرداخته است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردی است. همچنین، این تحقیق در گروه تحقیقات توصیفی-تحلیلی قرار می‌گیرد. دادهها به شیوه کتابخانه‌ای جمع‌آوری می‌شود. سطح تحلیل، کشورهای منتخب است. برای تحلیل دادهها از روش پانل دیتا در نرم‌افزار STATA استفاده شد. نتایج تخمین مدل به روش حداقل مربعات تعمیم‌یافته عملی نشان داده است که کنترل فساد و کیفیت نهادی تأثیر مثبت و معنی‌داری بر توسعه بازار سهام دارند و کیفیت نهادی، رابطه کنترل فساد با توسعه بازار سهام را تعدیل می‌کند، به نحوی که با بهبود کیفیت نهادی، تأثیر کنترل فساد بر توسعه بازار سهام تقویت می‌شود. همچنین، درآمد سرانه تأثیر مثبت و معنی‌داری بر توسعه بازار سهام دارد، در حالی که تأثیر نرخ ارز خارجی بر توسعه بازار سهام معنی‌دار نمی‌باشد.
There are two views regarding the tendency of governments towards financial development. In the first view, governments support credit sectors and facilitate the access of manufacturing companies to financial resources by proper supervision in financial markets. The second point of view, the political point of view, that governments, by pursuing their goals, lead to an increase in expenses, ultimately causing a decline in financial development indicators.According to this subject, the present research has investigated the factors affecting the development of the stock market with an emphasis on the corruption control and the institutional quality. The current research is practical in terms of purpose. Also, this research is included in the descriptive-analytical research group. The data is collected in a library method. The level of analysis is the selected countries. For analysing data, the panel data method was used in STATA software. The results of estimating model by using the practical generalized least squares method have shown that the corruption control and the institutional quality have a positive and significant effect on the development of the stock market and the institutional quality moderates the relationship between the corruption control and the development of the stock market. So that with the improvement of institutional quality, the effect of the corruption control on stock market development is strengthened. Also, per capita income has a positive and significant effect on the development of the stock market, while the effect of the foreign exchange rate on the development of the stock market is not significant.
The effect of institutional quality on the relationship between corruption control and stock market development in selected
Countries
Asghar karimi khorami1
Extended Abstract
Introduction
Regarding the role of institutional quality in the effect of rent on financial development, it has been done. Rent is one of the forms of corruption in organizations and companies and does not include all corruption. Also, the results of previous studies support the negative relationship between corruption and institutional quality and show that institutions become weaker as corruption increases. Also, the results of some previous studies indicate that the effect of corruption is moderated by institutional quality. Meanwhile, according to the researcher's studies, the impact of corruption on stock markets has been less investigated and the analysis of the role of institutional quality in the relationship between corruption and stock markets has been neglected. Therefore, this research gap is considered, to fill this gap, the present research investigates the effect of institutional quality in the relationship between corruption control and stock market development in selected countries.
Literature Review
The theoretical literature about the relationship between the phenomenon of corruption and economic growth can be divided into two groups. The first group are theories that believe that corruption can lead to increased economic growth by circumventing inefficient and inflexible laws and regulations imposed by the government - especially in less developed countries. But the second group are the theories that consider corruption as a force that harms the proper functioning of the markets and in this way causes the reduction of economic growth. Corruption reduces growth through its negative effect on investment in physical capital, human capital, and political instability, and this negative effect of corruption on growth is reduced by low levels of governance or high levels of supervision. In addition, corruption affects growth in a positive way by reducing government consumption and increasing the degree of trade openness.
Research Methodology
The current research is included in the group of applied, descriptive and analytical research. In order to achieve the goal of the research, according to Lakshmi et al. (2021), the development of the stock market is considered as a function of corruption control, institutional quality, the interactive effect of institutional quality and corruption control, per capita income and foreign exchange rate. Then, the data was collected in a library manner by referring to the World Bank website and the research model was estimated using the panel data econometric model for a selection of countries in the world during the years 2005 to 2019. It should be noted that the basis for choosing the countries and the time period was access to data. In this research, following Lakshmi et al. (2021), below model is used to identify factors affecting the development of the stock market in selected countries:
Results
Institutional quality has a direct link with economic growth, and by reducing exchange costs, which is the main obstacle to the prosperity of production, it provides space for productive activities. In countries where institutions encourage productive sectors, property rights are sufficiently secure, laws have the necessary transparency and quality, policies are in line with the long-term interests of society, a healthy judicial system and the rule of law are the same for all, fighting is fought seriously. Society and mass media have freedom of speech and the government is accountable to society, the movement in the path of development is accelerating. On the other hand, the ineffectiveness of institutions imposes many costs on the society, such as the reduction of economic growth, lack of productive investment and lack of trust in institutions. In addition, institutional quality moderates the relationship between corruption control and stock market development, so that with the increase of institutional quality, the effect of corruption control on stock market development is strengthened. Also, per capita income has a positive and significant effect on the development of the stock market. In this regard, the results confirm the view of following the demand (following the demand), according to which, the change of financial markets is a passive reaction to economic growth. In other words, the development of financial markets is caused by the increase in demand for their services, which originates from economic growth.
Discussion and Conclusion
According to the results of a study on the positive effect of institutional quality and corruption control on stock market development, it is expected that economists and politicians in Iran will work to improve corruption control and other indicators of good governance, including government. Efficiency, political stability and non-violence, quality of regulation, rule of law and right to comment and reply help to strengthen financial development. Considering the positive effect of GDP per capita on the development of the capital market, it is suggested that economists and policymakers in Iran provide a framework to strengthen financial development through the implementation of programs and policies that stimulate production. In this regard, the data shows that increasing the productivity of production factors is one of the most effective ways to achieve production growth. Also, this study can be a framework for future studies in the field of financial development.
Conflict of Interest
No conflicts of interest are declared by the authors.
Keywords: corruption control, stock market development, institutional quality, foreign exchange rate
JEL Classification: D73, E43, F31
نوع مقاله: پژوهشی
تأثیر کیفیت نهادی در رابطه کنترل فساد با توسعه بازار سهام در کشورهای منتخب
اصغر کریمی خرمی2
چکیده
هدف :در خصوص گرایش دولت‌ها به توسعه مالی دو دیدگاه وجود دارد. دیدگاه اول، دولت‌ها به حمایت از بخش‌های اعتباری می‌پردازند و با نظارت مناسب در بازارهای مالی، دسترسی بنگاه‌های تولیدی به منابع مالی را تسهیل می‌کنند. دیدگاه دوم، دیدگاه سیاسی نام دارد که بر مبنای آن، دولت‌ها با پیگیری اهداف خویش، منجر به افزایش هزینه‌ها میگردد درنهایت باعث، تنزل شاخص‌های توسعه مالی می‌شوند. با توجه به این موضوع، پژوهش حاضر به بررسی عوامل مؤثر بر توسعه بازار سهام با تأکید بر کنترل فساد و کیفیت نهادی پرداخته است.
روش شناسایی پژوهش: تحقیق حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردی است. همچنین، این تحقیق در گروه تحقیقات توصیفی-تحلیلی قرار می‌گیرد. دادهها به شیوه کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده است. سطح تحلیل، کشورهای منتخب است. برای تحلیل دادهها از روش پانل دیتا در نرم‌افزار STATA استفاده شد.
یافته ها: نتایج تخمین مدل به روش حداقل مربعات تعمیم‌یافته عملی نشان داده است که کنترل فساد و کیفیت نهادی تأثیر مثبت و معنی‌داری بر توسعه بازار سهام‌دارند و کیفیت نهادی، رابطه کنترل فساد با توسعه بازار سهام را تعدیل می‌کند، به‌نحوی‌که با بهبود کیفیت نهادی، تأثیر کنترل فساد بر توسعه بازار سهام تقویت می‌شود. همچنین، درآمد سرانه تأثیر مثبت و معنی‌داری بر توسعه بازار سهام دارد، درحالی‌که تأثیر نرخ ارز خارجی بر توسعه بازار سهام معنی‌دار نمی‌باشد.
اصالت / ارزش‌افزوده علمی: یافته های این پژوهش می تواند به کاهش و کنترل فساد با توسعه بازار سهام از طریق کیفیت نهادی منجر گردد.
کلیدواژه‌ها: کنترل فساد، توسعه بازار سهام، کیفیت نهادی، نرخ ارز خارجی.
