بررسی فرایند تضعیف در گویش سیرجانی: واج‌شناسی خودواحد

محورهای موضوعی : سایر زبان ها، گویش ها و ادبیات حاضر در ایران

سید فرید خلیفه لو ¹ (استادیار زبان شناسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.)
طاهره عزت آبادی پور ² (دانشجوی دکتری زبان شناسی همگانی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1400/01/31 تاریخ پذیرش : 1400/07/20 تاریخ انتشار : 1400/07/20

کلید واژه: گسترش, قطع, فرایندهای تضعیف, گویش سیرجانی, واج شناسی خودواحد,

چکیده مقاله :

در واج ​شناسی خودواحد، گلداسمیت (1976) بازنمایی واجی را از حالت خطی به‌صورت غیرخطی در زبان​ های نواختی بسط داد. به دلیل غیرخطی بودن و وجود ساختار لایه ​ای در این دیدگاه، پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به توصیف و تحلیل برخی از فرایندهای واجی تضعیف براساس تقسیم بندی (کول، 2007) در مورد این فرایند؛ نظیر سایشی شدگی، همگونی و حذف و همچنین بررسی این فرایندها بر طبق اصول واج شناسی خود واحد؛ یعنی گسترش و قطع (مک کارتی، 1988) در گویش سیرجانی می​ پردازد. روش مورد استفاده در این پژوهش به‌صورت توصیفی-تحلیلی است. به این منظور، چهل گویشور با جنسیت، سن، تحصیلات و شغل های مختلف از مناطق متعدد شهرستان سیرجان انتخاب شدند و با استفاده از ضبط گفتار آزاد و مصاحبه با آن ها داده‌های زبانی جمع ​آوری گردید. سپس داده های جمع آوری شده، با استفاده از الفبای IPA آوانویسی و فرایندهای واجی موجود در آن ها استخراج و طبقه بندی شدند. سرانجام قواعد واجی به کار رفته در پیکرۀ زبانی بر اساس واج​ شناسی خودواحد توصیف و تحلیل گردید. نتایج پژوهش نشان می ​دهد اعمال فرایند گسترش در گویش سیرجانی به‌ صورت فرایندهای سایشی ​شدگی همخوان​ های انسدادی، همگون‌سازی جایگاه تولید و واک داری رخ می​ دهد. همچنین، فرایند قطع فقط در قالب حذف همخوان تحقق می یابد.

چکیده انگلیسی:

In autosegmental phonology, Goldsmith (1976) expanded the phonological representation from linear to non-linear in frequent languages. Due to nonlinearity and the existence of layered structure in this approach, the present study with descriptive-analytical way define and analyze some of the phonological processes including spirantization, assimilation,, deletion and compensatory lengthening based on the principles of autosegmental phonology, i.e. spreading and delinking (McCarthy, 1988) in Sirjani dialect. To get the end, 40 speakers with different genders, ages, educations, jobs and from multiple areas of Sirjan city were selected randomly and data were collected by using free speech recording, interviewing and available library resources about Sirjani variety; then, the collected data were transcribed by using the "APA" and the existing phonological processes were extracted and classified based on the Kul division (2007). Consequently, the analysis of the used rules in linguistic corpus was done following principles of autosegmental phonology. The results of the research showed unlike the fortition process, there are many instances of lenition process in Sirjani variation and the spreading process is realized in the form of spirantization of stop consonants and assimilation of place of articulation and voicing  and the delinking process is manifested only in the form of consonant deletion.

منابع و مأخذ:

1- بختیاری، علی اکبر.(1379).  سیرجان در آئینۀ زمان، کرمان: کرمان­شناسی.

2- پرمون، یدالله.(1376). نظام آوایی گونۀ کرمانی از دیدگاه واج­ شناسی جزء مستقل و زایشی، پایان ­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­ شناسی همگانی، دانشگاه علامۀ طباطبایی.

3- _________.(1388). «واکه ​کاهی در گویش کرمان»، مجله​ نامه پژوهشگاه میراث فرهنگی، ویژه ​نامه زبان­ شناسی، 1(1)، 25-12.

