تأثیر عناصر کالبد-فضایی( معماری) بر دلبستگی به مکان شهروندان در مجموعه بازار تبریز

محورهای موضوعی : آمایش محیط

عاطفه فتح بقالی ¹ ( دانشگاه آزاد اسلامی )
حمید صنیعی پور ² ( دانشگاه تهران، پردیس هنرهای زیبا )

تاریخ دریافت : 1394/08/30 تاریخ پذیرش : 1395/11/27 تاریخ انتشار : 1397/12/01

کلید واژه: بازار تبریز, دلبستگی به مکان, عناصر کالبدی-فضایی, اصول نظام دهنده معماری,

چکیده مقاله :

یکی از مهم ترین عناصر شهری درون شهری، بازار است. این مجموعه در طول تاریخ نقش های متفاوتی غیر از کارکرد اقتصادی ایفا کرده است. نقش های مهمی چون نقش اجتماعی، سیاسی و فرهنگی از جمله این تأثیرات مهم هستند. اهمیت این مقاله به بررسی تأثیر این عنصر ارزشمند شهری و ارتباط آن با دلبستگی به مکان شهروندان پرداخته است. برای شناسایی دارایی ها و ارزش های فرهنگی که نمود میراث تاریخی فرهنگی کشورمان هستند، می توان با برنامه ریزی در ابعاد مختلف اجتماعی آن گام های مؤثری در جهت احیاء و ارتقای کارکردهای آن مجموعه برداشت. سؤال های اصلی این مقاله عبارتند از؛ 1) عناصر کالبد فضایی معماری در ساختار مجموعه بازار همچون بازار تبریز متشکل از چه اصول نظام دهنده ای است؟ 2) چه رابطه‌ای بین عناصر کالبدی فضایی مجموعه بازار تبریز و دلبستگی به مکان شهروندان وجود دارد؟ که با تحلیل عاملی اکتشافی به شناسایی این عناصر پرداخته و با تحلیل عامل تأییدی به بررسی و ارتباط عامل ها می‌پردازد. در این تحقیق از اصول نظام دهنده معماری در مجموعه بازار تبریز، هندسه، سلسله مراتب و تقارن برای نخستین بار به عنوان عوامل تأثیرگذار بر دلبستگی به مکان عامه مردم و شهروندان شناسایی شدند. از یافته های مهم این تحقیق می توان به نتایج تحلیل عاملی تأییدی و شاخص‌های نیکویی برازش منتج از مدل‌های اندازه گیری در تحقیق حاضر که مدل اندازه گیری طرح شده به خوبی با داده های مشاهده شده برازش داشته و چهار بعد ذکر شده شاخص های دقیقی برای سنجش سازه دلبستگی به مکان محسوب می شوند. این موضوع فرضیه اول تحقیق حاضر را تأیید می کند و تحلیل عاملی تأییدی صورت گرفته در مورد عناصر کالبدی نیز بیانگر اعتبار مناسب عناصر مطرح شده در سنجش متغیر کالبدی-فضایی می باشد. نتایج این تحقیق می‌تواند در برنامه‌ریزی حوزه معماری و شهرسازی ایران مورد مداقه قرار گرفته و راهگشای پژوهش‌های آتی باشد. پیشنهادهایی نیز برای تحقیقات آتی و پر کردن خلاء‌های نیازمند تحقیق در این زمینه ارائه شده است.

چکیده انگلیسی:

Bazaar is one of the most important urban elements within the city. It has had several significant economic, social, political and cultural roles in history. So, this study examines the impact of this valuable urban element and its relationship with citizens’ attachment to place. To identify cultural values that are the appearance of historical-cultural heritage of our country; the effective steps can be taken by planning for regeneration and promotion of the functions of this collection in different social dimensions. Some main questions on this article are: 1) what are systematic principles of forming physical-spatial (architectural) elements in bazaar complex structure such as Tabriz bazaar? 2) What is the relationship between physical-spatial elements in Tabriz bazaar complex and citizens’ attachment to place? This study identifies these elements by exploratory factor analysis and investigates the relationship between them by confirmatory factor analysis. In this study, architectural systematic principles in Tabriz bazaar complex, geometry, hierarchy and symmetry are recognized for the first time as the factors influencing citizens’ attachment to place. Among the important findings of this study, the results of confirmatory factor analysis and Goodness-of-fit index resulting from measurement models are mentioned; the designed measurement models can be well fitted by the observed data, and the four mentioned dimensions are considered as exact indicators to measure the structure of attachment to place. This subject confirms the first hypothesis and confirmatory factor analysis conducted on physical elements also indicates a good reliability of the elements introduced in the measurement of physical- spatial variable.