طبقه بندی JEL: D73, E43, F31
1-مقدمه
یکی از دغدغه‌های اصلی کشورهای درحال‌توسعه قرار گرفتن در مسیر رشد و توسعه است. یکی از مهم‌ترین رویکردها در این راستا، توسعه بازارهای مالی است ( 2021Shi et al.,). استيگتیتز معتقد است که بازارهای مالی مغز سیستم اقتصادی و کانون اصلی تصمیم‌گیری هستند و در صورت شکست و شکست این بازارها، عملکرد کل سیستم اقتصادی آسیب خواهد دید. به‌طورکلی توسعه مالی به دو صورت بانک محور و مبتنی بر بازار سرمایه دنبال می‌شود) Stigtitz.,1993key></foreign-keys><ref-type name="Journal Article">17</ref-type><contributors><authors><author>Stiglitz, Joseph E.</author></authors></contributors><titles><title>The Role of the State in Financial Markets</title><secondary-title>The World Bank Economic Review</secondary-title></titles><periodical><full-title>The world bank economic review</full-title></periodical><pages>19-52</pages><volume>7</volume><number>suppl_1</number><dates><year>1993</year></dates><isbn>0258-6770</isbn><urls><related-urls><url>https://doi.org/10.1093/wber/7.suppl_1.19</url></related-urls></urls><electronic-resource-num>10.1093/wber/7.suppl_1.19</electronic-resource-num><access-date>2/8/2023</access-date></record></Cite></EndNote>.( رویکرد بانک محور متکی بر تسهیلات اعطایی بخش بانکی و رویکرد مبتنی بر بازار سرمایه نیز متکی بر تأمین مالی از طریق انتشار اوراق بهادار (سهام، انواع بدهی و صکوک، وجوه و غیره) است ( khan et al. 2018)
با تکامل توسعه مالی، عوامل، سیاست‌ها و نهادهایی شکل می‌گیرند که منجر به ایجاد بازارها و واسطه‌گری مالی مؤثر و همچنین گسترش و تعمیق دسترسی به سرمایه و خدمات مالی می‌شود ((Azizi et.al, 2021. اهمیت توسعه بخش مالی کشورها به این دلیل است که بخش مالی در تجهیز منابع مالی برای سرمایه‌گذاری، تشویق به ورود و آماده‌سازی سرمایه خارجی و بهینه‌سازی مکانیسم تخصیص منابع نقش اساسی دارد. به عبارتی، توسعه مالی به ارتقای کمیت، کیفیت و کارایی خدمات واسطه‌گری مالی اشاره دارد و این فرآیند شامل ترکیبی از تعداد زیادی از فعالیت‌ها و مؤسسات است. توسعه بخش مالی، بر اساس ادبیات، یکی از عواملی است که تأثیر بسزایی بر سرعت رشد اقتصادی دارد. (Orji et. Al, 2019)، به‌عنوان‌مثال نشان داد که توسعه مالی از طریق کانال سرمایه انسانی باعث رشد اقتصادی می‌شود. جدا از عوامل مستقیم رشد اقتصادی مانند سرمایه‌گذاری‌ها و هزینه‌های مصرفی، عوامل برون‌زا مانند کیفیت حکمرانی، ثبات سیاسی و اثربخشی نهادی، در میان دیگران، نیز در گفتمان رشد اقتصادی یکپارچه هستند. اگرچه متغیرهای حاکمیتی و نهادی عموماً در مقایسه با متغیرهایی مانند سرمایه‌گذاری، هزینه‌های مصرف، ازجمله، تأثیر غیرمستقیم علّی بر رشد اقتصادی دارند، اهمیت چنین متغیرهای برون‌زا در گفتمان رشد اقتصادی را نمی‌توان اغراق کرد. به‌عنوان‌مثال، حکمرانی خوب، فضای سیاسی باثبات و نهادهای مؤثر، حمایت لازم را در ایجاد محیطی مناسب برای بخش‌های مولد یک اقتصاد فراهم می‌کنند. در این راستا، اقتصادهایی که با حکمرانی خوب، فضای سیاسی باثبات و نهادهای بسیار مؤثر مشخص می‌شوند، ممکن است با رشد و توسعه قابل‌ملاحظه مشخص شوند که همه‌چیز برابر باشد. بااین‌حال، اقتصادهایی که با حکمرانی ضعیف، بی‌ثباتی سیاسی، نهادهای ضعیف و ساختارهای نظارتی مواجه هستند ممکن است رشد کم‌خونی داشته باشند (Agbiboa, 2010 Asadzade et al.2013 ,Ogbuabor et al.2020,). برای مثال، بی‌ثباتی سیاسی و سیستم‌های قضایی ضعیف، با رشد سرمایه‌گذاری مخالف هستند (Papaioannou. 2009, Angonwu.2017, Wanjiru et al.2020). علاوه بر این، تعداد قابل‌توجهی از مطالعات تجربی نشان داده‌اند که نوع حکومت (خواه دموکراسی یا دیکتاتوری/حکومت‌نظامی) بر عملکرد اقتصادی تأثیر می‌گذارد (Aziz et al. 2015, Ghardullou et al. 2020, Yu et al. 2020,).
با بررسی مطالعات تجربی، استدلال می‌کند که عوامل مؤثر بر توسعه بازار سهام در دو گروه عوامل اقتصاد کلان (شامل درآمد واقعی، نرخ پس‌انداز، توسعه مالی، نرخ تورم، نرخ بهره و نقدینگی بازار سهام) و عوامل نهادی (شامل فساد، حقوق سیاسی، کارایی بخش عمومی، نظارت‌های قانونی، حمایت قانونی از مالکیت خصوصی و حاکمیت قانون) قرار می‌گیرند. رانت در اقتصادهایی که کیفیت نهادی پایین است موجب تقویت فساد و فعالیت‌های رانت‌جویانه می‌شود. باوجود کیفیت نهادی ضعیف، رانت و فساد تأثیر معکوس بر روی رشد اقتصادی دارد (Sabahi et al.2008, Mohseni,
Zenozi et al , 2015 Zahed gharavi et al.2019,) که از عوامل تعیین‌کننده توسعه مالی است (Majidzadeh. et al. 2022). تحقیقات متعددی درزمینه کنترل فساد (اثر متقابل آن با سایر متغیرها) بر روی رشد اقتصادی انجام‌شده است که می‌توان به اثر کنترل فساد باسیاست‌های اقتصادی اثر کنترل فساد با نقدینگی (Mohseni Zenozi et al. 2015)، اثر کنترل فساد، اعتماد و تأمین مالی (Moradi et al.2021) اشاره کرد. همچنین در مطالعه‌ای اثر کنترل فساد مالی -اداری بر روی توسعه مالی بازار در حوزه بیمه انجام‌شده است که متغیرهای کنترل فساد، توسعۀ بخش بانکی، ریسک گریزی و امید به زندگی اثر مثبت و معنی‌دار و متغیر تورم اثر منفی و معنی‌دار بر توسعۀ مالی بازار بیمۀ عمر دارند (Seperdost et al.2015). بااین‌وجود مطالعه‌ای درزمینه اثر کنترل فساد باکیفیت نهادی بر روی توسعه مالی انجام‌نشده است.
با مرور مطالعات قبلی ملاحظه می‌شود که اثر کیفیت نهادی بر روی متغیرهای بازار سهام (Shaghaghi et al. 2020)، توسعه مالی بازارهای سرمایه (Javaheri et al. 2020, ,khodaparast,et al. 2020 paitakhti et al. 2013) موردبررسی قرارگرفته است. بااین‌وجود، تحقیقی توسط مجید زاده و همکاران در خصوص نقش کیفیت نهادی در اثرگذاری رانت در توسعه مالی انجام‌شده است. رانت یکی از اشکال فساد در سازمان‌ها و شرکت‌ها به شمار می‌آید و کل فساد را شامل نمی‌شود. همچنین، نتایج مطالعات قبلی از رابطه منفی فساد و کیفیت نهادی پشتیبانی می‌کنند و نشان می‌دهند که با افزایش فساد، نهادها ضعیف‌تر می‌شوند. همچنین، نتایج برخی از مطالعات قبلی دلالت بر آن دارد که تأثیر فساد به‌وسیله کیفیت نهادی تعدیل می‌شود (Lakshmi. et al. 2021). این در حالی است که بر اساس بررسی‌های محقق، تأثیر فساد بر بازارهای سهام کمتر بررسی‌شده و از تحلیل نقش کیفیت نهادی در رابطه فساد با بازارهای سهام غفلت شده است. لذا این خلأ پژوهشی به شمار می‌آید، برای پر کردن این خلأ -تحقیق حاضر به بررسی تأثیر کیفیت نهادی در رابطه کنترل فساد با توسعه بازار سهام در کشورهای منتخب می‌پردازد.
2-مبانی نظری پژوهش و پیشینه پژوهش
طبق تعریف، بازار سرمایه بازاری است که در آن ابزارهای مالی بلندمدت با سررسید بیش از یک سال معامله می‌شود. وظایف این بازار عبارت‌اند از: تشکیل سرمایه در اقتصاد ملی، تأمین سرمایه شرکت‌ها، تعیین ارزش ذاتی و قیمت ابزارهای مالی. بازار سرمایه از دو گروه بازار اولیه و بازار ثانویه تشکیل‌شده است. بازار اولیه محل عرضه انتشارات جدید سهام و اوراق قرضه و بازار ثانویه محل تعیین قیمت اوراق بهادار منتشرشده در بازار اولیه و معاملات اوراق بهادار منتشرشده قبلی است. کسری منابع شرکت‌ها و بنگاه‌های تجاری در بازار سرمایه به سه روش انتشار سهام عادی و ممتاز (ابزار مالکانه)، انتشار اوراق قرضه (ابزار بدهی بلندمدت)، استقراض از بازار پول (از طریق بدهی بلندمدت) تأمین می‌شود. ابزارها و انتشار مشتقات مالی.(Azizi et al.2020)
سازمان شفافیت بین‌الملل3، فساد را به شکل «سوءاستفاده از قدرت در جهت منافع خصوصی» تعریف کرده است. شبکه عدالت مالیاتی4، فساد را به «فعالیتی که اعتماد عمومی به‌سلامت قوانین، دستگاه‌ها و نهادهای حاکم بر جامعه را تضعیف می‌کند» تعریف کرده است. در تعریف بانک جهانی5 برای فساد آمده است: «سوءاستفاده از موقعیت دولتی برای کسب منافع خصوصی». تعریف بانک جهانی فعالیت‌های خصوصی را شامل نمی‌شود (Tanzi. 1998).
