نقش توپوگرافی در تشدید بارش‌های جنوب و جنوب غرب ایران

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

زینب محمدی ¹ , حسن لشکری ²

1 - دکتری اقلیم‌شناسی سینوپتیک، دانشگاه شهید بهشتی، تهران
2 - دانشیارآب و هواشناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

تاریخ دریافت : 1396/10/28 تاریخ پذیرش : 1397/03/28 تاریخ انتشار : 1397/06/31

کلید واژه: توپوگرافی, بارش شدید, جنوب و جنوب غرب ایران,

چکیده مقاله :

در این پژوهش 10 سامانه بارشی بین ماه‌های اکتبر تا ژوئن سال‌های 2016-2015 به‌عنوان نمونه انتخاب گردید. سپس 70 ایستگاه‌ها از ایستگاه‌های همدیدی کشور در منطقه جنوب، جنوب غرب و مرکز ایران در چهار گروه کلی تقسیم‌بندی شدند. بارش روزانه ایستگاه‌ها در هر سامانه بارشی استخراج گردید. برای تعیین الگوهای همدیدی بارش‌های با منشأ سودانی داده‌های جوی ترازهای 1000 تا 500 هکتوپاسکال از سایت NCEP/NCAR استخراج‌شده و در محیط GRADS نقشه‌های این ده سامانه بارشی ترسیم گردید. یکی از سامانه‌های مهمی که بارش‌های دوره سرد کشورهای خاورمیانه را تأمین می‌کند، کم‌فشار سودانی لشکری (1375) است. نتایج نشان داد سامانه‌هایی که از این کم‌فشار وارد منطقه می‌شوند به دلیل برخورداری از ماهیت حرارتی در منشأ خود و دریافت رطوبت قابل‌توجه از دریاهای گرم مکانیسم همرفتی قوی دارند. در صورت همراهی با امواج در لایه‌های 850 و 700 هکتوپاسکال ابرهای جوششی عمیقی را ایجاد کرده و سبب رگبارهای شدید و سیل‌آسایی می‌شوند. رشد ابرها همواره همرفتی بوده و ارتفاع نقش چندانی درشدت بارش‌های آن ایجاد نمی‌کند. در دامنه‌های رو به باد ارتفاعات زاگرس ارتفاع به‌تنهایی نقش چشمگیری ندارد. به همین دلیل گاهی شدت بارش‌ها در منطقه جلگه‌ای بیشتر از قلل کوه‌ها است. از ارتفاع بالاتر از 1500 متر نقش ارتفاعات چه در دامنه رو به باد و چه در دامنه پشت به باد مؤثرتر است. ولی در دامنه‌های رشته‌کوه البرز همبستگی بارش و ارتفاع به دلیل تکوین مجدد سامانه‌ها بسیار آشکار و چشمگیر است.

چکیده انگلیسی:

In this study, 10 precipitation systems were selected as prototypes between October and June 2016-2015. Then, 70 stations from the country's satellite stations were divided into four general groups in the south, southwest and center of Iran. The daily precipitation of the stations was extracted from each platform. To determine the patterns of precipitation occurrence in the Sudan low pressure region, atmospheric data from 1000 to 500 HPa are extracted from the NCEP / NCAR site and in the GRADS the maps of these ten systems were mapped. One of the most important systems that provide rainfalls in the Middle East is Sudan low pressure Lashkari (1996). The results showed that the systems entering Iran and the Middle East from the mentioned Sudan low pressure have a special mechanism. These systems have strong convection mechanisms because of having a thermal nature in their source and receiving a huge amount of moisture from the surrounding warm seas. They form deep boiling clouds and cause intensive and torrential showers when accompanied by deep waves in layers 700 and 850 HPa. Therefore, the cloud always forms in a convective way, and the height does not play a significant role in the intensification of its precipitations. In other words, it does not have a significant role by itself, at least in the windward slopes of the Zagros Mountains. The intensity of precipitation is, therefore, sometimes higher in the plains compared to the mountain summits. It seems heights play a more effective role in elevations above 1,500 meters in both windward and leeward slopes. However, in the Alborz mountain chain, there is a very clear and impressive correlation between precipitation and height because of re-creation of systems

منابع و مأخذ:

1. اوجاقلوشهابی،رعنا. آذرخشی، مریم. (1393): بررسی وضعیت خشکسالی استان آذربایجان غربی از دیدگاه شاخص های خشکسالی هواشناسی. کنفرانس بین المللی توسعه پایدار، راهکارها و چالش ها با محوریت کشاورزی ، منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری، تبریز، دبیرخانه دائمی کنفرانس بین المللی توسعه پایدار، راهکارها و چالش ها، https://www.civilica.com/Paper-ICSDA01-ICSDA01_0505.html


2. جعفر پور، ابراهیم. (1381): اقلیم‌شناسی، چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.