منابع و مأخذ:

 

1-     ابراهیم­زاده،ف.،مبینی،م.1390.بازار ‌‌‌تبریز‌ و جایگاه آن در هویت شهری.مجله کتاب ماه هنر،شماره161،60-68.

2-     استراج،گ.1337.جغرافیای تاریخی ‌‌سرزمین­های‌ خلافت شرقی. ترجمه محمد عرفان،تهران: نشر بیگ­زاده.

3-     اسمعیلی سنگری،ح.،عمرانی،ب.1386. تاریخ و معماری بازار تبریز. انتشارات ستوده، تبریز.

4-     احمدی­پور،ز.،میرزایی تبار،م.1390. نقش احساس مکانی در سازماندهی سیاسی فضا، فصلنامه آمایش محیط، دوره4، شماره12، 62-47.

5-      امیرکافی،م.،فتحی،ش.1390.ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﮥ ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ. مجله مطالعات اجتماعی ایران، شماره 1، دوره 5.

6-      پیرفون،م.1387. عناصر معماری از فرم به مکان.ترجمه مجتبی دولتخواه، انتشارات ملائک، تهران.

7-     توسلی،م.1376.قواعد و معیارهای طراحی فضای شهری.مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.

8-     جوان فروزنده،ع.،مطلبی،ق.1390. مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل دهنده آن. هویت شهر، شماره هشتم، سال پنجم، بهار و تابستان، 27-37.

9-     چینگ،ف. 1368. معماری: فرم، فضا و نظم.ترجمه زهرا قره‌گزلو، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

10- چپ من،د.1386.آفرینش محلات و مکان‌ها در محیط انسان ساخت. ترجمه شهرزاد فریادی و منوچهر طبیبیان،(چاپ دوم)، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

11- چرخچیان،م.1393. بررسی نقش ویژگی‌های فردی در میزان دلبستگی کاربران به فضاهای شهری؛ نمونه موردی: خیابان خیام در قزوین. نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 18، شماره 47، بهار 1393، 69-55.

12- چرخچیان،م.1388. بررسی تحلیلی عوامل مؤثر بر دلبستگی به فضاهای عمومی شهری. پایان‌نامه دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت.

13- حسین­زاده دلیر،ک.،آشنا،ل.1390. نظم بصری در شهرسازی سنتی ایران؛ مطالعه موردی: بازار تبریز. نشریه علمی و پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 16، شماره 37، پاییز1390، 57-25.

14- حسینی،س.،باقریان،خ.1393.تحلیلی بر مؤلفه‌های سازنده کیفیت زندگی در شهر نوشهر، فصلنامه آمایش محیط، دوره7، شماره27، 78-55.

15- دانشپور،ع.،سپهری مقدم،م.،چرخچیان،م.(1388).تبیین مدل دلبستگی به مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن. نشریه هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، شماره 38، تابستان1388، 48-37.

16-  دهار،ع.،علی پور،ر.1392. تحلیل هندسی معماری مسجد شیخ لطف الله اصفهان جهت تعیین ارتباط هندسی نمازخانه با جلوخان ورودی بنا. مجله باغ نظر، شماره 26، سال دهم، پاییز 1392،33-40.

17- رضازاده،ر.1385.رویکرد روان شناسانه و جامعه شناسانه به هویت مکانی در شهرهای جدید. چاپ اول، انتشارات شرکت عمران شهرهای جدید.

18- رضازاده اردبیلی،م.،ثابت فرد،م.1392. بازشناسی کاربرد اصول هندسی در معماری سنتی؛ مطالعه موردی: قصر خورشید و هندسه پنهان آن. نشریه هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، دوره 18،شماره 1، بهار1392،44-29.

19- زنگی­آبادی،ع.،علیزاده،ج.،رنجبرنیا،ب.1391. برنامه‌ریزی راهبردی برای ساماندهی بازارهای سنتی ایران: نمونه موردی بازار تبریز. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 7، بهار91،13-26.