تلاش برای ارائه یک تعریف دقیق‌تر، مشکلات حقوقی، جرم شناختی و در بسیاری از کشورها مشکلات سیاسی ایجاد می‌کند. تعریفی که امروزه معمولاً استفاده می‌شود «سوءاستفاده از موقعیت‌های عمومی یا خصوصی برای منافع شخصی مستقیم یا غیرمستقیم» است (سازمان ملل6، 2004).
دالستورم (Dahlstorm. 2011)فساد کلان را به سوءاستفاده از موقعیت دولتی در سطوح بالای دولتی که گاهی فساد سیاسی نامیده می‌شود، تعریف می‌کند که سیاستمداران و مدیران را شامل می‌شود، اما فساد خرد به رشوه‌خواری و پرداخت مستقیم غیرقانونی به کارمندان رده پایین اشاره دارد. در حقیقت منظور از فساد بزرگ، سوءاستفاده مقامات ارشد سیاسی از قدرت است که منجر به زوال سریع حاکمیت قانون، ثبات اقتصادی و اعتماد مردم به دولت می‌شود. این نوع فساد به «اخاذی دولتی» شهرت دارد. منظور از فساد خرد، اخذ رشوه‌های اندک از سوی کارمندان در مقابل واگذاری امتیازهای کوچک است. دالستورم (Dahlstorm. 2011)سه دسته فساد را مشخص کرده است: فساد بزرگ که نخبگان سیاسی را شامل می‌شود، فساد بوروکراسی که شامل بوروکرات‌های انتصابی است و فساد قانونی که قانون‌گذار به‌واسطه منافع خصوصی، قوانین را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ازنظر دالستورم (Dahlstorm. 2011) این سه نوع فساد تنها برحسب تصمیماتی که در اقدام به فساد تأثیر می‌گذارند، متفاوت هستند و نتایج نهائی فساد در تمامی موارد مشابه و شامل تخصیص نادرست منابع و ناکارآمدی است (Dahlstorm. 2011)
فساد اعتبار سیاست‌های دولت را تضعیف می‌کند، به‌گونه‌ای که جامعه به این سیاست‌ها اعتماد نمی‌کند و اصلاحات مالی برای دولت سخت می‌شود. اصلاحات مالی و توسعه مالی در کشورها باعث تسهیل جریان‌های مالی و افزایش کارایی بازارهای مالی می‌شود. همچنین منجر به همگرایی بازارها در اقتصاد می‌شود باوجود فساد و رانت‌خواری، تمایلی برای هدایت درآمد به سمت فعالیت‌های سودآور در بازارهای مالی وجود نخواهد داشت (Nayaran et al. 2015).
2-3- تأثیر کیفیت نهادی بر روی توسعه مالی
کیفیت نهادی عبارت است از این است که تا چه حد روش‌های ساخته‌شده دست بشر در حمایت از سرمایه‌گذار و افزایش دسترسی به منابع مالی برای کارآفرینان در چارچوب مالی پرورش‌یافته‌اند (Azizi et al. 2021).
از سویی، توسعه مالی یکی از موضوعات مهمی است که همواره از اهمیت ویژه در اقتصاد هر کشور برخوردار بوده است. رسیدن به رشد و توسعه‌ی اقتصادی مطلوب، بدون وجود نهادهای مالی کارا و تجهیز مناسب منابع مالی، غیرممکن است. از عوامل تعیین‌کننده سطح توسعه مالی در کشورها می‌توان به عوامل کیفی شامل محیط سیاسی، زیرساخت‌های نهادی، قانونی و اطلاعاتی، مقررات و نظارت اشاره کرد. اگرچه عوامل متعددی بر توسعه مالی تأثیرگذار هستند و مطالعات و نظریات فراوانی در این زمینه وجود دارد، اما آنچه تاکنون کمتر موردتوجه قرارگرفته است، تأثیر عوامل کیفی و نهادی بر توسعه مالی می‌باشد.
در یک مطالعه قبلی، فرای (fry.1989) مدل سرکوب مالی توسط مک کینون و شاو را به‌عنوان یک نظریه کلیدی برای توضیح توسعه مالی شناسایی کرد. به گفته فرای (fry.1989)، مدل مک‌کینون-شاو معتقد است که تحریف‌های بی‌رویه قیمت‌های مالی مانند نرخ بهره و نرخ ارز خارجی منجر به کاهش نرخ واقعی رشد و اندازه بخش مالی می‌شود و روند توسعه اقتصادی را به تأخیر می‌اندازد. فرای (fry.1989) نتیجه می‌گیرد که نتیجه مدل مک کینون-شاو، اجرای برنامه‌های آزادسازی مالی توسط بسیاری از کشورهای در حال ظهور است. این موقعیت حاکی از آن است که کیفیت نهادی و ثبات در متغیرهای کلیدی اقتصاد کلان، عناصر حیاتی در تضمین توسعه بخش مالی هستند. (Beek et al. 2001)، علاوه بر این، عوامل تعیین‌کننده توسعه مالی را از منظر چارچوب قانونی رایج موردبررسی قرارداد. بيك و همكاران(Beek et al. 2001) نظریه‌های حقوقی توسعه مالی را شناسایی کرد و استدلال کرد که دو کانال وجود دارد که از طریق آن‌ها سیستم‌های حقوقی بر توسعه بخش مالی تأثیر می‌گذارند - کانال سیاسی و کانال سازگاری قانونی. درحالی‌که کانال سیاسی بر قدرت دولت در رابطه با قوه قضائیه تأکید می‌کند، کانال سازگاری قانونی به قابلیت چارچوب قانونی در انطباق با شرایط متغیر اهمیت می‌دهد(Beek et al. 2001) ؛ بنابراین، این نظریه‌ها نقش نظام حقوقی (یک‌نهاد مهم) را در توسعه بخش مالی به رسمیت می‌شناسند. در مطالعات قبلی، نقش و اهمیت کیفیت نهادی در توسعه مالی موردبحث قرارگرفته است (Khodaparst et al . 2015, Javaheri et al. 2021, azizi et al. 2022, Majedzadeh et al. 2022, Khan et al . 2020, alavi et al. 2022, Abaidoo et al. 2022)
که نتایج تحقیقات مزبور نشان داده است که کیفیت نهادی تأثیر مثبتی بر روی توسعه مالی داشته است.
2-4- تأثیر فساد بر روی توسعه مالی
ادبيات نظري پيرامون ارتباط ميان پديده فساد و رشد اقتصادي را می‌توان بـه دو گـروه تقسيم کرد. گروه اول تئوری‌هایی هستند که معتقدنـد فسـاد قـادر اسـت از طريـق دور زدن قـوانين و مقـررات ناکارآمـد و انعطاف‌ناپذیر تحمیل‌شده توسـط دولـت‐ خصوصـاً در كشـورهاي كمتـر توسعه‌یافته ‐ بـه افـزايش رشـد اقتصـادي منجـر شـود. امـا گـروه دوم تئوری‌هایی هستند که فساد را به‌مثابه نيرويي می‌دانند که به عملکرد مناسب بازارهـا آسـيب می‌رساند و از این رهگذر موجبات کاهش رشـد اقتصـادي را فراهم می‌آورد (Sabahi et al. 2008). فساد، رشد را از طریق تأثیر منفی‌اش بر سرمایه‌گذاری در سرمایه فیزیكی، سرمایه انسانی و بی‌ثباتی سیاسی كاهش می‌دهد و این تأثیر منفی فساد روی رشد با سطوح حاكمیت پایین یا درجه بالای نظارت كاهش می‌یابد. به‌علاوه، فساد به‌وسیله كاهش مصرف دولت و افزایش درجه باز بودن تجارت نیز رشد را به شیوه مثبتی تحت تأثیر قرار می‌دهد.(Sabahi et al. 2008(
لذا بنا بر دیدگاه دوم انتظار می‌رود که فساد تأثیر منفی بر روی رشد اقتصادی خواهد داشت که خود از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده‌ی توسعه مالی است.
