نگرشی بر ضرب المثل های رایج درمحلۀ سعدی شیراز و معادل های آن ها

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

فرزانه فهندژ سعدی ¹ ( دانشجوی دکتری گرو ه زبان وادبیات فارسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران )
مریم زیبائی نژاد ² ( استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران )
مریم کهنسال ³ ( استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی ،شیراز ، ایران )

تاریخ دریافت : 1400/02/19 تاریخ پذیرش : 1400/08/12 تاریخ انتشار : 1400/08/12

کلید واژه: ضرب المثل, فرهنگ عامه, ادب شفاهی, محلۀ سعدی,

چکیده مقاله :

ضرب المثل های این پژوهش به روشِ میدانی-کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی-توضیحی گردآوری شده است؛ زیرا در این روش علاوه بر طبقه بندیِ ضرب المثل ها، ریشه و چگونگی شکل گیری آن ها نیز بررسی و همچنین برای اطمینان از منظورِ گوینده هنگامِ بیانِ ضرب المثل ها و به ویژه دربارۀ معنای دومِ آن ها نظرسنجی عمومی انجام شده است. هدف از این تحقیق آن است که علاوه بر شناساندنِ ضرب المثل های رایج در محلۀ سعدی شیراز، ریشه ، معادل و معنیِ برخی از مَثَل ها مورد توجه قرار گیرد و به ثبت و ماندگاری آن ها کمک شود. نتایج تحقیق نشان می دهد که اغلب مَثَل های رایج در این محله، طنزآمیز و برخی دیگر کنایی است و مردم این محله بسیاری از مَثَل ها را بر اساس زندگی، تجارب، رویدادها و به ویژه حوادثی که برای بزرگانِ قومشان رخ داده، ساخته و پرداخته اند و آن ها را غالباً برای پندپذیری به کار می برند. همچنین مردم، بعضی از مَثَل ها را بر اساس اندیشه های خود تغییر داده اند، به صورتی که در ابتدا به نظر می رسد معادلی برای آن وجود ندارد اما بعد مشخص می شود که بعضی از این ضرب المثل ها همان است که در گفته های بزرگان ادب فارسی نیز وجود داشته است. البته بعضی دیگر از ضرب المثل ها نیز خاص همین محله است و معادلی برای آن ها در مناطق دیگر نمی توان یافت.

چکیده انگلیسی:

These proverbs were gathered through library-field method with descriptive approach. Since, in this method, in addition to identifying and classifying the proverbs, their etymology and how they formed are studied, likewise, to be sure of “speaker’s purpose” when saying the proverbs especially about their “second meaning” public opinion poll was done. The goal of this study is to introduce the proverbs of people in this historical place; moreover, the root, equivalent and the meaning of some proverbs are to be considered and the final goal is to register and to keep them. Similarly, the results of the study show that most of the proverbs of the people of this district are “satirical” and some of them are “irony” and people made most of the proverbs based on the daily life, experiences, events especially which happened to the elders and often use by them as an advice. Moreover, they changed some of these proverbs according to their thought, in a way that firstly, it seems to be no equivalents for them but after researching, it specified some of these proverbs are the same as those have also been existed in the statements of the notable in the Persian literature. Furthermore, some other proverbs, exclusively belong to the Saadi’s district of Shiraz and we can’t find any equivalent for them in the books or speeches of the other regions.

منابع و مأخذ:

1- انوری، حسن.(1383). فرهنگ کنایات سخن، تهران: سخن

2- امینی، امیر قلی.(1360). فرهنگ عوام یا تفسیر امثال و اصطلاحات زبان پارسی، اصفهان: مؤسسه مطبوعاتی علی اکبر علمی

3- بهروزی،علی­نقی.(1348). واژه­ ها و مثل­ های شیرازی و کازرونی، تهران: انتشارات اداره کل فرهنگ و هنر فارس

4- پارسا، سید احمد.(1387). بررسی تطبیقی ضرب المثل ­های کردی و فارسی کردستان، کردستان: دانشگاه کردستان

