توسعه فیزیکی شهر اراک با به کارگیری ویژگی‌های طبیعی بستر زمین

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

منیژه قهرودی تالی ¹ ( استاددانشکده علوم زمین(گروه جغرافیای طبیعی)، دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران )
محمد سلیمانی ² ( استادیاردانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی،تهران،ایران )
بابک میرباقری ³ ( مربی دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران: )
مهدیه اسفندیاری ⁴ ( کارشناس ارشد ژئومورفولوژی،دانشکده علوم زمین،دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران )

تاریخ دریافت : 1395/03/31 تاریخ پذیرش : 1396/07/26 تاریخ انتشار : 1396/06/31

کلید واژه: مدل تاپسیس, شهر اراک, توسعه‌ی فیزیکی شهر, ساختار طبیعی, دشت سیلابی,

چکیده مقاله :

شهرها بر بستری ایجاد و توسعه یافته اند که نیازمند تعاملی مبتنی برشناخت ویژگی های طبیعی آن می باشد. در توسعه فیزیکی شهرها توجه به ساختار طبیعی آن ها ضروری می باشد. شهر اراک بر بستری از رسوبات آبرفتی- سیلابی، در کنار تجمعی از رسوبات تبخیری و در معرض سیلاب ها قرار دارد. شرایط جغرافیای طبیعی نشان می دهد که شهر در وضعیت نامناسبی از نظر بستر طبیعی قرار گرفته است. بنابراین توسعه این شهر در ارتباط با بسترطبیعی و تعیین نمودن ضخامت رسوبات به مطالعه نیاز دارد. هدف از پژوهش آن است که مناطق مستعد جهت توسعه فیزیکی شهر اراک در آینده مورد ارزیابی قرار بگیرد. بدین جهت شاخص هایی که برای تجزیه و تحلیل مورد استفاده قرار گرفته اند، عبارتند از: لندفرم های ژئومورفولوژیکی، اقلیم، ضریب زبری ناهمواری، ارتفاع رواناب، عوامل تحت تاثیر تکتونیک، کاربری طبیعی و ارتباط شهر با کویر میقان که در شمال شهر واقع است. این بیابان به طور ویژه توسعه شهر را از لحاظ شرایط آب و هوایی تحت تاثیر قرار داده است. جهت اولویت بندی مناطق مدل تاپسیس مورد استفاده قرار گرفت. وزن متغیرها توسط نظرات کارشناسان با استفاده از مدل سلسله مراتبی مشخص شد. جهت ارزیابی نتایج مدل، روش نمونه برداری سیستماتیک تصادفی در منطقه در عمق 40 سانتی متر انجام شده است. بررسی رسوب شناختی نشان داد که منطقه در یک بستر سیلابی قرار دارد که رسوبات آن توسط سیلاب های ناگهانی تجمع یافته است. همچنین نتایج به شناسایی مناطق نامناسب برای توسعه شهری انجامید که توسعه شهر در این نواحی می تواند ریسک مخاطرات شهری را افزایش دهد.

چکیده انگلیسی:

Cities are developed on the areas requiring interactions with natural characteristics. In physical development of the cities, it is necessary to consider natural structure of their environment. Arak's physical geography condition shows that this city located in bad condition of sedimentology structure. Therefore, development of the city needs to study about city bed sedimentology and be determine thickness, of sediments. The purpose of the research is to evaluate the suitable areas for physical development of the city in the future. Also found new physical index for developing of city based on morphological features is aimed.  For the objective, the indicators of the analysis are geomorphological landforms, climatology, topographic roughness coefficient, tectonic influenced factors, natural land uses, runoff height in the city and city relation with Mighan Desert where is located in the north of Arak City. TOPSIS model has been employed to prioritize the proposed areas. The effective weights of the physical variables for planning the city future development are topography, climatology, petrology etc., that have been determined by expert opinions using AHP model that impacts in the research targets. For assessment of TOPSIS model result, sediment random sampling has been conducted in the region in depth of 40 cm. Sediment analysis represented that the area is located in flood bed which the sediments were accumulated by flash floods that has unfavorable conditions for the establishment of municipal utilities. Unsuitable areas for urban development have also been discerned to avoid risks of urban possible hazards.

منابع و مأخذ:

1. ثروتی، محمدرضا؛ خضری، سعید و توفیق رحمانی (1387): بررسی تنگناهای طبیعی توسعه فیزیکی شهرسنندج، پژوهش­های جغرافیای طبیعی، شماره شصت و هفتم، صص 13- 29.


2. حسینی، سید علی؛ ویسی، رضا و مریم محمدی (1391): پهنه‌بندی جغرافیایی محدودیت­های توسعه کالبدی رشت با استفاده از GIS ،چهارمین کنفرانس مدیریت و برنامه ریزی شهری، مشهد.


3. رضایی، پرویز و پروانه استاد ملکرودی (1389): محدودیت­های ژئومورفولوژیکی توسعه فیزیکی شهر رودبار، فصل نامه جغرافیای طبیعی، شماره هفتم،  صص 41- 52.