(Sabahi et al. 2008, Moseni Zenozi. Et al 2016, Zahid Ghravi et al. 2019)
2-5- پیشینه پژوهش
مجید زاده و همکاران(Majidzade et al. 2022) مطالعه‌ای تحت عنوان «بررسی نقش کیفیت نهادی در اثرگذاری رانت منابع طبیعی در توسعه مالی ایران» انجام داده‌اند که سطح تحلیلی آن در حوزه منابع طبیعی کشور ایران طی سال‌های 1984-2019 بوده است. محققان، جهت استخراج شاخص‌های کیفیت نهادی و توسعه مالی از الگوی تحلیل مولفه-های اصلی و در ادامه از الگوی مارکوف سویچینگ جهت بررسی اثرگذاری رانت منابع طبیعی بر توسعه مالی در کشور در دو حالت با لحاظ و بدون در نظر گرفتن شاخص کیفیت نهادی استفاده کردند. نتایج تحقیق آن‌ها نشان داد که فزایش رانت منابع طبیعی در حالتی که توسعه مالی در سطح و رژیم پایین باشد، تأثیر منفی و معنادار بر توسعه مالی داشته است. رشد اقتصادی و بهبود باز بودن تجاری نیز در تمامی سطوح و رژیم‌های حاکم بر توسعه مالی تأثیر مثبت و معنادار داشته است. افزایش تورم نیز در تمامی سطوح و رژیم‌های توسعه مالی تأثیر منفی و معنادار بر توسعه مالی داشته است. افزایش رانت منابع طبیعی با لحاظ بهبود شاخص کیفیت نهادی تنها در حالتی که سطح و رژیم توسعه مالی در کشور پایین است، تأثیر مثبت و معنادار بر توسعه مالی داشته است. این موضوع نشان می‌دهد بهبود کیفیت نهادها در کشور هم به‌طور کامل قادر به حذف بیماری هلندی و نفرین منابع نمی‌باشد و این موضوع با تأثیر غیر معنادار رانت منابع طبیعی با لحاظ بهبود شاخص کیفیت نهادی در رژیم و سطح بالای توسعه مالی در کشور قابل‌مشاهده می‌باشد.
عزیزی و همکاران (Azizi et al. 2021) مطالعه‌ای با عنوان «تأثیر شاخص‌های کیفیت نهادی بر توسعه مالی (مطالعه موردی: کشورهای درحال‌توسعه منطقه اوراسیا)» انجام داده‌اند که سطح تحلیلی آن، 27 کشور درحال‌توسعه منطقه اوراسیا طی سال‌های 2015-1999 بوده است. در این تحقیق، میانگین 3 شاخص ICRG به‌عنوان شاخص کیفیت نهادها، شاخص POLITY IV به‌عنوان شاخص دموکراسی و شاخص حقوق مالکیت بر شاخص‌های بانکی به‌عنوان شاخص توسعه مالی مورداستفاده قرارگرفته است. یک الگوی اقتصادسنجی تصریح و به روش گشتاورهای تعمیم‌یافته (GMM) در داده‌های پانل برآورد گردید. نتایج حاصل از این مطالعه دلالت بر این دارد که کیفیت بالای نهادها، دموکراسی بالاتر و حمایت حقوق مالکیت، اثر مثبت و معناداری بر توسعه مالی در کشورهای موردبررسی داشته است.
جواهری و همکاران (Javaheri et al. 2020 مطالعه‌ای تحت عنوان «بررسی تأثیر کیفیت نهادها بر توسعه مالی کشورهای درحال‌توسعه» انجام داده‌اند که سطح تحلیل آن، منتخبی از کشورهای درحال‌توسعه طی دوره زمانی 2000 الی 2019 بوده است. محققان برای تحلیل دادهها از روش داده‌های پانلی استفاده کرده‌اند و نشان داده‌اند که شاخص‌های حکمرانی (به‌جز اظهارنظر و پاسخگویی) ارتباط مثبت و معنی‌داری با شاخص اعتبار پرداختی به بخش خصوصی و شاخص سرمایه‌گذاری در بازار سهام‌دارند ( (Javaheri et al. 2020.
خياط و همکاران (Khayyat et al. 2021) مطالعه‌ای تحت عنوان «تأثیر کیفیت نهادی دولت و نوع سیستم‌های مالی روی رشد اقتصادی کشورهای منتخب اسلامی» انجام داده‌اند که سطح تحلیل آن، منتخبی از کشورهای اسلامی طی دوره زمانی 1996 الی 2017 بوده است. محققان برای تحلیل دادهها از روش خود رگرسیون برداری پانلی استفاده کرده‌اند و نشان داده‌اند که کیفیت نهادی دولت و سیستم مالی بانک محور بیشترین اثر را بر رشد اقتصادی دارند. (Khayyat et al. 2021)
اوجیکا و همکاران (Ojeka et al. 2019) مطالعه‌ای تحت عنوان «درک فساد، کیفیت نهادی و عملکرد شرکت‌های منتخب در نیجریه» انجام داده‌اند که سطح تحلیل آن، کشور نیجریه طی دوره زمانی 2013 الی 2017 بوده است. محققان برای تحلیل دادهها از روش داده‌های پانلی استفاده کرده‌اند و نشان داده‌اند که تأثیر فساد و کیفیت نهادی بر ارزش بازار و بازدهی دارایی‌ها منفی است(Ojeka et al. 2019)
شقاقي و همكاران (Shaghaghi et al. 2020) مطالعه‌ای تحت عنوان «نقش کیفیت نهادی در پیش‌بینی شاخص قیمت سهام: مطالعه موردی کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه» انجام داده‌اند که سطح تحلیل آن، کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه طی دوره زمانی 2002 الی 2016 بوده است. محققان برای تحلیل دادهها از روش داده‌های پانلی استفاده کرده‌اند و نشان داده‌اند که شاخص‌های حکمرانی تأثیر مثبت و معنی‌داری بر شاخص قیمت سهام‌دارند. (Shaghaghi et al. 2020)
آبدین و همکاران ( Abden et al.2020) مطالعه‌ای تحت عنوان «عوامل اجتماعی-اقتصادی توسعه بازار سهام: نقش تحصیلات دانشگاهی» انجام داده‌اند که سطح تحلیل آن، کشور بنگلادش طی دوره زمانی 1976 الی 2015 بوده است. محققان برای تحلیل دادهها از روش خود رگرسیون با وقفه‌های توزیعی استفاده کرده‌اند و نشان داده‌اند که در کوتاه‌مدت و بلندمدت، توسعه بخش بانکی و رشد اقتصادی تأثیر معنی‌داری بر توسعه بازار سهام‌دارند، اما تأثیر تحصیلات دانشگاهی توسعه بازار سهام بی‌معنی است( Abden et al.2020).
چیباب و همکاران ( Chibab et al. 2020) مطالعه با عنوان «آیا رابطه بین توسعه مالی و رشد اقتصادی در کشورهای منتخب MENA خطی است؟» انجام داده‌اند. محققان با استفاده از داده‌های منتخبی از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا بین سال‌های 1987 و 2015 در قالب یک مدل داده‌های تابلویی، به این نتیجه رسیده‌اند که رابطه بین توسعه مالی و رشد اقتصادی به شکل U وارونه است( Chibab et al. 2020).
هاينارو و همكاران (Hoinaru et al .2020)مطالعه‌ای تحت عنوان «تأثیر فساد و اقتصاد سایه بر توسعه اقتصادی و توسعه پایدار» انجام داده‌اند که سطح تحلیل آن، منتخبی از کشورهای جهان طی دوره زمانی 2005 الی 2015 بوده است. محققان برای تحلیل دادهها از روش داده‌های پانلی استفاده کرده‌اند و نشان داده‌اند که فساد و اقتصاد سایه منجر به افزایش فقر می‌شوند و سطوح بالاتر فساد و اقتصاد سایه با سطوح نازل‌تر توسعه اقتصادی و توسعه پایدار رابطه دارند(Hoinaru et al .2020).
عمران و همكاران (Imran et al.2020) مطالعه‌ای تحت عنوان «ارزیابی تأثیر کیفیت حکمرانی بر عملکرد بازار سهام در کشورهای توسعه‌یافته» انجام داده‌اند که سطح تحلیل آن، منتخبی از کشورهای توسعه‌یافته طی دوره زمانی 1996 الی 2018 بوده است. محققان برای تحلیل دادهها از روش داده‌های پانلی استفاده کرده‌اند و نشان داده‌اند که کیفیت حکمرانی با عملکرد بازار سهام رابطه مثبت دارد Imran et al.2020)
لاكشمي و همكاران (Lakshmi et al. 2021) مطالعه‌ای تحت عنوان «آیا فساد برای بازار سهام مهم است؟ نقش ناهمگنی نهادها» انجام داده‌اند که سطح تحلیل آن، کشورهای گروه بریکس طی دوره زمانی 1995 الی 2014 بوده است. محققان برای تحلیل دادهها از روش داده‌های پانلی کیفیت بروکراتیک منجر به کاهش تأثیر منفی فساد بر بازار سهام می‌شود(Lakshmi et al. 2021).
