طراحی مدل تاب‌آوری کالبدی شهر در مقابل زلزله با تأکید بر تئوری انتقادی و رویکرد نظریه داده بنیاد

محورهای موضوعی : آمایش محیط

سارا توتونچی ¹ , حسین بحرینی ² , منوچهر طبیبیان ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد، گروه شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - استاد، گروه شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/09/15 تاریخ پذیرش : 1400/12/24 تاریخ انتشار : 1403/06/21

کلید واژه: پایداری, تاب‌آوری, تئوری انتقادی, زلزله, نظريه داده‌بنياد, شهرستان دزفول.,

چکیده مقاله :

 

به رغم اهمیت تاب‌آوری در دستیابی به توسعه پایدار شهری، تاب‌آوری شهری تاکنون نتوانسته است کارآمدی و جنبه عملیاتی خود را آن‌گونه که باید، نمایان سازد. لذا این پژوهش با هدف ارتقاء تحقق‌پذیری تاب‌آوری شهری در محله قلعه شهر دزفول با تلفیق تئوری تاب‌آوری و تئوری انتقادی انجام پذیرفت. اين مطالعه به روش کیفی و با استفاده از روش‌شناسی نظريه داده‌بنياد و مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با خبرگان انجام شد. تحلیل داده‌ها در طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام پذیرفت و به ظهور 429 کد باز، 99 مفهوم در قالب 17 مقوله اصلی منجر گردید. نتایج نشان داد خطر وقوع زلزله، ناپایداری ساختاری، ضرورت حفظ و نگهداری از بافت محله و آسیب‌پذیری ساکنین محله قلعه، به عنوان شرایط علی موجب ضرورت یافتن ارتقا تاب‌آوری کالبدی در محله قلعه گردیده است. ارتقاء تاب‌آوری کالبدی در محله قلعه شامل چهار مؤلفه افزونگی، تنوع، اتصال و استحکام می‌باشد که در صورت بکارگیری راهبردهای آموزش و توانمندسازی مردم و مسئولین، افزایش ظرفیت نهادی، افزایش سرمایه اجتماعی، فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی، مدیریت و برنامه‌ریزی، بکارگیری اصول فنی و مهندسی و سیاست‌گذاری و تدوین قوانین در بستر مناسبی از عملگرایی و مشارکت شهروندان و با تأکید بر حمایت و سرمایه‌گذاری بخش دولتی و خصوصی و توسعه اقتصاد خلاق می‌تواند منجر به ظهور پیامد توسعه پایدار شهری گردد.

 

چکیده انگلیسی:

 

Despite the importance of resilience in achieving sustainable urban development, urban resilience has not been able to show its efficiency and operational aspect as it should. Therefore, this research conducted with the aim of promoting the realization of urban resilience in Ghaleh neighborhood of Dezful by combining resilience theory and critical theory. This study was conducted in a qualitative way using the methodology of grounded theory and semi-structured interviews with experts. Data analysis was performed during three stages of open, axial and selective coding and led to the emergence of 429 open codes, 99 concepts in the form of 17 main categories. The results showed that earthquake risk, structural instability, the need to maintain the texture of the neighborhood and the vulnerability of the residents of Ghaleh neighborhood, as causal conditions have led to the need to promote physical resilience in Ghaleh neighborhood. Improving physical resilience in Ghaleh neighborhood, if appropriate strategies are used in the context of pragmatism and citizen participation and with emphasis on public and private sector support and investment and the development of creative economics can lead to the emergence of the consequences of urban sustainable development.

 

منابع و مأخذ:


