تحلیل نقش کنشگران طرح‌های توسعه شهری در ساماندهی و توسعه کالبدی-فضایی شهری با مدل مکتور (مطالعه موردی: منطقه 3 شهر زنجان)

محورهای موضوعی : آمایش محیط

مجید حضرتی ¹ ( کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران ، ایران )
محمدتقی حیدری ² ( دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران )
جعفر مهدیون ³ ( کارشناس ارشد شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، زنجان، ایران )

تاریخ دریافت : 1401/02/28 تاریخ پذیرش : 1402/09/11 تاریخ انتشار : 1402/08/01

کلید واژه: شهر زنجان, برنامه‌ریزی شهری, طرح‌های توسعه, کنشگران شهری, مدل مکتور,

چکیده مقاله :

یکی از اهرم‌های اصلی در موفقیت طرح‌ها و برنامه‌های توسعه شهری، هماهنگی میان سازمان‌ها و کنشگران توسعه شهری است. چرا که، تمرکزگرایی یا تعدد سازمان‌ها و نهادهای اداره کننده شهری موجب سردرگمی و اتلاف منابع شهری و ناموفق بودن تهیه و اجری طرح‌های توسعه شهری خواهد شد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی بدنبال تحلیل نقش کنشگران طرح‌های توسعه شهری در ساماندهی و توسعه کالبدی-فضایی در منطقه3 شهر زنجان است. گردآوری داده‌ها با مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای انجام شد. جامعه آماری با روش نمونه‌گیری گلوله برفی 30نفر انتخاب شد. برای تحلیل داده‌ها از تحلیل عاملی، مدل معادلات ساختاری و مدل چندموضوع-چندبازیگر با نرم‌افزارSPSS، SmartPLS و Mactor استفاده شد. نتایج نشان داد که شاخص‌های الگوی توسعه شهری مطلوب با ضریب 824/0؛ آلودگی با ضریب 833/0 ؛ توسعه گردشگری با ضریب 837/0؛ و تقویت امنیت با ضریب 829/0 بیشترین ارتباط و همبستگی را با تهیه و اجرای طرح‌های توسعه شهری داشته است. همچنین، بیشترین تأثیر کنشگران برای سازه اجتماعی با ضریب تأثیر 801/0 و سازه‌ زیست‌محیطی با ضریب 592/0 است. علاوه‌براین، شهرداری رابطه مستقیم با اداره راه‌و‌شهرسازی و شرکت‌های مهندسین مشاور در تهیه و اجرای طرح‌های شهری دارد و نهادهای محلی و شهروندان چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند.

چکیده انگلیسی:

One of the key determinants for the success of urban development plans and programs lies in the coordination among organizations and actors involved in urban development. Centralization or the proliferation of managing organizations and institutions in a city can lead to confusion, resource wastage, and the failure to formulate and execute urban development plans. This article employs a descriptive-analytical method to scrutinize the role of activists in urban development projects, particularly in organizing and enhancing physical-spatial development in Region 3 of Zanjan. The data were collected through a combination of field and library studies, with a statistical population selected through the snowball sampling method, totaling 30 individuals. For data analysis, the study utilizes factor analysis tests, structural equation models, and multi-subject-multiplayer models with the assistance of SPSS, Smart PLS, and Mactor software. The findings highlight that indicators such as "favorable urban development pattern" (coefficient: 0.824), "Pollution" (coefficient: 0.833), "Tourism Development" (coefficient: 0.837), and "Strengthening security" (coefficient: 0.829) exhibit the highest relationship and correlation with the preparation and implementation of urban development plans. Furthermore, activists have the most substantial impact on social structure (impact factor: 0.801) and environmental structure (coefficient: 0.592). Notably, the municipality establishes a direct relationship with the Department of Roads and Urban Development and consulting engineers in formulating and executing urban plans, while local institutions and citizens receive relatively less attention.  

منابع و مأخذ:

1. استعلاجی، ع.، (1391)، بررسی الگوی مدیریت روستایی در ایران با تأکید بر مدیریت محلی ودهیاری‌ها. جغرافیا. 10(32)، 258-232.


2. امان‌پور, س.، صفایی‌پور, م.، ملکی, س.، علیزاده, ه.، (1398). تبیین چالش‌های ساختاری در طرح‌ریزی راهبردی توسعۀ شهری کلان‌شهر اصفهان، مجله آمایش سرزمین، 11(1), 29-56.


3. ایرانمنش, م.، مختاری, ب.، (1394) اکباتانی‌ها به دنبال حق به شهر: نگاهی به کنشگری شهری نوزاده در شهرک اکباتان. هفت شهر, 4(شماره 49 و 50), 239-247.


4. پالپانیان، ع.، (1399) مجموعه نکات و پرسش چهارگزینه طبقه بندی شده، انتشارات گلشهر، تهران،


5. توسلیان، ر.، حضرتی، م.، (۱۳۹۸)، تحلیل نقش کنشگران شهری در ارتقاء کیفیت فضای شهری (نمونه موردی: بافت فرسوده شهر زنجان)، اولین همایش ملی کیفیت در فضاهای معماری و شهری، زنجان، دانشگاه زنجان


6. حبیبی، ک.، پوراحمد، ا.، مشکینی، ا.، (1399) بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری انتشارات دانشگاه کردستان.


7. حبیبی، م.، مقصودی، م.، (1395) مرمت شهری: تعاریف، نظریه‌ها، تجارب، منشورها و قطع نامه‌های جهانی، روش‌ها و اقدامات شهری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.