آبایدو و همکاران ( Abaidoo et al. 2021)مطالعه‌ای تحت عنوان «توسعه مالی و کیفیت نهادی در میان اقتصادهای نوظهور» انجام داده‌اند. سطح تحلیلی مطالعه، 29 اقتصاد کشورهای جنوب (صحرای) آفریقا طی سال های 2001 تا 2018 بوده است. در این تحقیق، برای ارزیابی کیفیت نهادی از ش معیار حکمرانی که توسط بانک جهانی در توسعه شاخص کیفیت سازمانی توضیح داده‌شده است، استفاده‌شده است. نتایج نشان داد که کیفیت نهادی سرعت توسعه مالی را در بین اقتصادهای زیر منطقه افزایش می‌دهد. در یک تحلیل سطح خرد که در آن اجزای شاخص کیفیت نهادی به‌طور جداگانه موردبررسی قرار می‌گیرند، نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که حکمرانی مؤثر، کیفیت نظارتی، حاکمیت قانون و پاسخگویی تأثیر مثبت قابل‌توجهی بر توسعه بخش مالی دارد.
علوی و همکاران ( Alavi et al. 2022) مطالعه‌ای تحت عنوان «تأثیر نوآوری مالی و کیفیت نهادی بر توسعه مالی در بازارهای نوظهور» انجام داده‌اند. سطح تحلیلی مطالعه، 17 بازار در حال ظهور بر اساس در دسترس بودن دادهها از دوره 1990-2020 بوده است. در این تحقیق، دادهها از پایگاه داده شاخص توسعه جهانی استخراج شد و محققان از ریشه واحد پانل، حداقل مربعات معمولی کاملاً اصلاح‌شده و آزمون ادغام پدرونی برای تجزیه‌وتحلیل دادهها استفاده کرده‌اند که نتایج نشان داده است که نوآوری مالی و کیفیت سازمانی به‌طور قابل‌توجهی و مثبت با توسعه مالی مرتبط است. نوآوری مالی بهتر، توسعه مالی را افزایش می‌دهد، درحالی‌که کیفیت پایین نهادی در بازارهای نوظهور می‌تواند توسعه مالی را بدتر کند.
هزاوی و همکاران ( Hazavi et al. 2022) مطالعه ای تحت عنوان " مروری بر اخلاق سرمایه گذاری با رویکرد بحرانهای مالی" انجام داده اند. بر اساس یافته های پژوهش اغلب بحرانهای مالی از پس عدم رعایت اخلاق در فرآیندهای تصمیم گیری به وجود می آیند و پیروی از اصول اخلاقی در تصمیمات و رفتار حرفه ای قادر است از حرکت جامعه به سمت بحرانهای مالی در بلندمدت جلوگیری کند. ( Hazavi et al. 2022)
سلیمانیان و همکاران ( Sulemanian et al.2023) مطالعه ای تحت عنوان " نقش نوآوری دیجتال در بازارهای مالی از منظر دانش و ارائه الگوی پیشنهادی" انجام داده اند. بخش عمده ای از روند کند اقتصاد در بازارهای مالی کشورهای در حال توسعه را به توسعه نیافتگی و ناکارامدی فناوری اطلاعات و نوآوری های دیجیتال به کار رفته در این عرصه نسبت داده اند و اصلاخات نظامند این بخش باعث توسعه یافتگی در این بخش میگردد. ( Sulemanian et al.2023)
3- روش‌شناسی
تحقیق حاضر در گروه تحقیقات کاربردی، توصیفی و تحلیلی قرار می‌گیرد. در راستای دستیابی به هدف تحقیق، به پیروی از لاكشمي و همكاران (Lakshmi et al. 2021)، توسعه بازار سهام به‌صورت تابعی از کنترل فساد، کیفیت نهادی، اثر تعاملی کیفیت نهادی و کنترل فساد، درآمد سرانه و نرخ ارز خارجی در نظر گرفته‌شده است. سپس، دادهها به شیوه کتابخانه‌ای با مراجعه به وب‌سایت بانک جهانی جمع‌آوری و مدل تحقیق با استفاده از الگوی اقتصادسنجی پانل دیتا برای منتخبی از کشورهای جهان طی سال‌های 2005 الی 2019 برآورد شده است. لازم به ذکر می‌باشد که مبنای انتخاب کشورها و دوره زمانی، دسترسی به دادهها بوده است
در این تحقیق، به پیروی از لاكشمي و همكاران (Lakshmi et al. 2021) برای شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه بازار سهام در کشورهای منتخب از مدل (1) استفاده می‌شود:
رابطه (1) |
| ||||||||
| جدول (1) کشورهای درحال‌توسعه منتخب Table (1) Selected developing countries | ||||||||
ردیف | کشور | ردیف | کشور | ردیف | کشور | ردیف | کشور | ردیف | کشور |
1 | استرالیا | 11 | ساحل‌عاج | 21 | یونان | 31 | لوکزامبورگ | 41 | پاپوآ |
2 | اتریش | 12 | کلمبیا | 22 | هنگ‌کنگ | 32 | مراکش | 42 | لهستان |
3 | بلژیک | 13 | کاستا ریکا | 23 | کرواسی | 33 | مکزیک | 43 | پرتغال |
4 | بلغارستان | 14 | قبرس | 24 | مجارستان | 34 | مالت | 44 | رومانی |
5 | بحرین | 15 | چک | 25 | ایرلند | 35 | مالزی | 45 | روسیه |
6 | برزیل | 16 | آلمان | 26 | ایران | 36 | نیجریه | 46 | عربستان سعودی |
7 | کانادا | 17 | اسپانیا | 27 | اسرائیل | 37 | هلند | 47 | سنگاپور |
8 | سوئیس | 18 | فرانسه | 28 | ایتالیا | 38 | نروژ | 48 | اسلواکی |
9 | شیلی | 19 | انگلیس | 29 | ژاپن | 39 | نیوزلند | 49 | آمریکا |
10 | چین | 20 | غنا | 30 | کره جنوبی | 40 | فیلیپین | 50 | آفریقای جنوبی |
4-تجزیه‌وتحلیل دادهها
نسبت سهام مبادله شده به GDP برای ایران و سایر کشورها در نمودار (1) ارائه‌شده است و نشان می‌دهد که نسبت سهام مبادله شده به GDP در ایران اختلاف زیادی با سایر کشورها داشته، اما در سال‌های پایانی اختلاف آن‌ها کاهش‌یافته است. بااین‌حال، متوسط نسبت سهام مبادله شده به GDP در سایر کشورها برابر با 50 درصد و 10 برابر بیشتر از نسبت سهام مبادله شده به GDP در ایران بوده است.
|
نمودار (1) نسبت سهام مبادله شده به GDP در ایران و سایر کشورها (درصد) Chart (1) Ratio of traded shares to GDP in Iran and other countries (percentage) |
شاخص کنترل فساد برای ایران و سایر کشورها در نمودار (2) منعکس‌شده است. همان‌گونه که مشاهده می‌شود، شاخص کنترل فساد در ایران نسبت به سایر کشورها در سطح بسیاری نازل‌تری قرار دارد، به‌نحوی‌که متوسط شاخص کنترل فساد در ایران برابر با 75/0- و در سایر کشورها برابر با 69/0 بوده است.
|
نمودار (2) شاخص کنترل فساد در ایران و سایر کشورها Chart (2) Corruption control index in Iran and other countries |
شاخص حکمرانی خوب (به‌عنوان جایگزینی برای کیفیت نهادی) برای ایران و سایر کشورها در نمودار (3) ترسیم‌شده است. با توجه به این نمودار، تغییرات شاخص حکمرانی خوب و شاخص کنترل فساد در ایران روند نسبتاً مشابهی داشته است. همچنین، متوسط شاخص حکمرانی خوب در ایران برابر با 47/0- و در سایر کشورها برابر با 83/0 بوده است.
|
نمودار (3) شاخص حکمرانی خوب در ایران و سایر کشورها Chart (3) good governance index in Iran and other countries |
درآمد سرانه حقیقی برای ایران و سایر کشورها در نمودار (4) منعکس‌شده است. همان‌گونه که مشاهده می‌شود، درآمد سرانه حقیقی در ایران و سایر کشورها با یک شیب بسیار ملایم افزایش‌یافته به‌نحوی‌که در دوره موردبررسی، درآمد سرانه ایران از 5736 دلار به 5923 دلار و درآمد سرانه سایر کشورها از 24950 دلار به 29847 دلار رسیده است.
|
نمودار (4) درآمد سرانه حقیقی در ایران و سایر کشورها (دلار آمریکا، 100=2010) Chart (4) real per capita income in Iran and other countries (US dollars, 2010=100) |
شاخص نرخ ارز حقیقی برای ایران و سایر کشورها در نمودار (5) ترسیم‌شده است. با توجه به این نمودار، شاخص نرخ ارز حقیقی در سایر کشورها یک‌روند نسبتاً باثبات داشته، اما شاخص نرخ ارز حقیقی در ایران نوسانات نسبتاً زیادی را تجربه کرده است. به‌طور متوسط و در دوره موردبررسی، شاخص نرخ ارز حقیقی در ایران و سایر کشورها حدود 5/98 بوده است.
|
نمودار (5) شاخص نرخ ارز حقیقی در ایران و سایر کشورها (100=2010) Chart (5) real exchange rate index in Iran and other countries (2010=100) |
4-1- بررسی مانایی متغیرها
نتایج آزمون مانایی متغیرها در جدول (2) درج‌شده است و نشان می‌دهد که تمامی متغیرها در سطح مانا هستند. به عبارتی، تمامی متغیرها I(0) می‌باشند. با توجه به این موضوع، انجام آزمون هم انباشتگی برای بررسی رابطه تعادلی بلندمدت بین متغیرها لازم نیست.
