نگرش تحلیلی بر تحقق پارادایم ایرانی شهر عدالت‌محور در طرح‌ توسعه‌ی شهری فرحزاد تهران

محورهای موضوعی : آمایش محیط

مهشید تاجدینی ¹ , منوچهر طبیبیان ² , مسعود الهی ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
2 - استاد دانشگاه تهران، گروه شهرسازی، دانشکده‌ی پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - استادیار شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده‌ی معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

تاریخ دریافت : 1400/08/30 تاریخ پذیرش : 1400/10/19 تاریخ انتشار : 1402/08/01

کلید واژه: پارادایم, شهر عدالت‌محور, طرح توسعه‌ی شهری‌, عدالت ساختاری و عدالت توزیعی,

چکیده مقاله :

واکاوی معنای ذاتی و منشأ وجودی عدالت، یکی از پیچیده‌ترین مسائل فلسفی و اخلاقی محسوب می‌شود؛ که نحوه‌ی تبلور آن در جهانِ مبتنی بر مدنیت همواره مورد بحث و گفتمان جمعی اندیشمندان واقع شده است. بنیان این پژوهش بر تبیین تعریفی جامع از مفهوم عدالت در قالب پارادایم ایرانی شهر عدالت‌محور بنا نهاده شده است؛ که امکان‌سنجی تحقق آن در قالب طرح توسعه‌ی شهری فرحزاد تهران صورت می‌گیرد. این پارادایم نوین، بر مبنای ابعاد سه‌گانه‌ی عدالت (قانون، اخلاق‌ و مدنیت) و با تأکید بر چهار وجه بنیادین آن (عدالت ماهوی، صوری، توزیعی و ساختاری) تدوین می‌گردد. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی- توسعه‌ای و از لحاظ روش تحقیق مورد استفاده، توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری داده‌ها به صورت اسنادی و میدانی بوده است. جامعه‌ی آماری پژوهش، متشکل از ساکنین، متخصصین و مسئولین شهری می‌باشد. داده‌ها در نرم‌افزار SPSS و بر مبنای آمار توصیفی (گویه‌های کیفی، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (وزن‌دهی به گویه‌های بوگاردوس، آزمون تی‌تک نمونه‌ای و هم‌بستگی پیرسون) تحلیل شده است. یافته‌های حاصل از روش بوگاردوس، حاکی از وجود فاصله‌ی اجتماعی زیاد و طیف نامطلوبی از همه‌شمولی میان گروه‌های مختلف اجتماعی ساکن در فرحزاد است. هم‌چنین، نتایج حاصل از آزمون تی‌تک نمونه‌ای و تحلیل هم‌بستگی پیرسون، بیان‌گر عدم تحقق مولفه‌های شهر عدالت‌محور در وضع کنونی فرحزاد از دیدگاه شهروندان می‌باشد. در مقابل، سنجش وضعیت طرح مصوب سامان‌دهی محور شهری فرحزاد مبین مطلوبیت این طرح در ابعاد قانون‌محوری و اخلاق‌مداری و شرایط نامطلوب بُعد اجتماع‌گرایی از دیدگاه متخصصین است. نتایج به‌دست آمده؛ حاکی از وجود ارتباط معنادار میان عدالت ساختاری و عدالت توزیعی، جهت تحقق ابعاد سه‌گانه‌ی شهر عدالت‌محور (قانون، اخلاق‌ و مدنیت) بر مبنای وجوه ماهوی و صوری عدالت می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

The exploration of the intrinsic meaning and origin of justice represents one of the most intricate philosophical and moral inquiries. The discourse on how justice is manifested in the world, grounded in civilization, has been a perennial subject among theorists. This research delves into elucidating a comprehensive definition of the Iranian paradigm for a just city, with a specific focus on its realization within the framework of the Farahzad Urban Development Plan in Tehran. The novel paradigm is rooted in three dimensions of justice—law, ethics, and civilization—emphasizing four fundamental aspects: substantive, formal, distributive, and structural justice. The research adopts an applied-developmental approach in terms of purpose and a descriptive-analytical methodology. Data collection involves both documentary research and field investigations, incorporating interviews and questionnaires. The study's statistical population comprises residents, experts, and city officials, and the results are analyzed using SPSS software with a combination of descriptive and inferential statistics. The Bogardos method reveals a significant social distance and an unfavorable universality range among diverse social groups in Farahzad. The sample test and Pearson correlation analysis highlight a non-realization of just city components in the current Farahzad situation from citizens' perspectives. Conversely, an assessment of the approved plan, "Organizing Farahzad Urban Center," underscores its desirability in terms of law and ethics but identifies unfavorable socialist dimensions according to expert evaluations. Significantly, the results demonstrate a meaningful relationship between structural justice and distributive justice in the pursuit of justice-oriented dimensions based on essential and formal aspects.