5- پرتوی آملی، مهدی.(1369). ریشه­ های تاریخی امثال و حکم، ، تهران: سنایی ، چاپ دوم

6- جوادیان، محمود.(1380). ضرب المثل ­ها و کنایه­ های مازندران، تهران: اشاره

7- خاقانی شروانی، افضل ­الدین ابراهیم.(2537). دیوان خاقانی شروانی، به تصحیح و تحشیه و تعلیقات علی عبدالرسولی، تهران: مروی

8- خدیش، حسین.(1385). فرهنگ مردم شیراز، شیراز: نوید

9- خلعتبری لیماکی، مصطفی.(1387). آب، آیین ها و باورهای مربوط به آن در فرهنگ عامه، تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز تحقیقات

10- دهخدا، علی اکبر.(1363). امثال و حکم، جلد اول تا چهارم، چاپ ششم، تهران: سپهر

11-__________.(1377).لغت نامه، زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سید جعفر شهیدی، تهران: اطلاعات

12- زیانی، جمال.(1393). دل­نوشته ­هایی از فرهنگ، آداب، رسوم و باورهای مردم شیراز، چاپ اول، شیراز: آوند اندیشه

13- ساداتیان، اصغر.(1386). گنجینه­ی ما و شما،چاپ دوم،تهران: ما و شما

14- سعدی، مصلح الدین.(1370). کلیات سعدی، چاپ ششم، محمد علی فروغی، تهران: محمد

15- سهیلی، مهدی.(1384). ضرب­المثل های معروف ایران، تهران: گل آرا

16- سیپک، ییری.(1384).ادبیات فولکلور ایران،مترجم محمد اخگری، تهران:سروش

17- شریعت، جواد.(1390).«بررسی موضوعی امثال و حکم دهخدا»، فصلنامه تعلیمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد  اسلامی-واحد بوشهر، 3(3)، 108- 85.

18- شمیسا، سیروس.(1394). انواع ادبی، چاپ پنجم، تهران: میترا

شهری، جعفر.(1392). «ضرب­المثل­ های شمیرانی»، فصلنامه فرهنگ و مردم، 16(1)، 112- 108.

19- عزیزی­فر، امیر عباس.(1392).«زیباشناسی ضرب المثل­ های کردی -ایلامی از دیدگاه علم بیان»، دوفصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، 1(2)، 128- 109.

20- عزیزی­نیا، حامد و بهنام، بیوک. (1395). «جستاری در ضرب­المثل ­های رایج در فرهنگ شفاهی گویش شیرازی»، ادبیات و زبان­های محلی ایران­زمین، 6(3)، 90-77.

21- فتاحی قاضی، قادر.(1364). امثال و حکم کُردی، تبریز: دانشگاه تبریز

22- فردوسی، ابوالقاسم.(1363). شاهنامه فردوسی، چاپ هفتم، تهران: سپهر

23- فهندژی سعدی، سعید.(1393). گذری بر تاریخ و جغرافیای شهرک سعدی شیراز، نوید: شیراز

24- مولونا، جلال­الدین.(1385). کلیات مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: شقایق

25- مشکسار، علی.(1390). گزیده­ای از لغات و اصطلاحات شیرازی، شیراز: نوید

26- منشی، نصرالله.(1361). کلیله و دمنه، تصحیح عبدالعظیم قریب، تهران: عرفان

27- ناصری ­نژاد، ایرج.(1390). فرهنگ لغات و اصطلاحات شیرازی، شیراز : نوید

28- نوروزی، جهانبخش.(1372). زیورهای سخن، شیراز: راهگشا

29- نورافرروز، مهین­ بانو.(1389).کاریکلماتور و آن روی سکه ضرب­المثل­ها، شیراز : نوید

30- نیازی، شهریار و نصیری، حافظ.(1388). «ارزش فرهنگی ترجمه ضرب­المثل ­ها و کنایات(عربی-فارسی)»، دو فصلنامه علمی-پژوهشی دانشگاه­ الزهرا، 1(1)، 182- 167.