واقع‌گرایی نزد علامه طباطبایی مبتنی بر ایده معرفت شاکله‌مند (با تأکید بر نقش بدن در معرفت)
محورهای موضوعی : پژوهشهای معرفت شناختی
نفیسه ساطع
1
(دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم)
عباس ایزدپناه
2
(استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم)
سیدرضا تقوی
3
(دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم)
کلید واژه: واقع‌گرایی خام, شاکله‌مندی, علامه طباطبایی, نسبی‌گرایی,
چکیده مقاله :
اعتبار دانش‌های بشری تابع اعتبار اصل شناخت بشر است و از این‌رو، دفاع از واقع‌نمایی معرفت بشری مهمترین مسئله معرفت‌شناسی محسوب می‌شود. مشهورترین نظریه در تبیین اعتبار معرفت بشری، واقع‌گرایی خام است که بر اساس آن ذهن در فرایند شناخت مانند آینه صرفاً منفعل است. این تصویر، امروزه به چالش کشیده شده است و در مقابل آن نظریات دیگری شکل گرفته است مبتنی بر سهم داشتن ذهن در فرایند شناخت، که در مجموع می‌توان آنها را معرفت‌شناسی‌های شاکله‌مند نامید. چالش پیش روی این نظریه‌ها حفظ رئالیسم در عین عبور از واقع‌گرایی خام است. علامه طباطبائی ضمن ارائه تبیین خاص خود از شاکله‌مند بودن ادراک، هم از زوایه تحلیل علم حصولی و هم از منظر ادراکات اعتباری، همچنان بر رئالیسم نیز پای می‌فشرد. مدل ایشان در جمع بین رئالیسم و شاکله‌مندی بر تبیین یکنواخت نبودن ارتباط سطوح معرفت آدمی با واقع مبتنی است که در آن همه معرفت‌های آدمی باواسطه یا بی‌واسطه به واقعیت گره می‌خورد.
The validity of human knowledge depends on the validity of the principle of human cognition, and therefore, defending the reality of human knowledge is considered the most important issue of epistemology. The most famous theory in explaining the validity of human knowledge is naive realism, according to which the mind is merely passive in the process of cognition, like a mirror. This image has been challenged today, and in contrast to it, other theories have been formed based on the contribution of the mind in the process of cognition, which can be called structured epistemologies. The challenge for these theories is to maintain realism while going beyond naive realism. Allameh Tabataba'i, while presenting his own explanation of the Structuredness of perception, both from the perspective of the analysis of acquired knowledge and from the perspective of credit perceptions, also emphasizes realism. His model is based on the explanation of the non-uniformity of the relationship between the levels of human cognition and reality, in which all human cognition is directly or indirectly tied to reality.
جمعی از نویسندگان. (۱۳۹۳). رئالیسم. ابراهیم دادجو. تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
حداد عادل، غلامعلی. (۱۳۹۲). مقالات کانتی. تهران، هرمس.
سنکی، هاوارد. (۱۳۹۵). بررسی چند روایت از نسبی‌گرائی شناختی. ترجمه‌ی پیروز فطورچی، شگ‌گرایی و نسبی‌گرایی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
شیرازی، صدرالدین محمد. (1368). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة. قم، مکتبة المصطفوي.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1368). تعلیقات علی الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة. الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة. قم: مکتبة المصطفوي.
همو. (۱۳۸۸). بررسی های اسلامی. قم، بوستان کتاب.
همو. (۱۳۷۴). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمه‌ی سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
همو. (۱۳۸۷). رساله‌ای در علم. مجموعه رسائل (ج ۱–3). قم: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم).
همو. (1394). نهایة الحکمة. تصحیح غلامرضا فیاضی، ج ۱–4. قم، موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
همو. (1419). الرسائل التوحیدیة. بیروت، مؤسسه النعمان.
همو. (1423). بدایة الحکمة، ج ۱–1. قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
همو. (بی‌تا). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران، انتشارات صدرا.
عارفی، عباس. (۱۳۹۵). تاریخچه نسبی‌گرائی در فلسفه علم. شک گرایی و نسبی گرایی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
فطورچی، پیروز. (۱۳۹۵). نگاهی نقادانه به شاکله مفهومی و رویکردهای نسبی‌گرایانه مبتنی بر آن. شک‌گرائی و نسبی‌گرائی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قائمی‌نیا، علیرضا. (۱۳۹۳). دو نوع رئالیسم: خام و انتقادی. رئالیسم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
کرد فیروزجائی، یارعلی. (۱۳۹۳). مباحث معرفت‌شناختی در فلسفه اسلامی. قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کورنر، اشتفان. (۱۳۹۸). فلسفه کانت. ترجمه‌ی عزت‌الله فولادوند. تهران، خوارزمی.
لیکاف، جورج؛ و جانسون، مارک. (۱۳۹۹). فلسفه جسمانی؛ ذهن جسمانی و چالش آن با اندیشه غرب. ترجمه‌ی جهانشاه میرزابیکی. تهران، موسسه انتشارات آگاه.
مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۷۸). آموزش فلسفه. تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی.
Audi, Robert. (2003). Epistemology: a contemporary introduction to the theory of knowledge (2nd ed). New York: Routledge.
Dancy, Jonathan; & Sosa, Ernest (eds.). (1992). A Companion to epistemology. Oxford, OX, UK ; Cambridge, Mass., USA: Blackwell Reference.
Hick, John. (1993). Religious Realism and Non-Realism: Defining the Issue. In J. Runzo (Ed.), (J. Runzo, Ed.), Is God Real? (pp. 3-16). London: Palgrave Macmillan UK.
Merleau-Ponty, Maurice. (2012). Phenomenology of perception. (D. A. Landes, Tran.). Abingdon, Oxon ; New York: Routledge.