1- ابدالی، ی.، رجایی، س.ع. 1398. تعیین مؤلفه‌های تاب‌آوری کالبدی در بافت مسکونی شهر بجنورد با استفاده از خودهمبستگی فضایی موران. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 10(39): 1-16.
2- ابوطالبی، م.، شیخی، م. 1396. نظریه‌های انتقادی برنامه‌ریزی، سومین کنفرانس بین‌المللی روانشناسی جامعه شناسی علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی، شیراز.
3- احمدی، ق.، پورحسن‌زاده، م.، سلیمان‌نژاد، ا. 1399. تحلیلی بر تاب آوری اجتماعات شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: شهرهای اردبیل، تبریز و ارومیه). آمایش محیط، 13(49): 109-134.
4- ادهم، ز.، اسماعيلي، م.، شيدايي، آ. 1394. نظریه انتقادی، کنش ارتباطی و سیاستگذاری شهری، كنفرانس بين المللي برنامه ريزي و توسعه شهري، جهاد دانشگاهي تهران
5- استراوس، ا.، کوربین، ج. 1397. مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای. تهران: نشر نی.
6- اسکندری، م.، رضایی، م.، قیطانچی، م. 1387. پهنه بندی خطر زمین لرزه در استان خوزستان به روش احتمالاتی، سیزدهمین کنفرانس ژئوفیزیک ایران، تهران.
7- امانپور، س.، فیروزی، م.، شاکرمی، م. 1400. مکان‎های ناپایدار شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر خرم‎آباد).آمایش محیط، 54(14): 75-98.
8- خزاعی، ن.، مجتبی‌زاده خانقاهی، ح. 1401. ارائه الگوی بهینه در بافت مسئله‌دار فرحزاد با رویکرد ارتقاء تاب‌آوری.آمایش محیط، 59(15): 23-44.
9- خزاعی‌نژاد، ف.، سلیمانی مهرنجانی، م.، زنگانه، ا. 1397. ارزیابی زیست‌پذیری محله‌های منطقه 12 شهر تهران. مجلّة جغرافیا و توسعة فضای شهری، 5(1): 45-70.
10- دانایی‌فرد، ح.، الوانی، س.م.، آذر، ع. 1396. روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: انتشارات اشراقی، صفار.
11- رازقى، ع.، درخشانى، ن. 1394. تاب‌آورى كالبدي و عملكردى در بازار تاريخى تهران. دوفصلنامه مرمت و معمارى ايران، 7(13): 135-151.
12- رضایی، م.، سرائی، م.، بسطامی‌نیا، ا. 1395. تبیین و تحلیل مفهوم تاب‌آوری و شاخص‌ها و چارچوب‌های آن در سوانح طبیعی. فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 6(1): 32-46.
13- زمانی مقدم، م. 1394. مکتب انتقادی فرانکفورت و پیوند علم و ارزش در علوم اجتماعی،کنفرانس سالانه رویکردهای نوین پژوهشی در علوم انسانی، تهران.
14- شکری فیروزجاه، پ.، ادبی فیروزجایی، خ. 1399. تحلیل فضایی میزان تاب‌آوری کالبدی محلات شهر بابلسر با تأکید برکاربری اراضی شهری. پژوهش‌های بوم شناسی شهری، 11(21): 59-76.
15- طاهری، م.، افضل طوسی، ع.، نوذری، ح. 1399. واکاوی نظریه انتقــادی در گفتمــان هنــراجتماعی-سیاســی پست مدرن. نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 25(1): 5-16.
16- عشقی چهاربرج، ع.، نظم فر، ح. 1398. سنجش تاب‌آوری شهر در برابر زلزله با مدل پرومته، نمونه موردی: منطقه یک شهرداری تهران. پژوهش‌های بوم شناسانه شهری، 10(20): 127-140.
17- قاسمی، م.، قرائی، م. 1400. بررسی تاب‌آوری کالبدی مساکن پیراشهری در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: شهرک باهنر مشهد). دانش پیشگیری و مدیریت بحران، ۱۱ (۱): 38-۵۴
18- قرایی، ف.، مثنوی، م.، حاجی بنده، م. 1396. بسط شاخص‌های کلیدی سنجش تاب‌آوری مکانی-فضایی شهری. مرور فشرده ادبیات نظری. باغ نظر، 14(57): 19-32.
19- محمدپور، ا. 1390. روش تحقیق کیفی ضد روش - جلد اول (منطق و طرح در روش شناسی کیفی)، تهران: جامعه شناسان
20- نصیری هندخاله، ا. 1398. رتبه‌بندی تاب‌آوری کالبدی فضایی مناطق شهری (مطالعه موردی کلان شهر کرج). فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 14(3): 641-660.
21- نوذری، ح. 1396. نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت در علوم اجتماعی و انسانی. تهران: انتشارات آگاه.
22- Abunnasr, Y. 2013. Climate Change Adaptation: A Green Infrastructure Planning Framework for Resilient Urban Regions. PhD Thesis, Massachusetts University, England.
23- Brenner, N. 2012. What is critical urban theory? In Cities for People not for Profit; Critical Urban Theory and the Right to the City, Routledge.