جدول (2) نتایج آزمون مانایی Table (2) Manai test results | ||
متغیر | آماره | احتمال |
توسعه بازار سهام | 7439/20- | 0000/0 |
کنترل فساد | 5326/4- | 0000/0 |
کیفیت نهادی | 0801/4- | 0000/0 |
کیفیت نهادی ×کنترل فساد | 4077/5- | 0000/0 |
درآمد سرانه | 2999/4- | 0000/0 |
نرخ ارز خارجی | 1385/4- | 0000/0 |
نتایج آزمون لیمر برای تعیین نوع دادهها (پول یا پانل) در جدول (3) ارائه‌شده است و نشان می‌دهد که دادهها از نوع پانل هستند.
جدول (3) نتایج آزمون لیمر Table (3) results of Lemer test | ||
آزمون | آماره | احتمال |
لیمر | 37/69 | 0000/0 |
نتایج آزمون هاسمن به‌منظور تعیین مدل پانل دیتا (اثرات تصادفی یا اثرات ثابت) در جدول (4) منعکس‌شده است و نشان می‌دهد که مدل اثرات تصادفی برای تخمین مدل ارجحیت دارد.
جدول (4) نتایج آزمون هاسمن Table (4) Hausman test results | ||
آزمون | آماره | احتمال |
هاسمن | 01/11 | 0511/0 |
نتایج آزمون پسران برای بررسی وجود یا عدم وجود وابستگی مقطعی در جدول (5) درج‌شده است و نشان می‌دهد که مدل وابستگی مقطعی دارد. بر این مبنا، تخمین مدل به روش اثرات تصادفی فاقد کارایی لازم خواهد بود.
جدول (5) نتایج آزمون پسران Table (5) test results of boys | ||
آزمون | آماره | احتمال |
پسران | 258/12 | 0000/0 |
نتایج آزمون وولدریج به‌منظور بررسی وجود یا عدم وجود همبستگی سریالی در جدول (6) منعکس‌شده است و نشان می‌دهد که مدل همبستگی سریالی دارد؛ بنابراین، تخمین مدل به روش اثرات تصادفی کارایی نخواهد داشت.
جدول (6) نتایج آزمون وولدریج Table (6) Wooldridge test results | ||
آزمون | آماره | احتمال |
وولدریج | 735/56 | 0000/0 |
نتایج آزمون درستنمایی برای بررسی وجود یا عدم وجود واریانس ناهمسانی در جدول (7) ارائه‌شده است و نشان می‌دهد که مدل واریانس ناهمسانی دارد. با توجه به این موضوع، تخمین مدل به روش اثرات تصادفی کارایی ندارد.
جدول (7) نتایج آزمون درستنمایی Table (7) of the results of the likelihood test | ||
آزمون | آماره | احتمال |
درستنمایی | 41/2634 | 0000/0 |
جدول (8) نتایج تخمین مدل Table (8) model estimation results | |||||
متغیر | ضریب | آماره | احتمال | ||
کنترل فساد | 262/5 | 17/4 | 000/0 | ||
کیفیت نهادی | 286/16 | 48/2 | 013/0 | ||
کیفیت نهادی ×کنترل فساد | 208/8 | 42/3 | 001/0 | ||
درآمد سرانه | 064/15 | 79/15 | 000/0 | ||
نرخ ارز خارجی | 500/4 | 81/0 | 419/0 | ||
آماره = 60/781 | احتمال = 000/0 | ||||
نتایج تخمین مدل در جدول (8) درج شده است. مدل نهایی بصورت زیر است:
با توجه به نتایج، کنترل فساد و کیفیت نهادی تأثیر مثبت و معنی‌داری بر توسعه بازار سهام‌دارند. همان‌گونه که در مبانی نظری گذشت، وجود فساد به‌واسطه ایجاد نا اطمینانی در فضای اقتصادی، ایجاد عدم شفافیت، تعرض به حقوق مالكيت، عدم اجرای قراردادها و افزایش هزینه‌های مبادله، جذابیت اقتصاد برای سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد که این موضوع، کاهش انگیزه برای سرمایه‌گذاری‌های مولد را به دنبال دارد و افراد و بنگاه‌ها را به سمت فعالیت‌های غیرمولد و غیررسمی هدایت می‌کند. با وجود فساد، انگیزه برای سرمایه‌گذاری مولد و تمایل برای هدایت درآمدها به سمت بازارهای مالی وجود نخواهد داشت.
کیفیت نهادی پیوند مستقیمی با رشد اقتصادی دارد و با کاهش هزینه‌های مبادله که مانع اصلی برای رونق تولید است، فضا را برای فعالیت‌های مولد مهیا می‌سازد. در کشورهایی که نهادها، مشوق بخش‌های مولد هستند، حقوق مالکی امنیت کافی دارد، قوانین دارای شفافیت و کیفیت لازم هستند، سیاست‌ها با منافع بلندمدت جامعه مطابقت دارند، نظام قضایی سالم و حاکمیت قانون برای همه یکسان است، با مبارزه به‌صورت جدی مبارزه می‌شود، جامعه و رسانه‌های گروهی آزادی بیان دارند و حکومت در برابر جامعه پاسخگو است، حرکت در مسیر توسعه سرعت می‌گیرد. از طرفی، ناکارآمدی نهادها هزینه‌های زیادی نظیر کاهش رشد اقتصادی، عدم سرمایه‌گذاری مولد و بی‌اعتمادی به نهادها را به جامعه تحمیل می‌کند.
علاوه بر آن، کیفیت نهادی، رابطه کنترل فساد با توسعه بازار سهام را تعدیل می‌کند، به‌نحوی‌که با افزایش کیفیت نهادی، تأثیر کنترل فساد بر توسعه بازار سهام تقویت می‌شود.
همچنین، درآمد سرانه تأثیر مثبت و معنی‌داری بر توسعه بازار سهام دارد. در این خصوص، نتایج مؤید دیدگاه پیروی تقاضا (دنباله‌روی تقاضا) است که بر اساس آن، تغییر بازارهای مالی واکنش انفعالی به رشد اقتصادی است. به عبارتی، توسعه بازارهای مالی ناشی از افزایش تقاضا برای خدمات آن‌ها است که از رشد اقتصادی نشاءت می‌گیرد.
درنهایت، تأثیر نرخ ارز خارجی بر توسعه بازار سهام معنی‌دار نمی‌باشد. در این رابطه، نتایج تحقیق حاضر از مدل‌هایی حمایت می‌کند که در آن‌ها، نرخ ارز ارتباطی با بازار سهام ندارد.
5-بحث و نتیجه‌گیری
پژوهش حاضر باهدف بررسی تأثیر کیفیت نهادی در رابطه کنترل فساد با توسعه بازار سهام به انجام رسیده است. با توجه به نتایج تخمین مدل، فرضیه تحقیق مبنی بر اینکه «کنترل فساد با توسعه بازار سهام در کشورهای منتخب رابطه مثبت و معنی‌داری دارد» پذیرفته می‌شود. با مرور مطالعات تجربی، مشاهده می‌شود که نتیجه تحقیق حاضر با نتایج مطالعه ژانگ (zhang. 2013) در خارج و نتایج مطالعات (Javaheri et al. 2020, ,khodaparast,et al. 2020 paitakhti et al. 2013)در داخل همخوانی دارد، اما نتایج مطالعات ( Aljezarial et al.2016) مخالف با نتیجه این تحقیق است. به‌طورکلی با افزایش فساد انگیزه مردم برای مشارکت در فعالیت‌های تولیدی اقتصادی کاهش می‌یابد و درنتیجه رشد اقتصادی در سطح پایین‌تری قرار می‌گیرد که یکی از عوامل مؤثر بر میزان فساد، کیفیت نهادهای اقتصادی مانند کارآمدی دولت، کیفیت اجرای مقررات و حاکمیت قانون در جامعه است ( , Zhang . 2013Javaheri et al. 2020, khodaparast,et al. 2020 paitakhti et al. 2013.(
بروکراسی اداری ناکارآمد، پرهزینه، وقت‌گیر و در یک‌کلام تحمیل هزینه‌های مبادله‌ای است، عقلانیت اقتصادی فعالان اقتصادی بهروش‌های کم‌هزینه‌تر می‌انجامد و آن‌ها را به انتخاب روشی که مستلزم صرف هزینه کمتر است ترغیب می‌کند. اینجاست که راه فساد اداری به‌عنوان گزینه‌ای جایگزین برای گذراندن مسیر طولانی و طاقت‌فرسا اداری مطرح می‌شود و کم‌کم به‌قاعده بازی دلالان اقتصادی تبدیل می‌شود. این قاعده جدید و غیررسمی اگرچه ازنظر ارزشی مذموم و ناپسند است، اما ازنظر اثباتی بهتر از قاعده متعارف و قانونی بازی است. البته باید توجه داشت که این ادعا مختص کشورهایی است که از بوروکراسی ناکارآمد رنج می‌برند و ایران را می‌توان یکی از این کشورها دانست.
