متن‌پژوهی و قصه‌شناسی داستان ملک‌جمشید
محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی
حسن ذوالفقاری
1
(استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران)
سیده زیبا بهروز
2
(دانشجوی پسادکتری زبان و ادب فارسی، فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، تهران، ایران)
کلید واژه: ادبیات عامه, نقیب‌الممالک, ملک‌جمشید, طلسم آصف و حمام بلور,
چکیده مقاله :
داستان ملک جمشید، طلسم آصف و حمام بلور یکی از داستان‌های عامیانة فارسی و رایج در عصر قاجار و کتابی از آخرین بازماندگان سنت افسانه‌سرایی ایرانی اثر نقیب‌الممالک است. ازجمله نوادر قصه‌های عامه است که مؤلف دارد. نویسندة این کتاب، همان پردازندة امیرارسلان معروف است که به دلیل شهرت امیرارسلان، داستان ملک جمشید کمتر شناخته شده است. هدف این مقاله آشنایی اهل ادب با این داستان کمتر شناخته شده و بررسی ابعاد ادبی و اجتماعی و متن‌شناسی اثر است؛ بنابراین کوشش می‌شود به روش توصیفی-تحلیلی ضمن معرفی قصه و پردازندۀ داستان، محمدعلی شیرازی معروف به نقیب‌الممالک، و معرفینسخه‌ها و چاپ‌ها و گزارش داستان از سه منظر به قصه‌شناسی این اثر پرداخته شود: اول جنبه‌های زبانی و ادبی، دوم جنبه‌های داستانی و بن‌مایه‌های قصه و سوم جنبه‌های اجتماعی. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است و دستاورد آن به لحاظ زبانی و ادبی بیانگر اینست که نثر کتاب روان، ساده، شیرین و نزدیک به زبان محاوره است و واژگان، کنایات و ترکیبات عامیانه به فراوانی کاربرد دارد. تشبیه ابزار اصلی نویسنده در توصیفات و بیان ادبی و اغلب برآمده از سنت‌های ادبی و تکراری‌اند. حوادث اصلی داستان بر محور جنگ، عشق و بازگشت به سرزمین پدری شکل می‌گیرد. حوادث داستان همگی از بن‌مایه‌های رایج افسانه‌هاست. برخی آداب و رسوم مربوط به جنبه‌های گوناگون زندگی، حکومت و جنگ را در خلال داستان می‌توان یافت که بازتابندۀ آداب و رسوم زمانه است و برخی از پیشه‌های مورد اشاره در داستان، امروزه یا وجود ندارند یا تغییر نام داده‌اند.
One of the popular Persian folk tales in the Qajar era is Malek Jamshid, Asef Spell and Crystal Bath, which is the last remaining Persian mythological tradition by Naqib al-Malak. It is one of the rare folk tales that the author has. The author of this book and Amir Arsalan are the same, but Malek Jamshid has been less known due to Amir Arsalan's fame. The difference between these two books is due to the audiences; Malik Jamshid's audience is general but that of Amir Arsalan is specific. This study aims to familiarize the literary people with this less known story, its literary and social dimensions, and textology of it. Therefore, while introducing the story and its narrator, Mohammad Ali Shirazi, known as Naqib al-Mamalik, and introducing the manuscripts editions and making a report of the story, we try to deal with this work from three perspectives: first, linguistic and literary aspects; second, the narrative aspects and themes of the story, and third, the social aspects. Examining the literary and social dimensions of the story, in addition to revealing some aspects of life in the Qajar era, manifests the thoughts and ideas of people of that era and their tastes and entertainments. The purpose of this article is, thus, to introduce one of the Iranians’ fictional legacies in an era very close to the constitution and literary developments.
آل داود، سیدعلی (1387)، «وصف گروه‌های اجتماعی در شیراز یکصد سال پیش»، فصل‌نامۀ فرهنگ مردم، پاییز و زمستان، ش 27-28.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1379)، روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.
بی نا (1298ق)، خسرو دیوزاد، به خواهش آقا محمدعبدالله و آقا عبدالکریم خوانساری، تهران: سنگی، کارخانه استاد محمدتقی.