3. ساری صراف، بهروز. رجایی،عبدالمجید. مصری علمداری، پریچهر. (1388): بررسی رابطه بین بارش و توپوگرافی در دامنه‌های شرقی و غربی منطقه کوهستانی تالش. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 20، شماره پیاپی 35، شماره 3، صفحه 84-63.


4. عساکره، حسین. (1384): تغییرات زمانی- مکانی بارش استان اصفهان طی دهه‌های اخیر. مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، جلد 18، شماره 1، صفحه 116-91.


5. علیجانی، بهلول. (1374): نقش کوه‌های البرز بر توزیع ارتفاعی بارش. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره 38، شماره 3.


6. غیور، حسنعلی. مسعودیان، سید ابوالفضل. (1375):بررسی مکانی رابطه بارش با ارتفاع در ایران.فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 41، صفحه 143-124.


7. کاویانی، محمدرضا. علیجانی، بهلول. (1380): مبانی آب و هواشناسی. انتشارات سمت، تهران.


8. کریمی احمدآباد، مصطفی. (1386):تحلیل منابع رطوبتی بارش‌های ایران. دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس تهران.


9. کریمی احمدآبادی، مصطفی. فرج زاده، منوچهر.(1390): شار رطوبت و الگوهای فضایی-زمانی منابع تامین رطوبت بارش های ایران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 22،صص 128-109


10. لشکری، حسن. محمدی، زینب. (1394): اثر موقعیت استقرار پرفشار جنب‌حاره‌ای عربستان بر سامانه‌های بارشی در جنوب و جنوب غرب ایران. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 1، صفحه 90-73.


11. لشکری، حسن. (1375): الگوی سینوپتیکی بارش‌های شدید جنوب غرب ایران.رساله دکتری، استاد راهنما: هوشنگ قائمی. ، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، گروه جغرافیا.


12. لشکری، حسن. متکان، علی اکبر. آزادی، مجید. محمدی، زینب. (1395):تحلیل همدیدی نقش پرفشار عربستان و رودباد جنب‌حاره‌ای در کوتاه‌ترین طول دوره بارشی جنوب و جنوب غرب ایران. فصلنامه علمی – پژوهشی علوم محیطی،دوره 14، شماره 4، صص74-59.


13. مباشری، محمد رضا. (1385): مبانی فیزیک در سنجش‌ازدور و فن‌آوری ماهواره.دانشگاه خواجه‌نصیرالدین طوسی.


14. مجرد، فیروز. مرادی فر، حاجی مراد. (1382): مدل‌سازی رابطه بارش با ارتفاع در منطقه زاگرس. فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 7، شماره 2، صفحه 182-163.


15. محمودی، پیمان.  علیجانی، بهلول. (1392): مدل بندی رابطه بارش‌های سالانه و فصلی با عوامل زمین اقلیم در کردستان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی سال سیزدهم، شماره 31، صفحه 112-93.

1. Ackerman, S. A., Strabala, K. I., Menzel, W. P., Frey, R. A., Moeller, C. C., & Gumley, L. E. (1998): Discriminating clear sky from clouds with MODIS. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 103(D24), 32141-32157.


2. Alijani, B. (2008): Effect of the Zagros Mountains on the spatial distribution of precipitation. Journal of Mountain Science, 5(3), 218-231.


3. Barry, R. G., & Chorley, R. J. (2009): Atmosphere, weather and climate. Routledge.


4. Basist, A., Bell, G. D., & Meentemeyer, V. (1994): Statistical relationships between topography and precipitation patterns. Journal of climate, 7(9), 1305-1315.


5. Johansson, B. and Chen, D. (2003): The influence of wind and topography on precipitation in Sweden: statistical analysis and modeling. Int. J. Climatology, (23): 1523-1535.


6. KONRAD II, C. E. (1996): Relationships between precipitation event types and topography in the southern Blue Ridge Mountains of the southeastern USA. International Journal of Climatology: A Journal of the Royal Meteorological Society, 16(1), 49-62.


7. Menzel, P., & Strabala, K. (1997): Cloud top properties and cloud phase algorithm theoretical basis document. University of Wisconsin--Madison.


8. Prudhomme, G. and Reed, D. W. (1998): Relationships between extreme daily precipitation and topography in the mountainous region: A case study in Scotland. Int. J. Climatology. 18(1): 1439-1453.


9. Singh, P. and Kumar, N. (1997): Effect of orography on precipitation in the western Himalayan region. J. Hydrology. 199(1-2): 183-206.


10. Withmore, J. S. (1972): the variation of mean annual rainfall with altitude and locality in South Aferica, as determined by multiple curvilinear regression analysis: distribution of precipitation in mountainous area I. WMO Publ, 326.