24- Brenner, A.B., Zimmerman, M.A. 2010. Resilience in adolescence: Overcoming neighborhood disadvantage. In Reich, J. W., Zautra, A., Hall, J. S. (Eds.), Handbook of adult resilience. New York: Guilford Press.
25- Brunetta, G., Faggian, A., Caldarice, O. 2021. Bridging the Gap: The Measure of Urban Resilience. Sustainability, 13: 1133
26- Caldarice, O., Brunetta, G., Tollin, N. 2019. The Challenge of Urban Resilience: Operationalization. In Urban Resilience for Risk and Adaptation Governance. Theory and Practice; Brunetta, G., Caldarice, O., Tollin, N., Rosas-Casals, M., Moratò, J., Eds.; Springer: Cham, Switzerland.
27- Chelleri, L. 2016. The urban resilience fallacy: Gaps between theory and practice, URNet Urban Resilience Research Network
28- Da Silva, C.A., dos Santos, E.A., Maier, S.M., da Rosa, S. 2020. Urban resilience and sustainable development policies. An analysis of smart cities in the state of São Paulo, Revista de Gestão, Emerald Publishing Limited,61-78.
29- Desouza, K.C., Flanery, T.H. 2013. Designing, planning, and managing resilient cities: A conceptual framework. Cities8.
30- Faludi, A. 1973. Planning Theory, Oxford, Pergamonpress.
31- Feliciotti, A., Romice, O., Porta, S. 2016. Design for change: five proxies for resilience in the urban form. Open House International, 41(4): 23-30.
32- Folke, C., Carpenter, S., Elmqvist, T., Gunderson, L., Holling, C.S., Walker, B. 2002. Resilience and Sustainable Development: Building Adaptive Capacity in a World of Transformations. Ambio, 31(5): 437- 440.
33- Fuchs, C. 2016. Critical Theory of Communication: New Readings of Lukács, Adorno, Marcuse, Honneth and Habermas in the Age of the Internet, University of Westminster Press: London.
34- Guzman P., Pereira Roders A.R., Colenbrander B. 2018. Impacts of Common Urban Development Factors on Cultural Conservation in World Heritage Cities: An Indicators-Based Analysis. Sustainability. 10(3): 853.
35- Helgesen, J.J. 2020. Resilience Amidst Adversity: The Sine Qua Non Principle for Meaningful and Effective Leadership in Education. Graduate College Dissertations and Theses. University of Vermont.
36- Hillmann, J., Guenther, E. 2021. Organizational Resilience: A Valuable Construct for Management Research? International Journal of Management Reviews, 23(1): 7-44.
37- Hudec, O. 2016. City of Resiliesnce. Advanced Brainstorm Carrefour (ABC): The Science of eh City Naple.
38- Joerin, J., Shaw, R., Takeuchi, Y., & Krishnamurthy, R. 2014. The adoption of a climate disaster resilience index in Chennai, India. Disasters, 38(3): 540-561.
39- Porta, S., Xu, Y., Restrepo, C. R., Kwong, L. K., Zhang, B., Brown, H. J., et al. 2018. Patient-derived frontotemporal lobar degeneration brain extracts induce formation and spreading of TDP-43 pathology in vivo. Nat. Commun. 9: 4220.
40- Rossi, U. 2018. The Wiley Blackwell Encyclopedia of Urban and Regional Studies. Critical Urban Theory. New Jersey: John Wiley and Sons.
41- Sharifi, A., Yamagata, Y. 2016. Urban resilience assessment: multiple dimensions, criteria and indicators. In Urban Resilience (pp. 259-276). Springer, Cham.
42- Thorén, H., Persson, J. 2013. The Philosophy of Interdisciplinarity: Sustainability Science and Problem-Feeding, Journal for General Philosophy of Science.
43- Tumini, I., Villagra-Islas, P., Herrmann-Lunecke, G. 2017. Evaluating reconstruction effects on urban resilience: a comparison between two Chilean tsunami-prone cities, Natural Hazards.
44- Vale L. 2014. The politics of resilient cities: whose resilience and whose city? Building Research & Information.
45- Van Breda, A.D. 2018. A critical review of resilience theory and its relevance for social work. Social Work.