دشتی سیدمحمد (1376). بررسی ادبیات داستانی در عصر قاجار با تأکید بر قصه‌های عامیانه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
ذوالفقاری حسن، باقری بهادر، مهران فر صدیقه (1390). «قصه‌شناسی نوش‌آفرین‌نامه»، جستارهای ادبی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد)، تابستان 1390، دوره 44، شماره2 (مسلسل 173)؛ 81-98.
ذوالفقاری، حسن (1391)، ادبیات مکتب‌خانهای ایران، 3 جلد، تهران: چشمه، چاپ دوم.
______________ (1394)، زبان و ادبیات عامه ایران، تهران: سمت.
رستمی، راضیه (1392). بررسی تأثیر زبان قصه‌های عامیانۀ دوره قاجار بر نثر داستانی جمالزاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد.
سیدان، مریم (۱۳۹۲)، «هویت ابهام‌آمیز نقال قصه امیرارسلان»، فرهنگ و ادبیات عامه، دوره ۱، شماره ۲، پاییز و زمستان، صص ۱۵۷-۱۷۴.
محجوب، محمدجعفر (1387)، ادبیات عامیانۀ ایران (مجموعه مقالات محجوب)،به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه، چاپ چهارم.
نقیب‌الممالک، محمدعلی (1384)، ملک جمشید، تهران: ققنوس.
___________________ (1340)،امیرارسلان، تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران: سازمان کتاب‌های جیبی.
___________________ (1327)، ملک‌جمشید و طلسم آصف و حمام بلور، تهران: فهم.
___________________ (1307 ق)، ملک‌جمشید، تهران: نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس، ش 4026.
_||_Al Dawood, Seyed Ali (2008), "Description of social groups in Shiraz one hundred years ago", Iranian Folklore Quarterly, autumn and winter, pp. 28-27.
Dashti Seyed Mohammad (1997). A Study of Fiction in the Qajar Era with Emphasis on Folk Tales, M.Sc. Thesis, Tarbiat Modares University.
E'temad ol-Saltaneh, Mohammad Hassan Khan (2009), Memoirs of the E'temad ol-Saltaneh Newpaper. By the efforts of Iraj Afshar, 5th ed. Tehran: Amir kabir.
Khosrow Divzad (1919), at the request of Mohammad Abdullah and Abdolkarim Khansari, Tehran: Sangi, Mohammad Taghi Factory.
Mahjoub, Mohammad Jafar (2008). Iranian Folk Literature (Collection of Mahjoub's Articles), by Hassan Zolfaghari, 4th ed. Tehran: Cheshmeh.
Naqib al-Mamalik, Mohammad Ali (1928). Malik Jamshid, Tehran: Manuscript of the Library of the Majlis, p. 4026.
Naqib al-Mamalik, Mohammad Ali (1948). King Jamshid and Asif Enchantment and Crystal Bath. Tehran: Fahm.
Naqib al-Mamalik, Mohammad Ali (1961). Amir Arsalan, emendated by Mohammad Jafar Mahjoub, Tehran: Pocket Books Organization.
Naqib al-Mamalik, Mohammad Ali (2005). King Jamshid, Tehran: Qoqnoos.
Rostami, Razieh (2013). Investigating the Linguistic Impact of Qajar Folk Tales on Jamalzadeh Fiction Prose, M.Sc. Thesis, Yazd University.
Seydan, Maryam (2013). "The ambiguous identity of the narrator of Amir Arsalan". Folk Culture and Literature, Vol. 1, No. 2, autumn and winter, pp. 157-174.
Zolfaghari Hassan, Bagheri Bahador, Mehran Far Sedigheh (2011). "A textual analysis of NooshAfarinname", Literary Essays (Journal of the Faculty of Literature and Humanities of Mashhad), summer 2011, Volume 44, Number 2 (Serial 173); 81-98.
Zolfaghari, Hassan (2012). Iranian Ancient Schools Literature (3 vols.), 2nd ed. Tehran: Cheshmeh.
Zolfaghari, Hassan (2015). Iranian Language and folklore, Tehran: Samt.
