بازسازی شرایط اقلیمی دوره‌هاییخچالی پلیوستوسن الوند همدان بر اساس شواهد ژئومورفولوژی

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

غلام حسن جعفری ¹ , زینب براتی ²

1 - استادیار گروه جغرافیا دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
2 - کارشناس ارشد هیدروژئومورفولوژی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

تاریخ دریافت : 1395/10/18 تاریخ پذیرش : 1397/06/29 تاریخ انتشار : 1397/06/31

کلید واژه: تغییرات اقلیمی, الوند, سیرک, سنگ سرگردان, کواترنری,

چکیده مقاله :

تغییرات اقلیمی پلئیستوسنبا توجه به زمان وقوع و نقش آن در شکل‌گیریچشم‌اندازهای فعلی کره زمین، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی، زمین‌شناسی، تصاویر ماهواره‌ای و بازدیدهای متعدد میدانی شواهد ژئومورفولوژیکی تغییرات آب‌وهوایی پلیوستوسن فوقانی در توده الوند شناسایی گردید. ازجمله شواهد ژئومورفولوژیکی تغییرات آب‌وهوایی پلیوستوسن فوقانی می‌توان بهآثار کاوشی سیرک‌ها و دره‌های یخچالی، مواریث تراکمی مانند سنگ‌های سرگردان اشاره کرد. بر اساس بررسی‌های میدانی، آثار مورفولوژیکی کاوشی یخچال در دامنه شمال شرقی الوند از ارتفاع بالای 2000 متر و در دامنه‌های جنوب غربی از ارتفاع 1700 متر به بالا به‌خوبیقابل‌تشخیص و تفکیک است. آثار تراکمی یخچالی موجود در منطقه به‌اندازه‌ای بزرگ است که حتی‌الامکان حمل آن‌ها در حالت سیلابی شدید در دوره‌های بارانی گذشتهقابل‌تصور نیست. با برآورد و استفاده از روابط گرادیان دمایی (دما- ارتفاع) و بارشی (بارش- ارتفاع) و ارتفاع برف مرز کواترنری الوند (سه روش رایت، شیب- جهت و ضریب خمیدگی)، نقشه هم‌دما وهم بارش دوران چهارم ترسیم شد. بررسی‌های صورت گرفته حاکی از آن است که در آخرین دوره یخچالی دمابا توجه به استفاده از روش ترکیبی برآورد برف مرز، 26/9 درجه سانتی گراد سردتر و میزان بارش 317میلی‌متر بیشتر از زمان کنونی بوده است. وجود سنگ‌های سرگردان نشان‌گر این است که؛ زبانه‌های یخچالی تا ارتفاعی که این سنگ‌ها وجود دارند،پیشروی کرده‌اند (دامنه شمال غربی 1780 و دامنه جنوب شرقی 1680 متری).

چکیده انگلیسی:

تغییرات اقلیمی پلئیستوسنبا توجه به زمان وقوع و نقش آن در شکل‌گیریچشم‌اندازهای فعلی کره زمین، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی، زمین‌شناسی، تصاویر ماهواره‌ای و بازدیدهای متعدد میدانی شواهد ژئومورفولوژیکی تغییرات آب‌وهوایی پلیوستوسن فوقانی در توده الوند شناسایی گردید. ازجمله شواهد ژئومورفولوژیکی تغییرات آب‌وهوایی پلیوستوسن فوقانی می‌توان بهآثار کاوشی سیرک‌ها و دره‌های یخچالی، مواریث تراکمی مانند سنگ‌های سرگردان اشاره کرد. بر اساس بررسی‌های میدانی، آثار مورفولوژیکی کاوشی یخچال در دامنه شمال شرقی الوند از ارتفاع بالای 2000 متر و در دامنه‌های جنوب غربی از ارتفاع 1700 متر به بالا به‌خوبیقابل‌تشخیص و تفکیک است. آثار تراکمی یخچالی موجود در منطقه به‌اندازه‌ای بزرگ است که حتی‌الامکان حمل آن‌ها در حالت سیلابی شدید در دوره‌های بارانی گذشتهقابل‌تصور نیست. با برآورد و استفاده از روابط گرادیان دمایی (دما- ارتفاع) و بارشی (بارش- ارتفاع) و ارتفاع برف مرز کواترنری الوند (سه روش رایت، شیب- جهت و ضریب خمیدگی)، نقشه هم‌دما وهم بارش دوران چهارم ترسیم شد. بررسی‌های صورت گرفته حاکی از آن است که در آخرین دوره یخچالی دمابا توجه به استفاده از روش ترکیبی برآورد برف مرز، 26/9 درجه سانتی‏گراد سردتر و میزان بارش 317میلی‌متر بیشتر از زمان کنونی بوده است. وجود سنگ‌های سرگردان نشان‌گر این است که؛ زبانه‌های یخچالی تا ارتفاعی که این سنگ‌ها وجود دارند،پیشروی کرده‌اند (دامنه شمال غربی 1780 و دامنه جنوب شرقی 1680 متری).