با توجه به نتایج تخمین مدل، فرضیه تحقیق مبنی بر اینکه «کیفیت نهادی با توسعه بازار سهام در کشورهای منتخب رابطه مثبت و معنی‌داری دارد» پذیرفته می‌شود. با نگاهی به مطالعات تجربی، مشخص می‌شود که نتیجه تحقیق حاضر با نتایج مطالعات آیادی و همکاران ( Ayadi et al. 2013)
وینفال و همکاران ( Winfull et al .2016) ماناسه و همکاران (Manasseh et al. 2017) خان و همکاران (khan et al.2020) آبایدو و همکاران ( Abaidoo et al.2022) در خارج و نتایج مطالعات پایتختی و همکاران ( Paitakhti et al. 2010) اشرفي و همكاران ( Ashrafi et al. 2013) خداپرست و همکاران ( khodaparast et al.2015) جواهري و همكاران ( javaheri et al. 2020) در داخل مطابقت دارد، اما نتیجه مطالعه اوجیکا و همکاران (Ojeka et al.2019) مخالف با نتیجه این تحقیق است. در تبیین این یافته می‌توان گفت که کیفیت نهادی، رفاه بلندمدت ملت را افزایش می‌دهد زیرا کشورهای باکیفیت نهادی بالا سیستم‌های توسعه مالی بهتری دارند(Alavi et al.2023).
ساختار نهادی ضعیف، سطوح پایین دموکراسی و حقوق مالکیت نه‌چندان مناسب در کشورهای درحال‌توسعه تأثیر منفی بر عملکرد توسعه مالی بر اقتصاد دارد و از عملکرد صحیح این متغیرها جلوگیری می‌کند. درواقع ضعف بستر حاکمیتی این کشورها بر عملکرد سایر متغیرها تأثیر منفی گذاشته و به‌این‌ترتیب مانع از توسعه کشور شده است. ضعف کارایی مؤسسات و مؤسسات مالی در تجهیز منابع سرمایه‌گذاری را می‌توان یکی از دلایل اصلی ناکارآمدی توسعه مالی دانست. نحوه آزادسازی بازارهای مالی، ضعف مدیریت مالی و عدم شکل‌گیری بازارهای منسجم و تنظیم‌شده باعث کاهش کارایی سرمایه‌گذاری به دلیل عدم تخصیص بهینه منابع و تأثیر منفی بر توسعه مالی می‌شود.
با توجه به نتایج تخمین مدل، فرضیه تحقیق مبنی بر اینکه «کیفیت نهادی در رابطه کنترل فساد با توسعه بازار سهام در کشورهای منتخب تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد» پذیرفته می‌شود. بررسی مطالعات تجربی نشان می‌دهد که نتایج مطالعه لاكشمي و همكاران (Lakshmi et al. 2021) همسو با نتیجه تحقیق حاضر می‌باشد و بر اساس آن، کیفیت بروکراتیک منجر به کاهش تأثیر منفی فساد بر بازار سهام می‌شود(Lakshmi et al. 2021)
با توجه به نتایج تخمین مدل، فرضیه تحقیق مبنی بر اینکه «درآمد سرانه با توسعه بازار سهام در کشورهای منتخب رابطه مثبت و معنی‌داری دارد» پذیرفته می‌شود. با مرور مطالعات تجربی، مشاهده می‌شود که نتیجه تحقیق حاضر با نتایج مطالعات ماناسه و همکاران ( Manasseh et al.2017) آبدین و همکاران ( Abden et al.2020) در خارج و نتایج مطالعه اشرفي و همكاران (Ashrafi et al. 2013) در داخل مشابهت دارد
توجه به نتایج تخمین مدل، فرضیه تحقیق مبنی بر اینکه «نرخ ارز خارجی با توسعه بازار سهام در کشورهای منتخب رابطه مثبت و معنی‌داری دارد» پذیرفته نمی‌شود. با نگاهی به مطالعات تجربی، مشخص می‌شود که نتایج اغلب مطالعات ازجمله مطالعه در خارج و نتایج مطالعه در داخل نشان می‌دهد که تأثیر نرخ ارز بر بازار سهام معنی‌دار است و با نتیجه این تحقیق سازگاری ندارد
با توجه به نتایج یک مطالعه در مورد تأثیر مثبت کیفیت نهادی و کنترل فساد بر توسعه بازار سهام، انتظار می‌رود که اقتصاددانان و سیاستمداران در ایران برای بهبود کنترل فساد و سایر شاخص‌های حکمرانی خوب ازجمله دولت تلاش کنند. کارایی، ثبات سیاسی و عدم وجود خشونت، کیفیت مقررات، حاکمیت قانون و حق اظهارنظر و پاسخ به تقویت توسعه مالی کمک می‌کند. با توجه به تأثیر مثبت تولید ناخالص داخلی سرانه بر توسعه بازار سرمایه، پیشنهاد می‌شود اقتصاددانان و سیاست‌گذاران در ایران چارچوبی را برای تقویت توسعه مالی از طریق اجرای برنامه‌ها و سیاست‌های محرک تولید فراهم کنند. در این راستا، دادهها نشان می‌دهد که افزایش بهره‌وری عوامل تولید یکی از مؤثرترین راه‌ها برای دستیابی به رشد تولید است. همچنین این مطالعه می‌تواند چارچوبی برای مطالعات آینده درزمینه توسعه مالی باشد.
6- تعارض منافع:
هیچگونه تعارض منافع توسط نویسندگان بیان نشده است
Abaidoo, R., & Agyapong, E. K. (2022). Financial development and institutional quality among emerging economies, Journal of Economics and Development, 24(3), 198-216.https://doi.org/10.1108/JED-08-2021-0135.
Abedin, M. T., Sen, K. K., Rahman, M. R., & Akter, S. (2020). Socioeconomic factors of stock market development: role of tertiary education, Journal of EuropeanEconomy, 19(2),224-245 .https://doi.org/http://jeej.wunu.edu.ua/index.php/enjee/article/view/1439
Agbiboa, D. E. (2010). The corruption-underdevelopment nexus in Africa: which way Nigeria?!, The Journal of Social, Political, and Economic Studies, 35(4), 474.https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=18a11571747864906e212d6749a482f625429833
Alawi, S. M., Abbassi, W., Saqib, R., & Sharif, M. (2022). Impact of financial innovation and institutional quality on financial development in emerging markets, Journal of risk and financial management, 15(3), 115. https://doi.org/10.3390/jrfm15030115.
Ali Imran, Z., Ejaz, A., Spulbar, C., Birau, R., & Rao Nethravathi, P. S. (2020). Measuring the impact of governance quality on stock market performance in developed countries, Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 33(1), 3406-3426. https://doi.org/10.1080/1331677X.2020.1774789.
Aljazaerli, M. A., Mouselli, S., & Sirop, R. (2016). Corruption and stock market development: New evidence from GCC countries, Business: Theory and Practice, 17(2), 117-127.https://bmee.vgtu.lt/index.php/BTP/article/view/8215
Anyanwu, J.C. (2017). Foreign direct investment. In Handbook of Globalisation and Development, Edward Elgar Publishing. doi: 10.4337/9781783478651.00015.
Ashrafi, Y., Khodaparast Mashahadi, M., & Salimi Far, M. (2013). The role of government in financial development: a case study in an OPEC member, Economic Research and Policy, 22 (70), 222-205. [In Persian] https://doi.org/https://www.sid.ir/paper/226574/fa.
Assadzadeh, A., & Pourqoly, J. (2013). The relationship between foreign direct investment, institutional quality and poverty: Case of MENA countries, Journal of Economics, Business and Management, 1(2), 161-165.http://www.joebm.com/papers/35-E00025.pdf
Ayadi, R., Arbak, E., Naceur, S. B., & De Groen, W. P. (2015). Determinants of financial development across the Mediterranean (pp. 159-181). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-11122-3_11.
Aziz, M. N., & Sundarasen, S. D. D. (2015). The impact of political regime and governance on ASEAN economic growth, Journal of Southeast Asian Economies, 375-389.[In Persian ]https://www.jstor.org/stable/44132215
Azizi, Z., Brari, A., & Ahmedpour Kechu, A. (2021). The impact of institutional quality on financial development (case study: developing countries of the Eurasian region), Economic Studies and Policies, 8(1 (15)), 247-274. [In Persian].https://doi.org/https://www.sid.ir/paper/956889/fa
Beck, T., Demirgüç‐Kunt, A., & Levine, R. (2001). Legal theories of financial development, Oxford Review of Economic Policy, 17(4), 483-501.https://academic.oup.com/oxrep/article-abstract/17/4/483/361586
Chebab, D., Mazlan, N. S., Ngah, W. A. S. W., & Chin, L. (2020). Is finance-growth nexus linear in selected countries of Middle East and Northern Africa?, Journal of Economic Integration, 35(2),326-352. https://doi.org/10.11130/jei.2020.35.2.326.
