درآمدی بر بررسی تاریخی واژه های جهرمی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

مهدی رضایی ¹ , رها زارعی فرد ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سلمان فارسی کازرون
2 - عضو هیات علمی گروه زبان شناسی دانشگاه جهرم

تاریخ دریافت : 1390/10/13 تاریخ پذیرش : 1390/12/20 تاریخ انتشار : 1390/12/28

کلید واژه: لهجة جهرمی, فارسی میانه, فارسی دری, رویکرد واج‌شناسی زایشی قاعده‌بنیاد, رویکرد واج‌شناسی خودواحد,

چکیده مقاله :

جهرم از شهرهای جنوبی فارس است و در حال حاضر زبان فارسی دری در آنجا رواج دارد. پیش از رواج فارسی دری، زبان فارسی میانة شاخه جنوب غربی در این شهر رایج بوده‌است؛ به‌ همین سبب، تعداد کثیری از واژه‌های پهلوی ساسانی هنوز در این شهر به‌کارمی‌رود که خاص لهجة مردم آن است و به علت شیوع این واژه‌ها، از لهجة دیگرشهرهای فارس ممتاز گشته‌است. در این مقاله سعی بر آن داریم تا با معرفی بخشی از این واژه‌ها، به ریشه‌یابی آن‌ها در متون فارسی میانه بپردازیم و نشان دهیم که‌ همة این لغات از ایران زمان ساسانی تاکنون، در برابر رقیب جدید، یعنی فارسی دری، پایدارار مانده و به زمان ما رسیده‌است. در طی این بررسی، در موارد مقتضی از رویکرد واج‌شناسی زایشی قاعده‌بنیاد و واج‌شناسی خودواحد استفاده می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Jahrom is one of the southern cities in Farse Province in Iran. Nowadays Dari Persian is common there, but before that people spoke south-western Middle Persian language there. So a lot of Sasani Pahlavi words can be seen in this accent which caused this accent outstanding in Fars. In this article, we try to introduce some of these Pahlavi words and find their etymologies in Middle Persian texts and illustrate that these words win in their competition with Dari Persian words and some of them remained unchanged. When it is necessary, we use "Generative phonology" and "Autosegmental phonology" approaches for investigating the phonetic and phonological changes.

منابع و مأخذ:

1. ابوالقاسمی، محسن (۱۳۷۶). راهنمای زبان های باستان ایران، ج2، تهران: سمت.


2. اسلامی، محرم. (۱۳۸۴). واج‌شناسی: تحلیل نظام آهنگ فارسی، تهران: سمت.


3. اشرف‌صادقی، علی (۱۳۸۰).  مسائل تاریخی زبان فارسی، تهران: سخن.


4. اشمیت، رودیگر (۱۳۸۲). راهنمای زبان های ایران، ج1 (زبان‌های ایران باستان و ایرانی میانه)، ترجمة حسن رضایی باغ‌بیدی، تهران: ققنوس.


5. اشه، رهام (۱۳۸۳). هرمزد با ویهرسپ آکاهی، تهران: اساطیر.


6. باقری، مهری (۱۳۷۳). تاریخ زبان فارسی، تهران: قطره.


7. برومند سعید، جواد (۱۳۸۳). ریشه‌شناسی و اشتقاق در زبان فارسی، کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.


8. بهزادی، رقیه (مصحح و مترجم) بندهشن هندی، متنی به زبان فارسی میانه (۱۳۶۸). تهران: موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.


9. بی‌جن‌خان، محمود (۱۳۸۴). واج‌شناسی: نظریه بهینگی، تهران: سمت.


10. پاکزاد، فضل‌الله (مصحح و مترجم) (۱۳۸۴). بندهشن. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.


11. حسن‌دوست، محمد (۱۳۸۳). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، زیر نظر بهمن سرکاراتی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب.


12. خلف تبریزی، محمد‌حسین (۱۳۶۲). برهان قاطع، به کوشش محمد معین. تهران: انتشارات امیرکبیر.


13. داعی‌الاسلام، سیدمحمدعلی (بی‌تا). فرهنگ نظام فارسی با ریشه شناسی و تلفظ واژه‌ها به خط اوستایی.


14. رضایی باغ‌بیدی، حسن (1382). «شیرازی باستان»، مجلة گویش شناسی، صص7-36.


15. رضایی باغ‌بیدی،حسن (۱۳۸۱). مجموعه مقالات نخستین هم‌اندیشی گویش‌شناسی ایران. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.


16. رضی، هاشم (۱۳۸۱). دانشنامة ایران باستان. تهران: سخن.


17. شیری، علی‌اکبر (۱۳۸۶). در آمدی بر گویش‌شناسی. تهران: انتشارات مازیار.


18. طوفان، جلال (۱۳۵۱). شهرستان جهرم. [بی‌جا]: چاپ موسوی.


19. فره‌وشی، بهرام (۱۳۴۶). فرهنگ پهلوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


20. کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه (۱۳۸۵)، واج‌شناسی: رویکردهای قاعده بنیاد، تهران: سمت.


21. کیا، صادق (۱۳۵۷). واژه‌های فارسی میانه در هشت واژه‌نامة فارسی فرهنگستان زبان فارسی، تهران: بنیاد فرهنگستان‌های ایران.


22. مکنزی، د.ن. (۱۳۷۳). فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمة مهشید میرفخرائی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


23. هدایت، صادق (۱۳۵۷). ترجمة زند وهومن یسن. تهران: جاویدان.


24. یارمحمدی، لطف‌الله [و دیگران] (۱۳۸۲). «نگاهی تازه به جایگاه علم زبان‌شناسی در ایران»، فصلنامة علمی و فرهنگی نامة فرهنگستان علوم،  ش22، صص۱۲۱-۹۵.


25. 
    
    1. Jensen، J. (2004). Principle of Generative Phonology: An Introduction. Amsterdam:  John Benjamin’s publishing Company.               
    
    
    2. Massachusetts kenstowics، M. (1994). Phonology in Generative Grammar. Cambridge،   Publishers.     Blackwell