تحلیل تصویرسازی‌های عاشقانه مشفقی بخارایی با استفاده از مفاهیم نجومی

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

مهدی نوریان ¹ ( استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران )
مهرداد چترایی ² ( استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد. نجف آباد. ایران )
افسانه بهرامیان ³ ( دانشجوی دکتری ادبیات غنایی. گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد. نجف آباد. ایران. )

تاریخ دریافت : 1400/04/05 تاریخ پذیرش : 1400/07/30 تاریخ انتشار : 1400/08/01

کلید واژه: اسطرلاب, شعر غنایی, قرن دهم, نجوم تفسیری, هیأت, عبدالرّحمان مشفقی بخارایی,

چکیده مقاله :

عبدالرّحمان مشفقی بخارایی از شاعران قرن دهم هجری است که در گفتن انواع شعر سلیقۀ نیکو دارد. قصاید خوب و غزل‌های مرغوب دارد و شهرت اهاجی کوبنده‌اش نیز با لطافت اشعار غنایی مطبوعش پهلو می‌زند. با این که در روزگار وی دانش‌هایی نظیر رمل و نجوم دیگر چندان مورد توجّه نبوده و با ظهور سبک هندی زبان شاعران نیز از اصطلاحات تخصّصی علمی دور و به زبان عامّۀ مردم نزدیک شده بود، مشفقی برای تصویرپردازی‌های عاشقانه از مفاهیم نجومی بسیار استفاده کرده است. در شعر وی نه تنها به مفاهیم و واژه‌های نجومی متداول در میان اکثر شاعران مثل طالع و ستارۀ بخت و نام سیّارات سبعه برمی‌خوریم، مضامین و کلمات تخصّصی‌تر دانش نجوم همچون ذنب، قدر، قران، شرف، مفهوم دیدن ساعات سعد و نحس را نیز در خلال ابیاتش مشاهده می‌کنیم. با توجّه به نحوۀ استفادۀ وی از مفاهیم و واژه‌های نجومی و تصاویر هنرمندانه‌ای که با به‌کار گرفتن این مضامین در شعر خود خلق کرده، می‌توان گفت که مشفقی با دانش نجوم تفسیری یا هیأت آشنایی کامل داشته و از مفاهیم آن برای بیان عواطف درونی خویش، بویژه در سوز و گدازهای عاشقانه به خوبی بهره برده است.

چکیده انگلیسی:

Abdurrahman Mushfeqi Bukharaei is one of the poets of the tenth century AH who was familiar with composing sonnets and odes and was proficient in satire. Although in his time, unlike the fifth, sixth and seventh centuries, when the use of concepts of various sciences and knowledge in poetry was common, knowledge such as astrolabe and astrology was no longer considered and the poetry was close to the general language of the people, but Mushfeqi used astrological concepts in his poems. In his poetry, we not only come across common astrological concepts and words among most poets such as astrology and fortune-telling and the names of the septet planets, but also the topics and words that specialize in astrological knowledge such as south node, predestination, conjunction, honor, the concept of seeing lucky and unlucky hours we also see during his verses.

منابع و مأخذ:

قرآنکریم (1376)، ترجمۀ الهی قمشه ای، به خط عثمان طه، تهران: هاد.

آرام، احمد؛ ناتل خانلری، پرویز و دیگران (1349)، فرهنگاصطلاحاتعلمی، ریاضی، نجوم، فیزیک، شیمی، زمین شناسی، جانورشناسی، گیاه شناسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، مؤسسۀ انتشارات فرانکلین.

احرارف، ظاهر (1959)، منتخباتاشعارعبدالرحمانمشفقیبخارایی، (استالین‌اباد) دوشنبه.

بهرامیان، افسانه و همکاران (1400)، «بازشناخت مشفقی بخارایی و ضرورت تصحیح و انتشار کلیّات او، به همراه معرفی کامل‌ترین نسخۀ دیوان شاعر»، متن‌شناسی ادب فارسی، دورۀ 13، شمارۀ 1، صص 39-54.

بیرونی، ابوریحان (1386)، آثارالباقیه، برگردان اکبر داناسرشت ، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.

----------  (1352)، التّفهیم، مقدّمه و تعلیقات استاد جلال‌الدّین همایی، تهران: چاپخانۀ بهمن، چاپ دوم.

تهانوی، محمّد بن علی بن علی (1996)، کشّافاصطلاحاتالفنونوالعلوم، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.

حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدّین محمّد (1375)، دیوانحافظ، به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.

خوارزمی، ابوعبدالله محمّد بن احمد (1347)، مفاتیح‌العلوم، برگردان حسین خدیوجم، تهران: علمی فرهنگی.

دگانی، مایر (1376)، نجومبهزبانساده، برگردان محمّدرضا خواجه‌پور، تهران: گیتاشناسی، چاپ هفتم.

دهاتی، عبدالسّلام (1958)، لطیفه‌هایتاجیکی، استالین‌اباد: نشریات دولتی تاجیکستان.

دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامهدهخدا، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.

صفا، ذبیح‌الله (1373)، تاریخادبیاتدرایران، جلد پنجم، تهران: فردوس، چاپ نهم.

گنابادی، ملّا مظفر (1238)،شرحبیستبابدرمعرفتتقویم، تهران: چاپ سنگی.

مشفقی بخارایی، عبدالرحمان (بی‌تا)، کلیّات دیوان اشعار، نسخۀ دست‌نویس شماره 239، گنجینۀ دست‌خط‌های فرهنگستان تاجیکستان.

مصفی، ابوالفضل (1388)، فرهنگاصطلاحاتنجومی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ چهارم.

نالینو، کارلو آلفونسو (1348)، تاریخنجوماسلامی، برگردان احمد آرام، تهران: کانون نشر و پژوهش‌های اسلامی.

نثاری بخاری، حسن، (1377)، مذکّراحباب، مقدّمه و تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: مرکز.

نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر بن علی (1331) ، چهار مقاله، به اهتمام و تصحیح مرحوم محمّد قزوینی، به کوشش محمّد معین، تهران: ارمغان.

The holy Quran

Ahrarev, Zaher (1959) The selection of Mushfeqi’s poetries, Stalinabad: Tajikistan Government Publications.

Al-Biruni, Abu-Reihan Muhammad (2007) Asar Al-baghia, Edited by Akbar Danaseresht, fifth edition, Tehran: Amirkabir.

-------------------------------- (1973) Attafhim, Edited by Jalal-addin Humaei, second edition, Tehran: Bahman.

Alfonso Nallino, Carlo (1969) ILM-al-falak (The history of Islamic Astrology), translated by Ahmad Aram: Islamic Research Publishing Center.

Al-kharazmi, Abu Abdullah (1968) Mafatih-al-Olum, translated by Hussen Khadiv Jam. Tehran: Elmi-Farhangi.

Bahramian, Afsaneh. Nourian, mehdi. Chatraee, Mehrdad (2021) The need to recognize Mushfeqi Bukharaei and Necessity of editing and publishing his divan with an introduction of the faithful manuscript of the Divan, and an expression of its content Textual criticism of Persian literature, volume 13, Issue 1, Serial Number 49, Spring 2021, pages 39-54.

Degani, Meyer (1997) Astronomy in simple language, translated by Muhammad-Reza Khajepoor, Seventh edition, Tehran: Gitashenasi.

Dehati, Abdussalam (1958). The Tajik jokes, Stalinabad: Tajikistan Government Publications.

Dehkhoda, Ali-Akbar (1998) Dictionary, supervised by Muhammad Moein and Jafar Shahidi, Tehran: university of Tehran.

Dictionary of Scientific terms (1970) Tehran: Iranian Culture Organization

Gonabadi, Mullah Muzaffar (1859) Explanation of the twenty chapters in the knowledge of the calendar. Tehran: lithograph.

Hafiz, Shamsuddin-Muhammad (1996) Divan, Edited by Parviz Natel Khanlari, Tehran: Kharazmi.

Mosaffa, Abu-al-fazl (2009) Dictionary of Astrological Terms, fourth edition, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.

Mushfeqi Bukharaei, Abdurrahman, Manuscript no. 239, academy of science republic of Tajikistan

Nesari, Seyyed Hassan (1998). Mozakker-e-Ahbab, edited by Najib Mayel Heravi, Tehran: sadi. 

Nizami Aroozi Samarqandi (1952) Four article, edited by Allama Muhammad Qazvini, Tehran: Armaqan.

Safa, Zabihullah (1994) The History of Literature in Iran, volume 5, ninth edition, Tehran: Ferdaws.

Tahanavi, Muhammad- bin-Ali (1996) Encyclopedia of the terminology of arts and sciences, Beirut: Lebanon publication