8. دانشپور، ز.، (۱۳87). برنامه‌ریزی راهبردی و برنامه‌ریزی اختیار راهبردی: ویژگی‌ها، تفاوت‌ها و پیش شرط‌ها، نشریه مدیریت شهری، ۴(۱۴)، ۱۴.


9. رضایی, ن.، ماجدی, ح.، زرآبادی, ز.، ذبیحی, ح.، (1397). تبیین نقش عوامل مؤثر بر تحقق‌پذیری طرح‌های توسعه شهری (موردی: شهر شیراز). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری, 9(34), 47-58


10. رفیعیان, م.، تقوایی, ع.، شاه محمدیان, ه.، (1397). تحلیلی بر مناسبات قدرت در فرایند برنامه‌‌ریزی طرح‌‌های توسعۀ شهری(محور 17شهریور). فصلنامه جغرافیا و توسعه, 16(52), 97-116.


11. رهنما، م.ر.، (1397)، پژوهشی پیرامون طرح‌های تفصیلی شهری با تأکید برکاربری‌های آموزشی و بهداشتی، درمانی، مشهد، جهاد دانشگاهی


12. داداش پور, ه.، و حاجی وندی, ن.، (1397). ارزیابی میزان تحقق‌‌پذیری طرح‌های توسعه و عمران ناحیه‌ای در ایران (موردی: طرح توسعه و عمران ناحیه‌ای ساوه). آمایش محیط, 11(41), 71-92


13. شریف زادگان, م.، ندایی طوسی, س.، (1393). سنجش قابلیت به‌کارگیری رهیافت نظری "برنامه‌ریزی پویش مختلط" در سیستم برنامه‌ریزی توسعه شهری ایران. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی, 19(2), 39-54


14. صفری, ف.، و حسین‌زاده دلیر, ک.، و پورمحمدی, م.، (1399). امکان سنجی تهیه طرح‌های سیال شهری در برنامه‌ریزی کلان‌شهرها (موردی: کلان‌شهر تبریز). آمایش محیط, 13(49), 85-108.


15. عزیزی، م.، و ابویی اردکان، ، م.، نوری، ن.، (1391) بررسی نقش کنشگران وابزارهای مدیریت شهری در یکپارچگی مدیریت کلانشهر تهران. مجله هویت شهر، 6(10)، صص 16-5.


16. کلانتری، ع.، (1393)، طرح‌های توسعة شهری در دست انداز سوء مدیریت‌ها گفتگو با جلیل اللهیان رئیس نهاد تهیه کننده طرح جامع تهران نشریه شهر و ساختمان، سال 4 شماره.


17. کلانتری خلیل آباد، ح.، پوراحمد، ا.، قاسمی، ا.، موسوی، ر.، (1395). نهادهای محلی و ظرفیت آنها در توسعه گردشگری پایدار شهری، نشریه میراث و گردشگری، 1(1)، 21-1.


18. کوزه گر کالجی, ل.، و جوکار, س.، (1402). بررسی دلایل عدم رعایت ضوابط و مقررات طرح‌های مصوب از سوی شهرداری‌ها با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA (نمونه موردی: کلانشهر اهواز). آمایش محیط, 16(61), 155-174.


19. محمدی دوست، س.، (1391) شراکت عمومی-خصوصی راهبردی جدید در احیاء و بازآفرینی بافت‌های فرسوده، مجله هفت شهر، 3(41-42)، صص 71-58.


20. مرکز آمار ایران(1395)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان زنجان، مرکز آمار، تهران.


21. مشهدیزادۀ دهاقانی، ن.، (1395)، تحلیلی از ویژگیهای برنامه‌ریزی شهری در ایران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، تهران


22. مهدیزاده، ج.، (1393) برنامه ریزی راهبردی توسعه شهری، انتشارات معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی


23. هیلیر، ج.، (1399). سایه‌های قدرت حکایت دوراندیشی در برنامه ریزی کاربری اراضی، ترجمة کمال پولادی، جامعة مهندسان مشاور ایران، چاپ دوم


24. یاری قلی، و.، (1397) تبیین الگوی توسعه شهری زیست پذیر مطالعه موردی شهر زنجان، رساله دکتری، استاد راهنما محسن احدنژاد، دانشگاه زنجان، دانشکده علوم انسانی


25. Bernstein, J. (2018). The New Constellation: The Ethical-Political Horizons of Modernity/ Postmodernity. Cambridge, Mass.: MIT Press


26. Castells, Manuel (2009), Communication Power, Communication, 32(1)


27. Ewald, (2012). ‘A power without an exterior’, in T. Armstrong (Ed.) Michel Foucault, Philosopher; New York: Routledge.


28. Gunder, M., & Hillier, J. (2007). Problematizing responsibility in planning theory and practice: On seeing the middle of the string. Progress in Planning, 68(1), 57-96.


29. Habermas, J (2017). The Philosophical Discourse of Modernity. Cambridge: Polity press. Translated by Frederick Lawrence


30. Haines, S. (2018). The system thinking approach to strategic planning and management. St.Luis press. New York Washington, D.C


31. Hegedus, Jozesf, (2018), “Housing Finance In South Eastern Europe”, Metropolitan Research Institute, Budapest.


32. Miller, J (2019). The Passion of Michel Foucault, New York: Simon and Schuster.


33. Obar, Jonathan; et al. (2012). "Advocacy 2.0: An Analysis of How Advocacy Groups in the United States Perceive and Use Social Media as Tools for Facilitating Civic Engagement and Collective Action". Journal of Information Policy.


34. Rabinow, P. (2018) The Foucault Reader, New York: Pantheon