تحلیل ساختاری و محتوایی «حَدا» (لالایی منطقۀ سـرکویر)

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

سید حسین طباطبایی ¹ ( دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران. )
سمیه سادات طباطبایی ² ( عضو هیات علمی دانشگاه کوثر بجنورد. )

تاریخ دریافت : 1395/02/19 تاریخ پذیرش : 1395/08/30 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: فرهنگ عامه, لالایی, سرکویر, ادبیات کودک, حَدا,

چکیده مقاله :

یکی از کهن ترین جنبه‌ های ادب شفاهی هر سرزمین، ترانه های کودکان و به ویژه لالایی است. این سروده ها نمایان گر بخشی از آرمان های جمعی و عواطف ملی است که از گذشته های دور ریشه دوانیده، نسل به نسل ادامه یافته و تا زمان ما دوام یافته و جایگاه خود را حفظ کرده است. استفاده از سه هنر شعر و موسیقی و رقص، به همراه چاشنی عاطفه و مهر مادرانه، به این سنت بومی جنبه هایی شگفت بخشیده است. در تداول مردم سرکویر استان سمنان ، به لالایی مادر برای فرزند به منظور خوابانیدن وی، حَدا می گویند. این نوشتار می کوشد با گردآوری و جمع بندی مهم ترین حَداهای رایج و شنیده شده در این منطقۀ کویری، به تحلیل و بررسی ساختار و مضامین به کار رفته در آن و پیوند این سروده ها با زندگی اجتماعی، وضعیت معیشتی، عقاید مذهبی و بافت فرهنگی گویشوران بپردازد و از این رهگذر، افزون بر شناساندن گوشه ای از ادبیات نانوشتاری ایران، برای نخستین بار به معرفی و بررسی درون مایۀ حَدا بپردازد.

چکیده انگلیسی:

One of the oldest aspects of oral literature of each country is children songs and especially lullaby. These sayings indicate a part of community ideals and national feelings rooted from long ago and kept on generation to generation up to now and then maintain their positions. The use of three arts of poetry, music and dancing as well as motherly affection and compassion added extraordinary aspects to this local tradition. In Sarkavir of Semnan Province, lullabies for children to make him/her sleep is called "Hadaa". This paper tries to compile and collect the most popular and heard Hadaas of this area and then it analyses the syntactical and semantically arranged features of these songs regarding the societal and living status and religious beilefs and cultural level of speakers and thereby introduces a type of written literature of Hadaa.

منابع و مأخذ:

1-احمدی، فریده، (1389)، «لالایی­ها»، مجله چیستا، شماره 277، صص 91-96.

2-انجوی­شیرازی، سیدابوالقاسم، (1384)، «ادب شفاهی و زبان‌آموزی به کودک در فرهنگ مردم». فرهنگ مردم، شماره 13، صص 62-73.

3- انجوی­شیرازی، سیدابوالقاسم، (1371)، گذری‌ و نظری بر فرهنگ مردم. تهران، اسپرک.

4-پناهی سمنانی، محمداحمد، (1383)، ترانه و ترانه‌سرایی در ایران، تهران، سروش.

5-پولادی، کمال، (1384)، بنیادهای ادبیات کودک، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

6-تبریزی، محمدحسین بن خلف، (1342)، برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، چاپ دوم، تهران، کتاب­فروشی ابن‌سینا.

7-جلالی­پندری، یدالله و پاک ضمیر، صدیقه، (1390)، «ساختار روایت در لالایی­های ایرانی». مجله مطالعات ادبیات کودک، سال2، شماره2، صص 1-31.

8-حسن­لی، کاووس، (1382)، «نگاهی به خاستگاه و مضامین لالایی­های ایرانی»، پژوهشنامه ادب غنایی، شماره 1، صص 61-80

9-حق‌شناس، علی­محمد؛ آقاگلزاده، فردوس؛ کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه؛ علوی، فاطمه، (1388)، «شعر کودکانه و پیدایش زیبایی شناسی کلامی در کودکان». فصلنامه پژوهش­هایادبی، سال6، شمارۀ 23،  صص 89-108.

10-ذبیح­نیا عمران، آسیه؛ قاسم­زاده، سیدعلی؛ شایقی، فاطمه، (1393)، «بررسی و تحلیل مضامین لالایی­های شهرستان رودان». مجموعه مقالات همایش نگاهی نو به ادبیات عامه. دانشگاه ولیعصر رفسنجان.

11-رجبی، پرویز، 1357، جندق و ترود؛ دو بندر فراموش شده کویر بزرگ نمک، تهران، توکا، چاپ دوم.

12-زنگویی، حسین، (1389)، «لالایی در فرهنگ مردم خراسان جنوبی». مجله رشد آموزش زبان و ادب فارسی. شماره 95، صص 54-61

13-سیپک، ییری، (1384)، ادبیات فولکلور ایران، ترجمه محمد اخگری، تهران، سروش.

14- شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1372)، مفلس کیمیافروش؛ نقد و تحلیل شعر انوری، تهران، سخن.

15- شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1386)، موسیقی شعر، تهران، آگاه.

16-شـکورزاده،ابراهیم، (1346)، عقاید و رسـوم عامه مردم خراسان، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.

17-علی­پور، منوچهر، (1379)، پژوهشی در شعر کودک، تهران، تیرگان.

18-فردوسی، ابوالقاسم، (1389)، شاهنامه [چاپ مسکو]، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ هفدهم، تهران، قطره.

19- قزل ایاغ، ثریا، (1383)، ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن، تهران، سمت.

20-کیانی، حسین؛ حسن شاهی، سعیده، (1391)، «بررسی تطبیقی ساختار و درون مایه لالایی­های فارسی و عربی»، مجله مطالعات ادبیات کودک، سال3، شماره2، صص 91-114 

21-گرگانی، فخرالدین اسعد، (1349)، ویس و رامین، تصحیح ماگالی تودوا، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.

22-محمدی، محمدهادی؛ قایینی، زهره، (1380)، تاریخ ادبیات کودکان ایران، چاپ اول، تهران، چیستا.

23-معلوف، لویس، (1382)، المنجد، ترجمه محمد بندرریگی، چاپ چهارم، تهران، نشر ایران.

24-مکنزی، دیوید نیل، (1373)، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

25- مولوی، جلال­الدین، (1378)، کلیات شمس، تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر، چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر. 

26-نفیسی، علی‌اکبر، (1355)، فرهنگ نفیسی، تهران، کتاب‌فروشی خیام.

27-نورتون، دانا، (1382)، شناخت ادبیات کودکان از روزنه چشم کودک؛ گونه­ها، کاربردها، ترجمه منصوره راعی و دیگران، تهران، قلمرو.

28-وحیدیان کامیار، تقی، (1357)، بررسی وزن شعر عامیانه فارسی، تهران، آگاه.

29-هدایت، صادق، (1344)، مجموعه نوشته­های پراکنده، تهران، امیرکبیر.