تحلیل شخصیت پری در قصه‌های محلی فارس (موردپژوهی: قصه‌های تیله مار، دختر ماه و ستاره و دختر نارنج و ترنج)

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات آذری

عاطفه امیری ¹ , فرشید سادات شریفی ²

1 - دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان
2 - دکترای زبان و ادبیات فارسی

تاریخ دریافت : 1394/10/14 تاریخ پذیرش : 1395/08/28 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: اسطوره, پری, ایزدبانوی باروری, قصه‌های محلی فارس,

چکیده مقاله :

قصه‌های پریان، قصه‌هایی است که در آنها حوادث و ماجراهایی غیرعادی اتفاق می‌افتد. در این قصه‌ها قهرمان که معمولاً دختری فقیر و برخوردار از زیبا‌یی و نیکویی است، به دنبال ماجراهایی که در قصه برایش اتفاق می‌افتد به دلیل سیرت نیکو و نیک اندیشی از ویژگی‌هایی بهره مند می‌شود و در پایان قصه با شاهزاده ازدواج می‌کند. این قصه‌ها قرن هاست که سینه به سینه نقل شده و در دورۀ معاصر محققان و پژوهندگان ادبیات عامیانه آنها را گرد آورده و برای تحلیل در دسترس پژوهشگران قرار داده‌‌اند.در این مقاله سه قصه با بن مایه‌های مشترک از قصه‌های پریان در منطقۀ فارس انتخاب شده اند. دختران این قصه‌ها قهرمانان پیش برندۀ قصه‌ و دارای ویژگی‌های پری‌گونگی اند؛ برخی از خویشکاری‌های پریان را پذیرفته و در قصه‌ها به صورت نمادین و یا با جایگشت‌هایی نشان داده شده اند. در سطح دوم قصه می‌توان این شخصیت‌های پری‌گونه را همان ایزدبانوان باروری و زایش در جوامع کهن کشاورزی دانست. هدف مقاله رسیدن به الگوی مشترک میان سه قصه است. این سه قصه دارای بن‌مایه‌های مشترکی هستند و به این علت که به یک منطقه (استان فارس) تعلق دارند،گمان می‌رود که پاره‌های پراکندۀ یک اسطورۀ قدیمی، یعنی همان ایزدبانوی باروری و زایش را به طور نمادین در چند قصه نشان می‌دهند.

چکیده انگلیسی:

Fairy Tales are the stories in which strange events happen. In this tales, the protagonist is usually a poor beautiful good girl who obtained some features due to her well-established character during the ongoing story, and at last, she married the prince.  The stories narrated in the course of centuries orally and today contemporary researchers and scholars gathered those folk literature for analysis to researchers. This paper presents three stories with a common theme of Fairy Tales in the Fars region. Girls in these stories are the protagonists in fairy status. They accepted some features of fairy characters and pretended them in the stories. In the second level, these characters are the goddesses of fertility in the ancient agriculture community. This article aims to reach a common pattern among the three stories. These three stories have common themes due to being of Fars Province. It seems that the goddesses of fertility in the ancient time were manifested in the tales symbolically. 

منابع و مأخذ:

1.آتهم پوپ، آرتور(1388)، سیری در هنر ایران، ترجمۀ گروه مترجمان، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.

2 .ابراهیمی، معصومه (1383)، " پری"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد سیزدهم، تهران، سازمان دایرة­المعارف بزرگ اسلامی.

3.اتینگهاوزن، ریچارد(1379)، اوج‌های درخشان هنر ایران، ترجمۀ رویین پاکباز، تهران، انتشارات آگاه.

4.اکبری مفاخر،آرش(1388)،مینوشناسی اهریمن در اوستا و متون پهلوی،جستارهای ادبی،شماره 167

5.بلک، جرمی و گرین،آنتونی(1392)،فرهنگنامه خدایان،دیوان و نمادهای بین النهرین باستان،ترجمه پیمان متین،تهران، انتشارات امیرکبیر.

6.پورداود،ابراهیم(1337)،یشت­ها، به کوشش بهرام فره­وشی، تهران، دانشگاه تهران

7.جباره ناصرو، عظیم و ریاحی زمین، زهرا(1391)، بررسی کارکرد دیو در منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه، مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز، شماره دوم.

8.جورج فریزر،جیمز(1388)، شاخه زرین، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران، انتشارات آگاه.

9.حسینی، نغمه(1389)، بررسی جایگاه ایزدبانو اشی در باورهای ایران باستان، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال 6، شماره 18.

10.خدیش، پگاه(1388)، بازتاب و کارکردهای سحر و جادو در افسانه‌های سحرآمیز، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 17، شماره 65.

11.دادور، ابوالقاسم(1389)، موقعیت اجتماعی و فرهنگی زن در تمدن عیلام، زن در فرهنگ و هنر(پژوهش زنان)، دوره1، شماره4.

12.دلاشو، م.لوفلر(1386)، زبان رمزی قصه‌های پریوار، ترجمه جلال ستاری، تهران، انتشارات توس.

13.زمردی، حمیرا و نظری، زهرا(1391)، خاستگاه و ردپای دیو و اهریمن در ادب کهن فارسی، مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال 4، شماره 1.

14.سرکاراتی، بهمن(1350)، پری؛ تحقیقی در حاشیۀ اسطوره­شناسی تطبیقی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران.

15.فقیری، ابوالقاسم(1386)، قصه‌های مردم فارس، شیراز، انتشارات نوید.

16.فیروزمندی، بهمن و رضایی، مهدی و جودی،خیرالنسا(1391)، روایتی محلی از اسطوره الهه باروری در لرستان،

17.مختاریان، بهار( 1387)، گاو برمایه، گرز گاوسر و ماه­پیشانی، تحقیقات ایران شناسی

18.مختاریان، بهار( 1386)، تهمینه کیست؟، تحقیقات ایران شناسی.

19.مختاریان، بهار، (1386)، الگوی پیشنهادی رده­بندی داستان‌های پریان بر بنیاد اسطوره­ها، نامه انسان شناسی، سال چهارم، شماره8.

20.مصباح اردکانی،نصرت الملوک و دادور، ابوالقاسم (1387)، نقش­مایۀ زن بر روی مهرهای ایران( از دوره پیش خطی تا پایان دوره ساسانی)، پژوهش زنان، دوره6، شماره 4.

21. موسوی، مصطفی و اسپرغم،ثمین(1389)،نقد اسطوره­شناختی قصه "دختر نارنج و ترنج" و بررسی پیش زمینه های فرهنگی کاربرد نارنج، ترنج و انار در این قصه،نقد ادبی،سال 3،شماره 11 و 12.

22.میرزای ناظر، ابراهیم(1370)، تفسیر واژۀ دیو و پری، مجله چیستا،شماره 82.

23.هال،جیمز(1383)،فرهنگ نگاره­ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیه بهزادی،تهران، انتشارات فرهنگ معاصر.

24.هیلنز، جان(1385)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران، نشر چشمه.