4. روزبهانی، محمدحسین؛ محمدی، شیرین و سعید تقوی گودرزی ( 1389): تاثیرژئومورفولوژی بر توسعه شهر آشتیان، همایش کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی محیطی، دانشگاه آزاد اسلامی خرم آباد.


5. رهنما، محمدرحیم و مهدی کاظمی بی نیاز (1390): مقایسه­ی تطبیقی تحلیلی مدل­های سلسله مراتبی، محاسبه گر رستری و هم پوشانی وزن برای شناسایی و اولویت بندی توسعه­ی بافت­های مرکزی شهرها، مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره هفتاد و هشتم.


6. قهرودی تالی، منیژه؛ پورموسوی، سیدموسی و سمیه خسروی (1391): بررسی پتانسیل تخریب لرزه خیزی با به کارگیری مدل های چند شاخصه مطالعه­ی موردی: منطقه ی یک شهر تهران، مجله پژوهش های ژئومورفولوژی کمی، شماره­ی سوم، صص57-68.


7. قهرودی تالی، منیژه(1391): آسیب پذیری خطوط ریلی شمال دشت لوت در مقابل سیلاب، جغرافیا و مخاطرات محیطی، سال اول ، شماره دوم، صص 31-1.


8. کرم، امیر و اعظم محمدی (1388): ارزیابی و پهنه بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامونی برپایه ی فاکتورهای طبیعی و روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) ، فصل نامه جغرافیای طبیعی، شماره چهارم، صص 59- 74.


9. کوهساری، محمدجواد و کیومرث حبیبی (1385): تلفیق مدل AHP و منطقIO  در محیط GIS جهت مکان­گزینی تجهیزات جدید شهری مورد مطالعه: مکان یابی آرامستان جدید شهر سنندج، سومین همایش سیستم­های اطلاعات مکانی.


10. ماجدی، حمید (1387): زمین مسئله اصلی توسعه شهری، مجله آبادی، شماره سی و سوم، صص6.


11. مرادی، محمد اصغر و مهدی اختر کاوان (1388): روش شناسی مدل­های تحلیل تصمیم گیری چند معیاره، مجله آرمانشهر، شماره دوم، صص 113-125 .


12. مومنی، منصور و علیرضا شریفی سلیم (1390): مدل­ها و نرم افزارهای تصمیم گیری چند شاخصه، چاپ اول انتشارات علم و دانش.


13. مهندسین مشاور شارمان، وزارت مسکن و شهرسازی (1388): طرح مکان­یابی اراضی مورد نیاز مسکن شهر اراک. سازمان مسکن و شهرسازی استان مرکزی.


14. نظریان، اصغر و ببراز کریمی (1388): ارزیابی توسعه فیزیکی شهر شیراز با تاکید بر عوامل طبیعی، فصل نامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس، شماره یکم، صص 6- 18.

1. Adelia, Z., Khorshiddoust, A. (2010): Application of geomorphology in urban planning:  Case study in  landfill site selection. Procedia Social and Behavioral Sciences. 19,662–667.


2. Ahmadi, A., Khosravi, S., Moarefy, A., Mikaeili, P., Rashidbeigi, E. (2013) : An Assessment of the Role of Geomorphologic knowledge in urban planning and sustainable development (Case Study: Qom city). World of Sciences Journal. 3, 79- 92.


3. Joseph, C., Julius, P., and Zelink, M. (1994): Time-Saver Standards For Housing and Residential Development. 2nd Edition.


4. Geymen, A., Baz, I.( 2007): The potential of remote sensing for monitoring land cover changes and effects on physical geography in the area of Kayisdagi Mountain and its surroundings (Istanbul). Environ Monit Assess, 140, 33–42.


5. Goudie, A., Viles, H. (2010): Landscapes and Geomorphology: A Very Short Introduction (Very Short Introductions) , Oxford.


6. Kaya, S., Curran, P.J. (2006): Monitoring urban growth on the European side of the Istanbul metropolitan area, international journal of applied earth observation and geoinformation 8, 18-25.


7. Kakran, S. P. (2012): Handbook for flood protection, Anti Erosion & River Training Work. Flood Management Organization.


8. Marinoni.O., Higgins, A., Coad, P., Navarro Garcia, J.( 2013): Directing urban development to the right places: Assessing the impact of urban development on water quality in an estuarine environment. Landscape and Urban Planning, 113, 62-77.


9. Sener, S., Sener, E., Nas, B., Karaguzel, R.(2010): Combining AHP with GIS for landfill site selection: Acase study in the Lake Beys_ehir catchment area (Konya, Turkey). Waste Management, 30, 2037- 2046.


10. Sepehr, A., & Zucca, C.(2012): Ranking desertification indicators using TOPSIS algorithm. Nat Hazards DOI 10.1007/s11069-012-0139-z.