4- پور­اصفهانی، آیدا و فاتحیان، طیبه.(1389). «بررسی فرایند­های واجی در گونۀ مشهدی براساس واج­شناسی خود­واحد»، مجموعۀ مقالات نخستین همایش بین‌المللی گویش­‌های مناطق کویری ایران، 1647-1678.

5- خلیفه­ لو، سید­فرید و دلارامی­فر، منصوره. (1394).«خوشۀ دو همخوانی آغازین در گویش سیستانی از دیدگاه واج­ شناسی خود­واحد»، فصلنامۀ مطالعات زبان و گویش­ های غرب ایران، 1(8)، 62-39.

6- سریزدی، محمود، (1382). نامۀ سیرجان (واژه­ ها و اصطلاحات لهجۀ سیرجان)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نشر آگاه.

7- شهیدی، اشرف­ السادات و روشن، بلقیس.(1396). توصیف زبان شناختی گونۀ زبانی شهرستان سیرجان، تهران: امیدانقلاب.

8- صادقی، وحید.(1379). تجزیه و تحلیل فرآیند­های واجی در گویش فارسی تهرانی براساس واج­شناسی خود­واحد، پایان­ نامۀ کارشناسی­ارشد زبان ­شناسی همگانی، دانشگاه تهران.

9- عزت آبادی ­پور، طاهره و شهیدی، اشرف ­السادات.(1398). «فرایند سایشی شدگی در گونۀ زبانی سیرجانی: واج شناسی زایشی»، فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین، 5(2)، 66-47.

10- فرهادی، مرتضی.(1378). موزه ­های بازیافته، کرمان: کرمان­شناسی.

11- کرد­زعفرانلو­کامبوزیا، عالیه.(1379). واج­ شناسی خود­واحد و کاربرد در فرایند­های واجی زبان فارسی، پایان ­نامۀ دکتری زبان ­شناسی همگانی، دانشگاه تهران.

12- _______________.(1385). واج ​شناسی رویکردهای قاعده ​بنیاد، تهران: سمت.

13- مؤیدمحسنی، مهری.(1381). گویش مردم سیرجان: مجموعۀ لغات و اصطلاحات و ضرب‌المثل­ ها، کرمان: کرمان­شناسی.

14- _______________.(1386). فرهنگ عامیانۀ سیرجان، کرمان: کرمان­شناسی.

15- مهدوی، فرشته.(1389). «بررسی همگونی واجی در گونۀ اصفهانی براساس نظریۀ خود­واحد». مجموعه مقالات نخستین همایش بین‌المللی گویش­‌های مناطق کویری ایران، 2066-2053.

16- میکده، اعظم.(1395). «فرایند­های واجی همخوانی در گونۀ فریمانی بر پایۀ واج ­شناسی خود­واحد». نشریۀ ادب و زبان، دانشگاه شهید باهنر کرمان، 19 (40)،346-321.

17- وثوقی رهبری، علی ­اکبر.(1376). تاریخ سیرجان همراه با جغرافیای تاریخی و سیرجان­ شناسی، کرمان: کرمان­ شناسی.

18- Goldsmith, John A. )1976). An Overview of Autosegmental Phonology. Linguistics Analysis. pp: 23-68.

19- Goldsmith, John, A,)1981). Autosegmental and Metrical Phonology, Oxford: Basil Blackwell.

20- Halle, Morris, (1992). The Russian declension: An illustration of distributed morphology. To appear in The organization of phonology: Features and domains, CSLI, Stanford University.

21- Hardcastle, William. J, & Laver, John, (1997). The Handbook of Phonetic Sciences, Blackwell.

22- Haruka, Fukazawa. (1999), Theoretical Implications of OCP Effects on Features in Optimality Theory, PhD dissertation, University of Maryland.

23- Kenstovicz, Michael &  Kisseberth, Charles, (1997). Generative Phonology, New York: Academic Press.

24- Kenstowicz, Michael, (1994). Phonology in Generative Grammar, Oxford: Blackwell Publishers.

25- Kul, Małgorzata )2007(, The Principle of Least Effort With in the Hierarchy of Linguistic Preferences: External Evidence from English,D.dissertation. Poznan, Adam Mickiewicz Universiry.

26- McCarthy, John J. (1988). »Feature geometry and dependency: a review«, Phonetic, 43, 84-108.