منابع و مأخذ:

1. اخوان کاظمی، ب. 1397. نگرش تطبیقی به مفهوم عدالت در فلسفه­ی سیاسی افلاطون و ارسطو. نشریه­ی مطالعات حقوق، دوره­ی دهم، شماره­ی سوم، پاییز 1397.


2. تقوایی، ع، بمانیان، م، پورجعفر، م، بهرام­پور، م. 1394. میزان­سنجی عدالت فضایی در چارچوب نظریه­ شهر عدالت­محور؛ مورد پژوهی: مناطق بیست­و­دو­گانه شهرداری تهران. نشریه­ی مدیریت شهری، شماره­ی سی و هشتم، بهار 1394.


3. جرفی، م.ا. مدیری، م. مهدوی حاجیلوئی، م. 1397. برنامه­ریزی راهبردی توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی؛ مطالعه موردی: کلانشهر اهواز. فصل­نامه علمی پژوهشی آمایش محیط، شماره پنجاه، پاییز 1399.


4. خزاعی، ن. مجتبی­زاده خانقاهی، ح. 1398. ارائه الگوی بهینه در بافت مسئله­دار فرحزاد با رویکرد ارتقای تاب­آوری. فصل­نامه علمی پژوهشی آمایش محیط، شماره پنجاه و نهم، زمستان 1401.


5. داداش پور، ه، الوندی پور، ن. 1395. عدالت فضایی در مقیاس شهری در ایران؛ فرامطالعه چارچوب نظری مقاله­های علمی موجود. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره­ی بیست و یکم، شماره سوم، 1395.


6. داداش پور، ه. علی­زاده، ب، رستمی، ف. 1394. تبیین چارچوب مفهومی عدالت فضایی در برنامه‌ریزی شهری با محوریت مفهوم عدالت در مکتب اسلام. فصل­نامه­ی علمی- پژوهشی نقش جهان. شماره­ی یکم تا پنجم، 1394.


7. رحیمی، ح، طرف، ف. 1397. بررسی ویژگی­های عدالت مطلوب در ماده اول قانون مسئولیت مدنی ایران در مقایسه با نظریه عدالت توزیعی جان راولز. فصلنامه­ی پژوهش حقوق خصوصی، سال هفتم، شماره بیست وپنجم، زمستان 1397.


8. سعیدی رضوانی، ه، نوریان، ف. 1393. شهرسازی عدالت­محور؛ رهیافتی پیش­رو در برنامه‌ریزی شهری. فصل­نامه­ی علمی پژوهشی مطالعات شهری، شماره­ی دوازدهم، پاییز 1393.


9. شکوری، ع. 1395. کاوشی در مجادلات عدالت اجتماعی بین متفکران غربی و اسلامی. فصلنامه­ی علمی- پژوهشی نظریه­های اجتماعی متفکران مسلمان. سال ششم، شماره­ی دوم، پاییز و زمستان 1395.


10. سایت شهرداری منطقه دو تهران (03/01/1400).tehran.ir


11. صابری­فر، ر. 1397. سنجش میزان موفقیت سیاست­های عدالت­گرا با تعیین سطح توسعه­ی مناطق شهری بر اساس شاخص­های توسعه­ی پایدار (نمونه­ی موردی شهر مشهد). نشریه­ی جغرافیا و روابط انسانی، دوره یک، شماره­ی دوم.


12. فرح­زاد، م. رفیعیان، م. کامیابی، س. ارغان، ع. 1397. سنجش ترجیحات حضوری زنان در عرصه­های عمومی شهر تهران. فصل­نامه علمی پژوهشی آمایش محیط، شماره پنجاه و یکم، زمستان1399.


13. مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، (02/06/1400) https://rc.majlis.ir/fa


14. مطهری، م. 1371. عدل الهی. نشر صدرا، تهران، 1371.


15. میرغلامی، م، کی­نژاد، م، علی­زاده، ب. 1397. ارزیابی عدالت فضایی در توسعه­ی مجدد فضاهای شهری مورد پژوهی­: طرح موضعی عتیق شهر تبریز. ماهنامه باغ نظر، شماره­ی پانزدهم، 1397.


