دیدگاه دوانی دربارة علم حصولی و لوازم معرفت شناختی آن

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

محمود آهسته ¹ , عین الله خادمی ²

1 - دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
2 - استاد دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران

تاریخ دریافت : 1396/03/15 تاریخ پذیرش : 1396/05/21 تاریخ انتشار : 1396/05/21

کلید واژه: ملاصدرا, صورت, معلوم, دوانی, علم حصولی, ذهن و عین,

چکیده مقاله :

مسئلة علم حصولی یکی از مسائل مهم و مورد توجه در فلسفة اسلامی به شمار می رود. فلاسفه و متکلمین در مورد علم و ماهیت آن نظرات متفاوتی ارائه نموده اند. ازجمله دیدگاه های بدیع در مسئلة علم، دیدگاه علامه دوانی است. علامه دوانی برخلاف جمهور حکما علم حصولی را از مقولة کیف نمی داند و معتقد است عقیدة کسانی که علم را کیف نفسانی شمرده اند، مستلزم تشبیه و تسامح در تعبیر است.این دیدگاه مورد انتقاد متأخرین بزرگی چون ملاصدرای شیرازی واقع شده است. نگارندگان با بررسی و تتبع در آثار مختلف محقق دوانی و پیگیری اندیشه او در آثار ملاصدرا، به تبیین دیدگاه علامه دوانی و لوازم معرفت شناختی آن پرداخته اند. مهم ترین لوازم عبارتند از: انکار دیدگاه اضافه، تحقق و ایجاب معدومات، مغالطه کاربرد عرفی به جای کاربرد حقیقی، ردّ دیدگاه اشباح محاکی، ارتباط مدرَک با محکی و مقوله بودن علم، ارجاع علم حصولی به حضوری.

چکیده انگلیسی:

The problem of acquired knowledge is one of the vital and notable issues in the Islamic philosophy. Philosophers and theologians have made a different approach to the knowledge and its nature. Allameh Dawani had a specific doctrine on the knowledge. He in contrast to the others has not regarded the acquired knowledge under the category of quality believing that the philosophers who have considered the knowledge as a psychic quality applied simile and metaphors in philosophical discussion. His doctrine has been criticized by later great philosophers such as Mulla Sadra. In this paper his thought on the basis of Mulla Sadra’s works and its epistemological consequences has been explained. The most important requirements are as following: denial of categorical relation view, existence and necessary of nothings, fallacy of common usage instead of real application, rejection of resemblance idea, denial of regarding knowledge as a category, returning acquired knowledge to the knowledge by presence. 

منابع و مأخذ:

ابن­سینا؛ (1379). تعلیقات. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

همو؛ (1405ق). شفا (الهیات). قم: منشورات مکتبة آیة الله مرعشی.

اکبریان، رضا؛ (1384)، تعریف ملاصدرا از ما بعدالطبیعه و لوازم معرفت­شناختی آن،  قم، پژوهش های فلسفی- کلامی، ش2.

پناهی آزاد، حسن؛ خسروپناه، عبدالحسین و دیگران؛ (1389). هستی شناسی معرفت. تهران: امیرکبیر

جوادی آملی، عبداله؛ (1375). رحیق مختوم. ج1 بخش4، مرکز نشر اسراء.

حسن­زاده آملی، حسن؛ (1387). النور المتجلی فی الظهور الظلی. قم: بوستان کتاب.

حلی، حسن بن یوسف؛ (1407). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم: نشر اسلامی.

دوانی، جلال­الدین؛ (ش1999). حاشیه جدید. تهران: نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

همو؛ (1423ق). رساله اثبات واجب الجدیده. ضمن کتاب سبع رسائل، تقدیم، تحقیق و تعلیق: احمد تویسرکانی، تهران: میراث مکتوب.

همو؛ (ش1757). حاشیه اجد بر شرح تجرید. تهران: نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

همو؛ (1360). ثلاث رسائل. مشهد: آستان قدس.

همو؛ (ش1753). حاشیه قدیم شرح تجرید. تهران: نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

همو؛ (1423). شرح رسالة الزوراء. ضمن سبع رسائل. تقدیم، تحقیق و تعلیق: احمد تویسرکانی، تهران: میراث مکتوب.

همو؛ (1411ق). ثلاث رسائل. تحقیق: احمد تویسرکانی، مشهد: آستان قدس رضوی.

دهباشی، مهدی؛ (1368)، شرح رباعیات فلسفی و عرفانی دوانی (شرح الرباعیات). تهران: انتشارات مسعود.

دهباشی، مهدی؛ (1375). تحلیلی از اندیشه­های فلسفی و کلامی جلال­الدین محقق دوانی. خردنامه صدرا، ش3.

رازی، فخرالدین؛ (بی­تا). تفسیر کبیر مفاتیح الغیب. ج2، ترجمه علی اصغر حلبی، تهران: اساطیر.

همو؛ (1411). مباحث مشرقیه. قم: بیدار.

سبزواری، هادی؛ (1369). شرح منظومه. ج2، انتشارات ناب.

سهروردی، شهاب­الدین؛ (1372). مصنفات. سیدحسین نصر، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

شجاری، مرتضی؛ (1387). تفاوت علم و وجود ذهنی در معرفت­شناسی ملاصدرا و بررسی نتایج آن. آیینه معرفت.

شیرازی، صدرالدین؛ (بی­تا). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. قم: مکتبه المصطفوی.

همو؛ (1387). رساله فی اتحاد عاقل و معقول. تصحیح: بیوک علیزاده، چاپ اول، تهران: صدرا.

شیروانی، علی؛ (1378). مقاله دوباره در بحث وجود ذهنی. قبسات، ش12.

طباطبایی، محمدحسین؛ (1378). بدایه الحکمه. ج1، تهران: الزهرا.

طوسی، خواجه نصیر؛ (1345). رساله مسئله علم. تصحیح عبداله نورانی، بی­جا.

محمدخانی، حسین؛ (1390). تجرید الاعتقاد و تأملات دوانی بر آن. ماه فلسفه، ش43.

مطهری، مرتضی؛ (1365). شرح مختصر منظومه. ج2، تهران: حکمت.

همو؛ (1390). مجموعه آثار. ج9، تهران: صدرا.

مظفر، محمدرضا؛ (1373). منطق. قم: دارالعلم.