20- سجادزاده،ح.1392.نقش دلبستگی به مکان در هویت بخشی به میدان­های شهری.نشریه باغ نظر،شماره25، 69.

21- سلطانی،م.،منصوری،ا.،فرزین،ا. 1392. تطبیق نقش الگو و مفاهیم مبتنی بر تجربه در فضای معماری. مجله باغ نظر، شماره 21، سال نهم، تابستان1392،14-3.

22- صیامی،ق.،اختری تکله،ا.،خانی­زاده،م.1395. سنجش معیارهای سرزندگی اقتصادی بازارهای تاریخی ایران با رویکرد بازآفرینی مطالعه موردی: بازار تاریخی قزوین،فصلنامه آمایش محیط، دروه 9، شماره34، 26-1.

23- عمومی،م.1387. معماری، الگو و نظم. ویرایش اول، چاپ اول، انتشارات نشر خاک، تهران.

24- علی­آبادی،م.1386. هندسه جاویدان یا هندسه آسمانی در معماری اسلامی. نشریه بین‌المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت ایران، شماره5،73-63 .

25- عمرانی­پور، ع.(1384). هنر و معماری اسلامی ایران. یادنامه استاد دکتر لطیف ابوالقاسمی، سازمان عمران و بهسازی شهری، تهران.

26-  فیضی،م.،خاک زند،م. 1389. تجزیه و تحلیل ده اثر از پنجاه سال معماری معاصر ایران. چاپ اول، انتشارات فرهنگ متین، تهران.

27- فیضی،م.،خاک‌زند،م.1392. فرم، فضا و نظم در معماری ایران.چاپ اول،انتشارات دانشگاه علم و صنعت، تهران.

28- کریمی مشاور،م.1389. دلبستگی مکانی؛ بررسی مفهومی و کارکردی. مجله منظر، دوره2، شماره 12، زمستان 1389،16-21.

29- گروتر،ی.1375.زیباشناختی در معماری. ترجمه جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

30- لطیفی،غ.،صفری،چ. 1392. بازآفرینی مفهوم محله در شهرهای ایرانی-اسلامی بر پایه‌ی اصول نوشهر گرایی. کتاب ماه علوم اجتماعی، تابستان1392، شماره 66، 66-58 .

31- مشتاق،خ. 1387. تاریخ معماری ایران در دوره باستان و دوره اسلامی، نشر کارآفرینان، تهران.

32- مشهدیزاده دهاقانی،ن.1374. تحلیلی از ویژگی‌های برنامه‌ریزی شهری در ایران. چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، تهران.

33- میرزایی،ش.،تیموری،س.،نژادستاری،س.1390. معنا در مکان و آفرینش هویت (نمونه موردی: بازار کرمانشاه). فصلنامه مطالعات ملی، شماره 13، 121-142. 

34-  نقی­زاده،م.1378. حکمت سلسله مراتب در معماری و شهرسازی. مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، انتشارات میراث فرهنگی کشور، تهران.

 

35-  Bobek, H.1959. Die Hauptstufender Gesellschafts-und Wirtschaftsentfal -tung, in geographischer Sicht.

36-  Ching.f.2007. Architecture Form, Space & Order. John Wiley & Sons. 3^rd edition.

37-  Clark, Roger H.,Pause,M.1993.Precedents in Architecture.Rizzoli International Publication.

38-  Frazier and B. Epstein (Eds.), Proceedings of the Applied Geography  Conferences, Binghamton, Dept. of Geography, SUNY Binghamton, 294-300.

39-  Giuliani, M.V. and Feldman, R. 1993, “Place Attachment in a  Developmental and Vultural Vontext”, Journal of Environmental Psychology, 13, 267-274.

40-  Halpenny,e.2010.environmental behaviours and park visitors: The effect of place attachment. Journal Of Environmental Psychology, 30(4),421-409.

41-  Hidalgo MC,Hernandez,B.2001.Place attachment:Conceptual and empirical questions. Journal of Environmental Psychology;21:273-81.

42-  Schreyer, R., Jacob, G., and White, R. 1981, “Environmental Meaning as a Determinant of Spatial Behavior in Recreation”, In J.

43-  place attachment: A tripartite organizing framework, Journal of Environmental Psychology

44-  Scannell, L.; Gifford, R. 2010, Defining , 30,1–10