منابع و مأخذ:

1. ابطحی، سید مرتضی. 1392. بررسی پالئوکلیمای حوضه آبخیز جاجرود به کمک شواهد یخچالی، کاوش‏های جغرافیایی مناطق بیابانی، دوره اول، شماره اول، یزد.


2. امیر احمدی، ابوالقاسم، مقصودی، اکبر، احمدی، طیبه. 1390. بررسی آثار یخچالی کواترنری و تأثیر آن بر عدم شکل‌گیری مدنیت و سکونتگاه مهم شهری در دشت آسپاس، مطالعات و پژوهش‏های شهری و منطقه‏ای، سال سوم، شماره دهم، اصفهان.


3. ایلدرمی، علیرضا. 1374. پژوهشیدرفرایندهایفرسایشیوممیزی مناطقآسیب‌پذیرحوضهقره‏چایهمدان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد رهنما: دکتر مقصود خیام، دانشگاه تبریز، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی، گروه ژئومورفولوژی.


4. ایلدرمی، علیرضا. 1391. بررسی علل تشکیل و وقوع جریان واریزه‏ای در دامنه‏های شمالی الوند همدان، فصلنامه‏یعلمی- پژوهشیفضایجغرافیایی، سال دوازدهم، شماره‏ی 37، اهر.


5. پاریزی، اسماعیل، رامشت محمدحسین، تقیان علیرضا. 1392. شواهد یخچال‌های کواترنری پایانی در حوضه‌ی تنگوئیه سیرجان، پژوهش‌های ژئومورفولوژیکی کمی، سال دوم، شماره 3، زمستان 1392، تهران.


6. جداری عیوضی، جمشید. 1396. ژئومورفولوژی ایران. چاپ هفدهم. تهران، انتشارات پیام نور.


7. جعفربیگلو، منصور، یمانی مجتبی، عباس نژاد احمد، زمان زاده سید محمد، ذهاب ناظوری سمیه. 1393. بازسازی برف مرزهای یخچالی کواترنری در کوهستان بیدخوان (استان کرمان)، جغرافیا فصلنامه علمی پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران، دوره جدید، سال دوازدهم، شماره 40، بهار 93، تهران.


8. جعفری غلام حسن، اصغری سراسکانرود صیاد. 1392. بررسی آثار یخچالی کواترنری زنجان‌رود، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال سوم، شماره 2، پاییز 1393، تهران.


9. جعفری غلام حسن، فیض‌الله پور مهدی، براتی زینب. 1394. بازسازی ارتفاع برف مرز کواترنری الوند همدان (با سه روش رایت، شیب-جهت، ضریب خمیدگی)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 30، شماره چهارم، زمستان 1394، شماره پیاپی 119، صص 153-135.


10. جعفری غلامحسن. 1395. بررسی لندفرم های یخچالی کواترنری توده کوهستانی الوند همدان با تأکید بر قسمت‌های مختلف سیرک، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال پنجم، شماره نوزدهم، پاییز 1395، صص 139- 129.


11. جعفری، غلامحسن. 1388. تأثیر جهت ناهمواری‏ها در ارتفاع خط تعادل آب‌ویخ کواترنری ایران، رساله دکتری، استاد راهنما: دکتر محمدحسین رامشت، دانشگاه اصفهان، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، گروه جغرافیا.


12. جعفری، غلامحسن. 1392. روش برآورد ارتفاع خط برف مرز دائمی ایران و مقایسه آن با روش رایت، جغرافیا و برنامه‏ریزی محیطی، سال 24، پیاپی 52، شماره 4، زمستان، اصفهان.


13. حمیدی، محمد. 1376. بر فراز قله‏های الوند: از آلمابلاغ تا کلاه قاضی، همدان، انتشارات مفتون همدانی.


14. خسروی، عذرا، قربانی شورستانی علی، نورمحمدی علی‌محمد. 1395. بررسی شواهد ژئومورفولوژیکی یخچالی کواترنری در ارتفاعات شمال شرق ایران (مطالعه موردی: رشته‌کوه بینالود)، پژوهش‌های ژئومورفولوژیکی کمی، سال پنجم، شماره 1، تهران.


15. رامشت، محمدحسین. 1390. نقشه‌های ژئومورفولوژی؛ چاپ دوم. تهران، انتشارات سمت.


16. راهدان مفرد، محمد، ثروتی محمدرضا، سیف عبدالله. 1394. بازسازی برف مرزهای کواترنری پایانی در محدوده سایت ریگ، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 30، شماره 1، بهار 1394، شماره پیاپی 116، اصفهان.


17. رامشت، محمدحسین، نعمت‌الهی، فاطمه. 1385. آثار یخساری در ایران. نشریه دانشکده علوم انسانی تبریز، شماره 3، تبریز.


18. زمردیان، محمدجعفر. 1392. ژئومورفولوژی ایران. جلد دوم. چاپ هفتم. مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.


19. سپاهی گرو علی‌اصغر، معین وزیری حسین. 1379. مروری بر فازهای نفوذی و رگه‌های موجود در مجموعه نفوذی الوند. نشریه علوم دانشگاهی تهران، جلد 22، شماره 2، تهران.