Chinn, M. D., & Ito, H. (2006). What matters for financial development? Capital controls, institutions, and interactions, Journal of development economics, 81(1),163-192. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.jdeveco.2005.05.010
Dahlström, C. (2012). Bureaucracy and the different cures for grand and petty corruption. https://doi.org/https://gupea.ub.gu.se/bitstream/handle/2077/38996/gupea_2077_38996_1.pdf?sequence=1
Drugs, U. N. O. o. (2004). United Nations convention against corruption. UN.
Fry, M. J. (1989). Financial development: theories and recent experience, Oxford reviewof economic policy, 5(4), 13-28.https://academic.oup.com/oxrep/article-abstract/5/4/13/463773
Ghardallou, W., & Sridi, D. (2020). Democracy and economic growth: A literature review, Journal of theknowledge economy, 11,982-1002.https://link.springer.com/article/10.1007/s13132-019-00594-4
Hoinaru, R., Buda, D., Borlea, S. N., Văidean, V. L., & Achim, M. V. (2020). The impact of corruption and shadow economy on the economic and sustainable development. Do they “sand the wheels” or “grease the wheels”?, Sustainability, 12(2), 481. https://doi.org/10.3390/su12020481
Javaheri, B, Ahmadzadeh, Kh, & Shah Veisi, H. (2021). Investigating the effect of the quality of institutions on the financial development of developing countries. Scientific Quarterly of Applied Economic Theories, 7(4), 251-270[In Persian] .https://jem.semnan.ac.ir/article_5927.html
Khan, M. A., Ilyas, R. M. A., & Hashmi, S. H. (2018). Cointegration between institutional quality and stock market development, NUML International Journalof Business & Management, 13(2),90-103. https://www.academia.edu/43347688/Cointegration_between_Institutional_Quality_and_Stock_Market_Development
Khayyat Rasouli, M., Aleemran, R., Mehregan, N., & Mohammadzade, P. (2021). The impact of Government Effectiveness and type of financial systems on the economic growth of selected Islamic countreies, Journal of Islamic Economics & Banking, 9(33), 89-119. [In Persian]
URL: http://mieaoi.ir/article-1-968-fa.html
Khodaparast Mashadi, M., & Kurdi, A.R. (2017). The effect of different combinations of corruption on capital attraction in countries with the same level of development as Iran, Applied Economic Studies of Iran, 7(25), 155-175. [In Persian] https://www.sid.ir/paper/226574/fa.
Lakshmi, G., Saha, S., & Bhattarai, K. (2021). Does corruption matter for stock markets? The role of heterogeneous institutions, Economic modelling, 94, 386-400. https://doi.org/10.1016/j.econmod.2020.10.011.
Manasseh, C. O., Mathew, T. E., & Ogbuabor, J. E. (2017). Investigating the nexus between institutional quality and stock market development in Nigeria: an autoregressive distributed lag (ARDL) approach, African Development Review, 29(2), 272-292. https://doi.org/10.1111/1467-8268.12256
Majidzadeh, F. & Dehmardeh, N. (2022). Investigating the role of institutional quality in the effect of natural resource rent on Iran's financial development. Economic Growth and Development Research, 13(49).[ In Persian] https://egdr.journals.pnu.ac.ir/article_8436.html
Mohseni Zenozi, J, Hekmati Farid, S, & Talebpour, S. (2015). The effect of corruption control and increasing liquidity on the economic growth of selected developing countries. Modeling and Economics, 7(28), 85-106. [In Persian].https://ecoj.sbu.ac.ir/article_45057.html
Moradi, M, Hassanvand, D, Derakhshani, K, & Sarlak, A (2022). The effect of the interaction of corruption control and trust and financing on the development of entrepreneurship in selected MENA countries. Business Management, 13(51), 147-166 [ In Persian] .https://bmj.ctb.iau.ir/article_685678.html
Narayan, P. K., Sharma, S. S., & Thuraisamy, K. S. (2015). Can governance quality predict stock market returns? New global evidence, Pacific-Basin FinanceJournal, 35,367-380. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.pacfin.2015.02.007.
Ogbuabor, J. E., Orji, A., Manasseh, C. O., & Anthony-Orji, O. I. (2020). Institutional quality and growth in West Africa: what happened after the great recession?, International Advances in Economic Research, 26, 343-361.https://link.springer.com/article/10.1007/s11294-020-09805-0
Ojeka, S., Adegboye, A., Adegboye, K., Umukoro, O., Dahunsi, O., & Ozordi, E. (2019). Corruption perception, institutional quality and performance of listed companies in Nigeria, Heliyon, 5(10), e02569. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2019.e02569.
Paitakhti Eskoi, S. A., PourKarim, V., & TabaghchiAkbari, L. (2010). Investigating the effect of institutional factors on capital market development: evidence from Iran and selected member countries of the Organization of the Islamic Conference, Economic Studies. [In Persian]. https://jes.shiraz.iau.ir/article_531032.html.
Papaioannou, E. (2009). What drives international financial flows? Politics, institutions and other determinants, Journal of Development economics, 88(2),269-281. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0304387808000382
Piraei, Kh. & Shaheswar, (2008). The effect of macroeconomic variables on the Iranian stock market. Economic Research, 9(1), 21-38.[ In Persian] https://www.sid.ir/FileServer/JF/69013880102.pdf
Shaghaghi, F, Pak Maram, A, & Badavar Nahandi, Y. (2019). The effect of institutional quality components on stock market variables (selected Islamic and non-Islamic countries). Iran Economic Research, 25(85), 137-166. [In Persian]https://ijer.atu.ac.ir/article_12073.html
Sepehr Dost, H, & Ebrahim Nasab, S. (2014). The effect of administrative-financial corruption control on the financial development of the life insurance market. Insurance Research, 5(15), 81-101[ In Persian] .https://www.sid.ir/paper/521069/fa
Shahabadi, A., DavariKish, R., & Zarrin Naal, Z. (2016). The impact of natural resource management on the stock market development of selected countries with abundant natural resources, Financial knowledge of securities analysis, 10(35),79-97.[InPersian] https://doi.org/https://jfksa.srbiau.ac.ir/article_10665_dcaaae7bcec8157ff378c6b98afd44fc.pdf .
Sabahi, A, & Malek Al-Sadati, S. (2008). The effect of financial corruption control on economic growth. Business Journal, 14(53), 131-158 [ In Persian] .https://www.sid.ir/paper/7157/fa
Shi, Y., Ahmed, K., & Paramati, S. R. (2021). Determinants of stock market development and price volatility in ASEAN plus three countries: The role of institutional quality, International Journal of Finance & Economics, 26(1), 560-572. https://doi.org/10.1002/ijfe.1804
Stiglitz, J. E. (1993). The role of the state in financial markets, The world bank economic review, 7(suppl_1), 19-52. https://doi.org/10.1093/wber/7.suppl_1.19
Suleimanian, M, Bani Talebi Dehkordi, B, (1402). The role of digital innovation in financial markets from the perspective of knowledge and presentation of the proposed model. Financial and Investment Developments, 1(4). 55-82.[ In Persian] https://doi.org/10.30495/afi.2023.1976962.1185
Tanzi, V. (1998). Corruption around the world: Causes, consequences, scope, and cures, Staff papers, 45(4), 559-594. https://doi.org/10.2307/3867585
Taftani Eskoui, A, Pourkrim, V .&Taghchi Akbari, L (2010). Investigating the effect of institutional factors on capital market development: evidence from Iran and selected member countries of the Organization of Islamic Conference. Economic Studies, 2(4), 1-24[ In Persian] https://jes.shiraz.iau.ir/article_531032.html
Wanjiru, R., & Prime, K. S. (2020). Institutional capacity, trade and investment in African economies. The Handbook of Global Trade Policy, 418-438.https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/9781119167402.ch16
Winful, E. C., Sarpong, D., & Agyei-Ntiamoah, J. (2016). Relationship between institutional quality and stock market performance: Evidence from emerging economies, African Journal of Business Management, 10(19), 469-484.https://academicjournals.org/journal/AJBM/article-full-text/163C9FE61017
Yu, S., & Jong-A-Pin, R. (2020). Rich or alive? Political (in) stability, political leader selection and economic growth, Journal of Comparative Economics, 48(3),561-577. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0147596718304591
Zahid Ghorouri, M, Karmi Patanlar, S, Elmi, Z, & Glik Hakimabadi, M. (2018). The effect of financial corruption on the growth of Iran's economy: the talent allocation approach. Iranian economic essays with the approach of Islamic economy, 16(32), 269-296. [ In Persian] https://iee.rihu.ac.ir/article_1653.html
Zhang, A. (2012). An examination of the effects of corruption on financial market volatility, Journal of Emerging Market Finance, 11(3), 301-322. https://doi.org/10.1177/0972652712466501
[1] 1- Department of Accounting, Abarkouh Branch, Islamic Azad University, Abarkouh, Iran
Karimi4946@gmail.com
[2] 1- گروه حسابداری، واحد ابرکوه، دانشگاه آزاد اسلامی،ابرکوه، ایران karimi4946@gmail.com
[3] Transparency International
[4] Tax Justice Network
[5] World Bank
[6] United Nations