طبقه‌بندی موضوعی چیستان‌های لای‌زنگانِ داراب بر اساس ژرف‌ساخت

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات لری

حسن رنجبر ¹ (دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان)

تاریخ دریافت : 1395/03/16 تاریخ پذیرش : 1398/04/15 تاریخ انتشار : 1398/05/01

کلید واژه: چیستان, طبقه بندی, گویش لای زنگانی,

چکیده مقاله :

لای زنگان روستایی کوهستانی با آب و هوایی نیمه سردسیری، از توابع داراب استان فارس است. گویشوران این روستا به گویشی نیمه لری سخن می گویند. نگارنده در جستار پیش رو به صورت میدانی از راه مصاحبه و گفت وگو با گویشوران این خطه، به گردآوری و ثبت و ضبط برخی چیستان های لای‌زنگانی پرداخته، سپس آن ها را با توجه به ژرف ساخت شان، طبقه بندیِ موضوعی کرده است.این جستار نتایج بسیاری در پی داشت؛ به عنوان مثال: 1- اغلب چیستان های این روستا دربرگیرندۀ علوم و معارف بشری است که هدف غایی در آن ها تعلیم و آموزش به نوجوان ها و جوانان است. از میان این گروه از چیستان ها به آموزش مسایل دینی توجه بیش تری شده است. 2-با توجه به موقعیت جغرافیایی و فرهنگ مردم این روستا، در بسیاری از چیستان های این گویش، عناصر بومی این روستا بسیار پویاست. 3-چیستان های منظومی که در این گویش به کار می روند از سایر گویش ها و لهجه ها به این گویش راه یافته اند. 4-ساختار و چینش واژه ها در برخی از چیستان های این روستا به گونه ای است که در نگاه اول توهین و ناسزا به نظر می رسند اما با آشکار شدن پاسخ، این گمان برطرف می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Layzangan is a mountainous village with semi-cold climate of Darab suburb located in Fars province and their inhabitants speak with somehow Luri dialect. In the following research, the author has collected and recorded riddles of Layzangani dialect via field interview and discussion and he has classified them according to their deep structures. This study had a great number of results including the following: (1) the majority of the riddles include educational and human sciences, with the ultimate goal of educating teenagers and young adults and among this group of riddles more attention had been paid to religious issues. (2) According to the geographical location and culture of the people in this village, the native elements had a very dynamic role in many riddles of this dialect (3) The lyrical riddles used in this dialect came from other dialects and accents (4) The structure and arrangement of words in some riddles of this village seemed to be offensive at the first glance; however, when the essence was unfolded, this suspicion was resolved.

منابع و مأخذ:

کتاب­ها

- بذرافکن، جلال.(1389)، فرهنگ مردم داریون، شیراز: آوند اندیشه و بنیاد فارس ­شناسی

- تمیم­ داری، احمد. (1390)، فرهنگ عامه، چاپ پنچم، تهران: مهکامه.

- حسینی فسائی، میرزاحسن. (1384)، فارس نامۀ ناصری، به تصحیح و تحشیه دکتر منصور رستگار فسائی، تهران: موسسه انتشارات امیر کبیر.           

- ذوالفقاری، حسن.(1396)، زبان و ادبیات عامۀ ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و دانشگاه ­ها (سمت).

- رنجبر، حسن و باقری، علیرضا. (1395)، اگر آفتاب بتابد: گزیده­ای از اشعار محمدحسن باقری (غلمل)، حسن رنجبر و علیرضا باقری، استهبان: سته­بان.

-  رنجبر، حسن. (1398)، عشق: دریچه­ ای به خیال، شیراز: نوید شیراز.

-  ساروخانی، باقر. (1370)، درآمدی بر دایرة­المعارف علوم اجتماعی، تهران: کیهان.

-  سلامی، عبدالنبی. (1390)، گنجینۀ گویش شناسی فارس، دفتر ششم، تهران: نشر ناشر.

- شمس قیس رازی، محمد. (1360)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی، چاپ سوم، تهران: زوار.

- شمیسا، سیروس. (1389)، انواع ادبی، تهران: میترا.

- طاهری بویراحمدی، سیمین. (1384)، فرهنگ عامیانه مردم منطقه کهگیلویه و بویراحمد، جلد اول، تهران: ساورز.

- یاوری، حسین و عابدینی مقانکی، بهاره. (1388)، فرهنگ عامه 2، تهران: آذر.

مجلات

- امیدسالار، محمود. (1365)، «اصطلاحات فرهنگ مردم در زبان فارسی»، فصلنامۀ فرهنگ مردم: سال نهم.

- دانایی، فاطمه. (1391)، «چیستان در فرهنگ عامیانۀ یزد»، فرهنگ یزد، سال سیزدهم، شمارۀ 44 و 45، صص 51 - 67.

- ذوالفقاری، حسن.(1392)، «ریخت­­ شناسی چیستان ­های منظوم محلی»، دوفصلنامۀ فرهنگ و ادب عامه، دورۀ یک، شمارۀ یک، صص 93 - 118.

- رنجبر، حسن. (1394)، «کارکردهای پیشوند «وا» در افعال لای­ زنگانی و تأثیر آن در صرف فعل»، دومین همایش ملی ادب محلی و محلی سرایان ایران زمین.

- رنجبر، حسن و حیدری، حسن.(1394)، «معرفی و بررسی گزیده­ای از صوت­ها و آواها در گویش لای ­زنگانی»، اولین همایش ملی بررسی فرهنگ و ادبیات بومی ایران زمین.

- صیاد­کوه، اکبر و رنجبر، حسن.(1392)، «واژه ­ها و اصطلاحات کم کاربرد باغداری در لای ­زنگان فارس»، فصلنامۀ ادبیات و زبان­ های محلی ایران زمین، سال سوم، شمارۀ دوم، ص101.

- نمیرانیان، کتایون و رنجبر، حسن و حیدری، حسن.(1394)، «واژه ­ها و اصطلاحات دامداری در گویش لای­ زنگانی»، دومین همایش ملی ادب محلی و محلی سرایان ایران زمین.