بررسی رده‌شناختی ساخت‌های سببی در ترکی آذری بر اساس الگوی رده‌شناسی کامری

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات آذری

پریا رزمدیده ¹ , واحد یلچی ²

1 - استادیار گروه زبان‌شناسی و مطالعات ترجمه دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان، ایران.
2 - دانش آموختۀ کارشناسی ارشد زبان شناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1397/08/16 تاریخ پذیرش : 1397/12/16 تاریخ انتشار : 1398/08/01

کلید واژه: ساخت سببی, سببی مضاعف, ترکی آذری, الگوی رده شناختی کامری,

چکیده مقاله :

سببی‌ها جزء جهانی‌های ذهن هستند و همواره در همۀ زبان‌ها خود را نمایان می‌سازند. از میان ابزارهای متعدد موجود در زبان‌ها برای بیان مفهوم سببیّت، ساخت سببی ساخت‌واژی، واژگانی و تحلیلی در تمام زبان‌ها مشترک هستند. البته بسامد و میزان وقوع هر یک از این ساختارها از زبانی به زبان دیگر متفاوت است. هدف پژوهش حاضر توصیف و تحلیل انواع ساخت‌های سببی در ترکی آذری بر اساس الگوی رده‌شناختی کامری (1989) است و این‌که زبان ترکی آذری از چه ابزارهایی برای بیان مفهوم سببیّت استفاده می‌کند. گونۀ زبانی مورد بررسی در این پژوهش در منطقۀ شمال غرب ایران در استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی تکلم می‌شود. در جمع‌آوری داده‌ها عمدتاً از روش کتابخانه‌ای و در صورت نیاز به داده‌های بیشتر از مصاحبه با ده گویشور (5 مرد و 5 زن) در رده‌های سنی 45 الی 80 سال از بی‌سواد تا تحصیل‌کرده استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد با توجه به دیدگاه‌های رده‌شناختی غالب می‌توان گفت در زبان ترکی آذری علاوه بر استفاده از انواع سببی‌های ساخت‌واژی، واژگانی، تحلیلی، همکردی، گفتمانی و ساخت‌های سببی مرکب، ساخت سببی ساخت‌واژی به دلیل ویژگی پیوندی بودن زبان ترکی بسیار زایاتر از انواع دیگر است و به طور بالقوه با افزودن وند سببی‌ساز می‌توان هر محمول غیرسببی را به محمول سببی تبدیل نمود.

چکیده انگلیسی:

Causatives are part of minds universalities and they are always expressed in all languages. Among several available instruments for encoding causative notion, morphological, lexical, and analytic causative constructions are common in languages. But the frequency and amount of their occurrence are different among them. This research aims in describing and analyzing different types of causative constructions in Azeri Turkish based on Comrie (1989) typological model and knowing about the used methods for causativisation. This research's language variety is spoken in west-north of Iran in Ardabil, eastern and western Azerbaijan provinces. The data are mostly gathered via documental method and interviewing 10 speakers (5 males and 5 females) from illiterate to educated levels in the age ranges of 45-80 years. The results show that based on the prominent typological views, it can be said that in Azeri-Turkish language in addition of using morphological, lexical, analytic, compound, and discoursal causatives, morphological causativisation is much more generative than the others due to agglutinative nature of this language, and potentially every non-causative predicate can change to causative by adding causative morpheme.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

- خوش ­باطن، حسین (1385)، مطالعۀ ساختار نحوی زبان ترکی از دیدگاه رده ­شناسی، تبریز: نشر سهیل.

- ذوالفقاری، حسن(1390)، راهنمای درست­ نویسی و ویراستاری، چاپ دوم، تهران: نشر علم.

پایان‌نامه‌ها

- بهرامی­ خورشید، سحر(1384)، «ساخت­ های سببی در زبان فارسی، رویکردی شناختی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

- قلی‌زاده، اکبر (1385)، «ساخت موضوعی گروه فعلی زبان ترکی آذری براساس نحو ایکس تیره»، پایان­ نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

- معزی­پور، فرهاد (1388)، «بررسی ساخت اسنادی­ ساز در زبان فارسی بر پایۀ دستور نقش و ارجاع»، پایان ­نامۀ کارشناسی ارشد، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مقالات

- آهنگر، عباسعلی(1387)، «تحلیل پوسته­ای گروه فعلی در زبان فارسی بر پایۀ برنامۀ کمینه ­گرا»، مجلۀ زبان و زبان‌شناسی، دورۀ چهارم، شمارۀ اول، بهار و تابستان،صص 1-26.

- دبیرمقدم، محمد (1388)، «ساخت­ های سببی در زبان فارسی»، مجموعه مقالات پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی، چاپ دوم: مرکز نشر دانشگاهی ،صص 12-75.

منابع لاتین

- Comrie, Bernard, (1989), Language Universals and Linguistic Typology, Oxford: Blackwell Publishers. Second Edition.

- ............................, (1992), language Universal and Linguistic Typology: syntax and morphology, England: Blackwell Press.

- Dehghani, Yavar, (2000), A grammar of Iranian Azari, Lincom Europa, Germany.

- Goksel, Asli & Kerslake, Celia, (2005), Turkish a Comprehensive Grammar, London and New York: Routledge.

- Shibatani, Masayoshi. (ed.), (2001), The grammar of causation and interpersonal manipulation, Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.

- Smith, Carlott, (1997). The Parameter of Aspect, 2^th. Edn, Dordecht: Reidel.

- Van Valin, Robert. D. Ji. & Lapolla, Randy J, (1997), Syntax: Structure. Meaning and Function, Cambridge University Press.

- Vendler, Zeno, (1967), Linguistics in Philosophy, Ithaca: Cornell University Press.

- Whaley, Lindsay. J, (1997), Introduction to Typology. The Unity and Diversity of Language, Thousand Oaks: Sage Publication.

- Dehghani, Yavar, (1999), "Causative Constructions in Persian and Azeri". from Ph.D. thesis.

- Nabifar, Nesa & Hadidi Tamjid, Nasrin, (2010), "Similarities and Differences between Lexical and Complex Causatives in Azeri Turkish", American Journal of Scientific Research, 60: 75 – 88.