16. Al-Hemyari, Z. A. 2018. Cochran's formula. researchgate.net.


17. Basta, C. Moroni, S. 2015. Ethics, Values and Planning. The Just City: A Roundtable. 21 January 2015.https:// www.aesop-planning.eu/blogs/posts/en_GB/research-ethics-in-planning/2015/01/21/readabout/the-just-city-a-roundtable.


18. Bhasin, H. 2019. DelphiMethod: Definition, Steps, and Importance of Delphi Method. October 18, 2019. marketing 91.com.


19. Calderón-Argelich, A. Benetti, S. Anguelovski, I. J.T.Connolly, . Langemeyer, J. Baró, F. 2021. Tracing and building up environmental justice considerations in the urban ecosystem service literature: A systematic review. Landscape and Urban Planning, Volume 214, October 2021. https://doi.org/ 10.1016/j.landurbplan.2021. 104130.


20. Chappelow, J. 2019. Social Justice. https://www.investopedia.com/terms/s/social-justice.asp. Nov 8, 2019.


21. Cohen, A. 2011. Justice in the City, An Argument from the Sources of Rabbinic Judaism, New Perspectives in Post-Rabbinic Judaism. Published by Academic Studies Press in 2011. academicstudiespress.com.


22. Fainstein, S. 2020. Urban planning. at the Encyclopædia Britannica. https://www.britannica. com/topic/ urban-planning.


23. Feinstein, S. 2010. The Just City. Cornell University Press, Ithaca and London.


24. Feinstein, S. Potter, C. Balakrishnan, S. 2018. Fainstein- Fragmented states and pragmatic improvements. Published by Association of European Schools of Planning (AESOP), (2018).


25. Fanton, Marcos. (2020). “Rawls’s Point of View: A Systematic Reading of Justice as Fairness”. Bras. Political Sci. Rev. vol.14 no.2 São Paulo 2020 Epub Aug 03, 2020. https://doi.org/10.1590/1981-3821202000020003. https://www.scielo.br/scielo.php.


26. Griffin, T.L, collaborators of The Just City Lab. 2021. Design for the Just City. https://www.designforthe justcity.org/about.


27. Griffin, L. Cohen, A. Maddox, D. 2015. The Just City Essays, Visions for Urban Equity, Inclusivity and Opportunity. (Volume 1 of The Just City Essays Series). Independent Publisher. Available from: https://www.thenatureofcities. com/the-just-city-essays. (accessed March 2019).


28. Hoye , J. M. 2019. Natural Justice, Law, and Virtue in Hobbes’s Leviathan. Vrije Universiteit Amsterdam, Online Publication Date: 04 Oct 2019, In: Volume 32: Issue 2. Pages: 179–208. https://doi.org/10.1163/18750257-03202004.


29. Jensen, A. 2018. Kant’s Theory of Justice. the University of Minnesota, December 17, 2018. https://cla.umn.edu /philosophy /news-events/story/kant-s-theory-justice.


30. Kiersznowski, G. 2020. Rousseau and Rawls on Legitimacy and Justice. https://theclassicjournal.uga.edu/index.php/2020 /05/04/rousseau-and-rawls-on-legitimacy-and-justice/.


31. Lawnik, M. Banasik, A. 2020. Delphi Method Supported by Forecasting Software. www.mdpi. com/ journal/information. Information 2020, 11, 65; doi:10.3390/info 11020065.


32. Mather, D. M. Jones, S.W. Moats, S. 2017. Improving upon Bogardus: Creating a More Sensitive and Dynamic Social Distance Scale. https://doi.org/10.29115/SP-2017-0026.


33. Miller, D. 2017. Justice. Stanford Encyclopedia of Philosophy, https://plato. stanford. edu /entries/justice.


34. Mock, B. 2018. In Search of the Just City. bloomberg.com. 2018-06-01.


35. Oomen, B. Davis, M. Grigolo, M. 2018. Review of Global Urban Justice: The Rise of Human Rights Cities. Journal of World-Systems Research. Vol. 24 Issue 1, DOI 10.5195/JWSR.2018.773, jwsr.pitt.edu.


36. Perulli, P. 2020. Collective action in the cities of the world. A perspective from the Souths. FEEM “Souths of the World” School Background Paper.

http://www.southsoftheworld.com/background-paper-2020/.

37. Shakall, N. 2020. Bogardus social distance scale. https://600001.ru/science/bogardus-social-distance-scale.php.


38. libguides.library.kent.edu/SPSS/OneSampletTest.


39. statisticssolutions.com.

Www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100027551