20. شریفی محمد، فرح‌بخش زهرا. 1394. بررسی آنومالی حرارتی و رطوبتی بین زمان حال و پلئیستوسن و بازسازی شرایط اقلیمی با استفاده از شواهد ژئومورفیک (مطالعه موردی: حوضه‌ی خضرآباد –یزد)، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، دوره 47، شماره 4، تهران.


21. قنواتی، عزت‌الله، بهشتی جاوید، ابراهیم. 1392. روش‏ها و تکنیک‏های جدید ترسیم نقشه‏های ژئومورفولوژی، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد البرز.


22. قهرودی‌تالی منیژه، ثروتی محمدرضا، حسنی قارنانی رسول. 1392. تحلیل ناپایداری‌های حاصل از نهشته‌های یخچالی در حوضه رود زاب کوچک، فصلنامه علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره‌ 43، اهر.


23. محمودی، فرج‌الله. 1367. تحول ناهمواری‌های ایران در کواترنری، پژوهش‏های جغرافیایی، دانشگاه تهران، شماره 23، تهران.


24. مقیمی، ابراهیم. 1387. ژئومورفولوژی اقلیمی قلمرو سرد و یخچالی، انتشارات دانشگاه تهران.


25. وزیری، فریبرز. 1382. هیدرولوژی کاربردی در ایران: شناسایی مقدماتی یخچال‌های طبیعی ایران، جلد دوم، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، تهران.


26. یمانی، مجتبی، شمسی‌پور، علی‌اکبر، جعفری اقدام، مریم. 1390. بازسازی برف مرزهای پلیوستوسن در حوضه‏ی جاجرود، پژوهش‏های جغرافیایی طبیعی، شماره 76، تهران.

1. A statement from the Geological Society of London November, (2010). Climate change evidence from the geological record, London.


2. Fredin, Ola, Bjørn Bergstrøm, Raymond Eilertsen, Louise Hansen, Oddvar Longva, Atle Nesje, and Harald Sveian. 2013. Glacial landforms and Quaternary landscape development in Norway. Quaternary Geology of Norway. Geological Survey of Norway, Special Publication, no 13.


3. Fritz, Sherilyn C.  1996. Paleolimnological records of climatic change in North America. Limnology and Oceanography, vole 41, no 5, United States.


4. Glacier, Ben, and Moraine, Jerry. 2010. Using glacier models to reconstruct climate change over the last 13,000 years, Wellington, Canada.


5. Headley, R. M., & Ehlers, T. A. 2015. Ice flow models and glacial erosion over multiple glacial–interglacial cycles. Earth Surface Dynamics, Vole 3, no1, United Kingdom.


6. Knight, Peter G., Carrie J. Patterson, Richard I. Waller, Alison P. Jones, and Zoe P. Robinson. 2000. Preservation of basal-ice sediment texture in ice-sheet moraines. Quaternary Science Reviews, vole 19, no13, United States.


7. Lea, David W. 2004. The 100 000-yr cycle in tropical SST, greenhouse forcing, and climate sensitivity. Journal of Climate, vole 17, no11, United States.


8. Lee, Jonathan R. (2011). Cool Britannia: from Milankovich wobbles to ice ages. Mercian Geologist, vole 17, no4, United Kingdom.


9. Messerli, Bruno. 1967. Die eiszeitliche und die gegenwärtige Vergletscherung im Mittelmeerraum. Geographica Helvetica, vole 22, no3, Swiss.


10. Millar, Constance I., and Robert D. Westfall. 2008. Rock glaciers and related periglacial landforms in the Sierra Nevada, CA, USA; inventory, distribution and climatic relationships. Quaternary International, vole 188, no1, United Kingdom.


11. Montgomery, David R. 2002. Valley formation by fluvial and glacial erosion. Geology, vole  30, no 11, United States


12. Rob, h., & Dott, I., (1981). Pleistocene Glaciations and the Rise of Man. Third Edition. Evolution OF the Earth, California.


13. Roy, Alex J., and Matthew S. Lachniet. 2010. Late Quaternary glaciation and equilibrium-line altitudes of the Mayan Ice Cap, Guatemala, Central America. Quaternary Research, vole 74, no1, United Kingdom


14. Sarıkaya, Mehmet Akif, Attila Ciner, and Marek Zreda.  2011. Quaternary glaciations of Turkey. In Developments in Quaternary Sciences, Vol. 15, Elsevier.


15. Sarıkaya, Mehmet Akif, Marek Zreda, Attila Çiner, and Chris Zweck. 2008. Cold and wet Last Glacial Maximum on Mount Sandıras, SW Turkey, inferred from cosmogenic dating and glacier modeling. Quaternary Science Reviews, vile 27, no 7-8, United Kingdom.


16. Stocklin, Jovan. 1968. Structural history and tectonics of Iran: a review. AAPG Bulletin, vole 52, no 7, United States.


17. The Minnesota Geological Survey University of Minnesota, (1997). A Glance is produced, Paul, MN 55114, United States.